Niezależnie od panującej prosperity lub jej braku powinniśmy zwracać uwagę na efektywność ponoszonych przez nas nakładów: na zakup materiału siewnego, nawozy doglebowe czy środki ochrony roślin. Coraz częściej wybieramy bardzo nowoczesne, wysokowydajne odmiany, których zakup wiąże się zwykle ze sporymi wydatkami, a zapominamy o tym, że takie właśnie odmiany potrzebują bardzo precyzyjnego, zbilansowanego, dostosowanego do potrzeb nawożenia. Zbilansowane nawożenie wydaje się właśnie jednym z kluczy do efektywnego wykorzystania nakładów, z uwagi na to, że uwzględnia właściwe stosunki pomiędzy głównymi składnikami pokarmowymi, co wpływa na efektywne ich wykorzystanie przez rośliny.
Dla przykładu odpowiednie zaopatrzenie roślin w siarkę wpływa na większe wykorzystanie przez rośliny azotu, co ma ogromne znaczenie nie tylko z punktu widzenia ilości, jak i jakości plonu, ale również opłacalności produkcji.
Siarka w glebie
Zawartość siarki (S) w glebach waha się w szerokim zakresie od 0,001 do 1,8%, najczęściej wynosi około 0,2%. Wyższą zawartością siarki charakteryzują się gleby organiczne, suche. Siarka występuje w glebie w formie mineralnej i organicznej, udział siarki organicznej wynosi od 50 do 97% siarki ogólnej. Związki mineralne siarki stanowią od 10 do 50% ogólnej zawartości tego pierwiastka. Z tej liczby tylko od 1 do 5% znajduje się w roztworze glebowym i jest szybko dostępna dla roślin. Siarka mineralna w glebie występuje pod postacią siarczanów, siarczynów lub siarczków.
Interesujący jest bilans siarki w glebie. Na poczet przychodów możemy zaliczyć siarkę wnoszoną z resztkami roślin czy nawozami naturalnymi i organicznymi, siarkę pochodzącą z opadów atmosferycznych oraz siarkę dostarczaną do gleby z różnego typu nawozami mineralnymi. W ostatnich latach obserwujemy tendencję do ubożenia naszych gleb w ten pierwiastek. Przyczyniamy się do tego sami, ograniczając ilość wnoszonych do gleby nawozów naturalnych i resztek pożniwnych. Przyczynia się do tego także coraz mniejsza ilość siarki wnoszonej z opadami atmosferycznymi. Praktycznie bezpowrotnie tracimy siarkę w procesie jej wymywania z gleby. Proces wymywania siarczanów z gleby zachodzi szczególnie intensywnie w okresie zimy, gdy aktywność mikroorganizmów odpowiedzialnych za obieg siarki w glebie jest ograniczona przez niską temperaturę. Więcej siarki tracimy z gleb lekkich, o niskim odczynie. Ocenia się, że w około 50−60% gleb w Polsce brakuje siarki.
Przyczyny niedoboru siarki w glebach uprawnych:
• niska zawartość substancji organicznej;
• niskie lub brak nawożenia organicznego;
• łatwe wymywanie siarczanów, wzrasta na glebach lekkich i bardzo lekkich;
• zakwaszenie gleby;
• podeszwa płużna;
• duży udział w płodozmianie roślin pobierających duże ilości siarki;
• spadek odczynu gleby poniżej 5,5 lub wzrost powyżej 7,2.
Rośliny mogą korzystać z trzech form siarki: anion siarczanowy, dwutlenek siarki i siarkowodór, jednak głównym jej źródłem jest wspomniany anion siarczanowy. Jony siarczanowe do powierzchni korzeni docierają z prądem transpiracyjnym wody, transport z powierzchni komórek systemu korzeniowego do jego wnętrza ma charakter czynny i zachodzi na zasadzie symportu, transport ten zachodzi wbrew gradientowi elektrochemicznemu.
Aby prawidłowo przebiegał roślina musi wydatkować energię metaboliczną. Proces asymilacji siarki ma charakter wieloetapowy i wymaga bardzo dużego nakładu energii, pierwszym produktem asymilacji siarki jest aminokwas: cysteina. Ciekawostką jest to, że przy nadmiernej podaży siarki roślina hamuje pobieranie tego składnika pokarmowego z gleby.
Warto we własnym zakresie i na własny użytek dokonać raz na jakiś czas indeksacji potrzeb nawożenia siarką, która w końcowym efekcie odpowie nam na pytanie o koniczności nawożenia siarką.
1. Szacujemy wpływ warunków pogodowych w okresie jesienno-zimowym, określamy ryzyko strat siarczanów, które są pochodną sumy opadów w tym okresie i długości okresów występowania zmarzliny zimą, im mniejsze mrozy i większe opady deszczu, tym większe zagrożenie wymywaniem
a. zima wczesna, długa z trwałym okresem zmarzliny [1]
b. zima wczesna, z umiarkowanymi mrozami i opadami w normie [2]
c. zima bardzo lekka, z opadami powyżej normy i krótkim czasem zmarzliny [3]
2. Określamy lokalizację i odległość siedliska od emiterów siarki, określamy potencjalną ilość siarki, jaka może opaść na konkretne pole, ilość siarki, jaka opada na pola waha się w Polsce w szerokim zakresie od kilku do kilkunastu kg/ha/rok, faktyczna ilość siarki opadającej na pola zależy od odległości od emitera i kierunku wiejących wiatrów
a. aglomeracje miejsko-przemysłowe – duża ilość [1]
b. aglomeracje miejskie i/lub przemysłowe – średnia ilość [2]
c. tereny wiejskie – mała ilość [3]
3. Szacujemy wpływ kategorii agronomicznej gleby na zawartość i straty siarki, określa się tutaj ogólną zawartość siarki, zawartość substancji organicznej, zawartość części ilastych oraz podatność siarczanów na wymywanie
a. gleby średnie i ciężkie – najmniejsze straty S i największa zawartość S [1]
b. gleby lekkie – jeżeli mają gliniaste podłoże, dobre warunki do zatrzymywania siarki [2]
c. gleby bardzo lekkie – duże zagrożenie stratami, niska zawartość S [3]
4. Określamy wrażliwość roślin na nawożenie siarką, na podstawie zakładanej wielkości plonu oraz ilości pobieranej siarki przez jednostkę plonu określamy potrzeby nawożenia siarką
a. rośliny bardzo wrażliwe (rzepak, kapustowate, cebula) – bardzo duża [3]
b. rośliny średnio wrażliwe (lucerna, koniczyna), rośliny mało wrażliwe, ale pobierające dużo S (buraki cukrowe, kukurydza pszenica) [2]
c. rośliny mało wrażliwe (zboża, trawy pastewne, ziemniaki [1]
5. Określamy udział roślin wrażliwych na siarkę w zmianowaniu, na podstawie łącznego udziału roślin wrażliwych i umiarkowanie wrażliwych a pobierających duża siarki określamy potrzeby nawożenia
a. bardzo duże – >40% [3]
b. duże – 20% do 50% – rośliny średnio i mało wrażliwe, lecz wysokoplonujące [2]
c. niskie
6. Określamy wpływ nawożenia nawozami siarkowymi pod przedplon, na podstawie ilości i jakości nawozów siarkowych określamy ich wpływ na zaopatrzenie roślin
a. obornik w dawce maksymalnej [1]
b. obornik lub gnojowica, nawozy siarkowe pod przedplon [2]
c. całkowity brak obornika i nawozów siarkowych w zmianowaniu [3]
Sumujemy wszystkie oceny z poszczególnych punktów: oceniamy tym samym potencjalna potrzebę nawożenia siarką:
a. bardzo duża, ponad 83% pobrania całkowitego siarki [>15]
b. duża, 51%-83% [9-15]
c. średnia, poniżej 50% [<9]
(źródło: W. Grzebisz, 2012)
Siarka w roślinach
W planowaniu nawożenia poszczególnych upraw siarką, powinniśmy brać pod uwagę plonotwórczą rolę tego składnika pokarmowego.
Plonotwórcze działanie siarki nawozowej:
•bezpośredni wpływ na wzrost plonu
o na skutek większej efektywności azotu (nawozowego i glebowego)
• wzrost tolerancji roślin na stresy abiotyczne
o zbyt niskie i zbyt wysokie temperatury, niedobór wody
• wzrost odporności na choroby.
Wzajemne współdziałanie azotu i siarki w odżywianiu roślin zaczyna się już na poziomie gleby. Niedobór siarki w glebie obniża wykorzystanie dostępnego azotu. Za optymalny stosunek dostępnego azotu do dostępnej siarki (N:S) w glebie uznaje się 7:1. Taki wzajemny stosunek gwarantuje bezproblemowe pobieranie przez rośliny zarówno azotu jak i siarki. Wzajemne pozytywne relacje siarki z azotem mają także miejsce w metabolizmie roślin roślinach. Wynikają one ze współdziałania siarki z azotem w wielu procesach fizjologicznych zachodzących w roślinach. Chociażby proces redukcji azotanów do azotynów jest zależny od siarki. Synteza niektórych aminokwasów (zawierających siarkę właśnie) jest także zależna od obecności tych dwóch składników pokarmowych. Azot steruje wbudowywanie siarki w enzym ATP-sulfurylazę, odpowiadający za syntezę cysteiny i metioniny. Aminokwasy te są niezbędne do syntezy białka w roślinach.
W warunkach deficytowego odżywienia roślin siarką dodatkowe nawożenie azotem nie wpływa na plon, ponadto powoduje pojawienie się w roślinach niebiałkowych związków azotu, w tym azotanów, azotynów czy wolnych aminokwasów. Azot razem z siarką wpływają także na intensywność fotosyntezy. Efekt współdziałania azotu i siarki możemy zaobserwować u roślin motylkowatych, u których w przypadku deficytowego odżywienia siarką spada wyraźnie ilość wiązanego azotu atmosferycznego. Rośliny optymalnie zaopatrzone w siarkę sprawniej pobierają i efektywniej wykorzystują także inne składniki pokarmowe, takie jak: potas, wapń i magnez, w efekcie prowadzi to do większej tolerancji na stresy biotyczne i abiotyczne. Siarce można także przypisać niejako bezpośredni wpływ na zwiększenie odporności roślin na patogeny. W odporność zaangażowane są związki organiczne siarki, można tu wymienić fitoaleksyny spotykane w roślinach krzyżowych, mające w swojej strukturze, co najmniej jeden atom siarki.
Brak tylko 1 kg siarki w stosunku do potrzeb rzepaku ogranicza możliwość pobierania do 15 kg azotu przez tą roślinę, ale też nawożenie siarką ma sens przy odpowiednio wysokim nawożeniu azotem. Zapotrzebowanie roślin na siarkę jest:
• umiarkowane
o lecz ciągłe, w całym sezonie wiosennej wegetacji – budowa tkanek mechanicznych, procesy wzrostu i odporność na choroby;
• duże
o tuż przed kwitnieniem – wzrost zapotrzebowania na azot, zwiększenie wydajności fotosyntezy
• bardzo duże
o w okresie dojrzewania z uwagi na syntezę tłuszczów i białek
Nawozy zawierające siarkę
Gama dostępnych nawozów mineralnych zawierających siarkę jest w tej chwili ogromna. Mamy dostatek nawozów doglebowych, jak i dolistnych zawierających dostępną dla roślin siarkę. W przypadku nawozów doglebowych, głównym kryterium doboru nawozu jest szybkość działania siarki, będąca pochodną rozpuszczalności w wodzie samego nawozu. Najszybciej działają siarczany: potasu, magnezu i amonu. Wolniej działają gipsy oraz superfosfat prosty. Najwolniej działają nawozy naturalne i siarka elementarna. Terminy zastosowania nawozów doglebowych zawierających siarkę powinniśmy dostosować do potrzeb roślin i kategorii agronomicznej gleby.
Nawozy dolistne zawierające siarkę są doskonałym narzędziem służącym do korekty zaopatrzenia roślin w siarkę. Należy je stosować z wyprzedzeniem faz krytycznego zapotrzebowania na ten składnik pokarmowy. Korekta zaopatrzenia roślin w momencie wystąpienia objawów deficytu siarki, prowadzi niestety do wymiernych strat w plonie i bardzo niskiej efektywności dokarmiania dolistnego.
W nawozach dolistnych siarka znajduje się głównie w postaci siarczanów i/lub siarki elementarnej. Siarka siarczanowa jest dostępna dla roślin „od ręki”, siarka elementarna musi zostać utleniona do siarczanowej i dopiero wtedy staje się dostępna. W ostatnim czasie na rynku pojawiły się nawozy dolistne, w których siarka występuje w postaci nowatorskich połączeń mineralnych. Nawozy te charakteryzują się bardzo wysoką zawartością siarki i bardzo ciekawymi właściwościami biologicznymi. Przykładem takiego rozwiązania jest SULVIT, wprowadzony na rynek, jako nowość w sezonie 2016, przez firmę INTERMAG.
• SULVIT jest szczególnie przydatny w dokarmianiu dolistnym roślin o wysokim zapotrzebowaniu na siarkę, takich jak: rzepak, gorczyca, warzywa kapustne i cebulowe, rośliny motylkowe (zwłaszcza lucerna i koniczyna), buraki cukrowe i kukurydza.
• SULVIT powinien być stosowany w uprawach intensywnie nawożonych azotem, w celu kompensacji wysokich dawek N, przez odpowiednią ilość siarki
• SULVIT można, co bardzo ważne, stosować łącznie z roztworem saletrzano–mocznikowym RSM w celu zwiększenia efektywności wykorzystania azotu (siarka zawarta w SULVICIE jest inhibitorem ureazy i także inhibitorem nitryfikacji). Dawkowanie: 2–4 l nawozu SULVIT na 100 l RSM. Stosując łącznie – RSM dodawać do SULVITU, celem dokładnego wymieszani obu komponentów. W przypadku rozcieńczania RSM 32% do stężenia 28% – wyliczoną dawkę wody pomniejszyć o objętość nawozu SULVIT. Zachować kolejność mieszania: woda + SULVIT, a następnie dodać RSM.
Proponowane zalecenia dla wybranych upraw
Można je modyfikować uwzględniając indywidualne potrzeby roślin oraz warunki uprawowe
SULVIT to wszechstronne narzędzie, o różnych możliwościach zastosowania:
• szybkie uzupełnienie poziomu siarki w roślinach
• poprawa efektywności wykorzystania przez rośliny stosowanego w nawożeniu doglebowym azotu
• przy łącznym stosowaniu RSM
o spowolnienie hydrolizy mocznika – wydłużenie dostępności N dla roślin
o mniejsze straty azotu azotanowego – ograniczenie wymywania jonów azotanowych z gleby
o zwiększona dostępności dla roślin żelaza i manganu z gleby
• bardzo dobra mieszalność z większością agrochemikaliów.
