Nowe produkty
Rozporządzenie 354/2014 modyfikuje niektóre Załączniki Rozporządzenia 889/2008, szczególnie Załączniki I i II, które dotyczą nawozów i środków poprawiających właściwości gleby oraz środków ochrony roślin. Zwiększono m.in. liczbę środków produkcji, które mogą zostać wykorzystane w rolnictwie ekologicznym, tym samym poszerzając w wielu przypadkach zakres ochrony roślin o niektóre środki. Nowe środki produkcji oraz warunki do ich stosowania podano w tab. 1 i tab. 2.
Z produkcji biogazu
Rozporządzenie nr 354/2014 umożliwia też stosowanie, jako nawozu, produktu pofermentacyjnego z produkcji biogazu (z wyjątkiem stosowania na jadalnych częściach roślin uprawnych). Taka alternatywa otwiera dodatkowy rynek dla producentów biogazu oraz możliwość nowego zastosowania produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, również tych pochodzących od dzikich zwierząt. Niemniej jednak materiały wyjściowe, które podlegają fermentacji do produkcji biogazu, nie mogą pochodzić z chowu przemysłowego i powinny być kategorii 2 lub 3, jak przewiduje Rozporządzenie 1069/2009. Kategoria 2 może zawierać głównie obornik, treść przewodu pokarmowego, produkty zgromadzone podczas oczyszczania ścieków i produkty, które zostały uznane za nienadające się do spożycia przez ludzi; kategoria 3 zawiera surowce takie jak tusze i części pochodzące ze zwierząt poddanych ubojowi, które nadają się do spożycia przez ludzi, lecz nie są przeznaczone do spożycia z powodów handlowych, lub karma dla zwierząt domowych i materiały paszowe, odpady gastronomiczne oraz inne produkty uboczne, m.in. krew, wełna, pióra, rogi.
Pochodzenia zwierzęcego
Wśród produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, które mogą być stosowane jako nawozy, wprowadzono dwie nowe kategorie: sierść i hydrolizat białkowy. Składniki pokarmowe zawierające wysokobiałkowe produkty uboczne pochodzenia zwierzęcego (pochodzące szczególnie z przemysłu skórzanego) są lepiej wykorzystywane, kiedy są przetwarzane w kierunku otrzymywania białek rozpuszczalnych, peptydów i wolnych aminokwasów poprzez proces hydrolizacji. Ponadto rośliny są zdolne do absorpcji i asymilacji aminokwasów nie tylko z gleby, a także bezpośrednio z liści, a więc hydrolizaty te mogą być również stosowane dolistnie. Hydrolizaty białkowe są otrzymywane poprzez pojedynczą lub złożoną termiczną, enzymatyczną lub chemiczną (czyli zastosowanie silnych kwasów lub zasad) hydrolizę.
Hydroliza enzymatyczna jest uważana za proces najlepszy, w trakcie którego powstają homogenne mieszaniny polipeptydów, wykazujące dobrą przyswajalność dla roślin.
Leonardyt, węgiel brunatny
Rozporządzenie 354/2014 dopuszcza też do stosowania leonardyt uzyskiwany jako produkt uboczny przemysłu wydobywczego.
Jego skład chemiczny jest oparty na kompleksie substancji humusowych (kwasy humusowe i fulwowe), które stanowią od 43% do 54% ich całkowitej masy. Również w tym przypadku biologiczne lub chemiczne przetwarzanie surowców pozwala na produkcję nawozów wykazujących lepsze działanie pokarmowe (huminy).
W projekcie EkoTechProdukt, prowadzonym przez Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach, wykazano, że nawóz powstały z kompostowania węgla brunatnego (surowiec podobny do leonardytu) z dodatkiem serwatki i melasy (odpady rolnicze bogate w azot) istotnie poprawiał wzrost i plonowanie truskawki, zwiększył aktywność mikrobiologiczną w glebie oraz wpłynął korzystnie na mykoryzację roślin.
Osad denny zbiorników słodkowodnych
Jako przykład osadu dennego zbiorników słodkowodnych powstałego w warunkach beztlenowych Rozporządzenie nr 354/2014 wymienia sapropel (zwany też „gytią”). Przepisy wprowadzają jednak duże ograniczenia jakościowe co do możliwości stosowania tego materiału. Wymagane jest, aby surowce te były wolne od zanieczyszczeń pestycydami, trwałymi zanieczyszczeniami organicznymi i substancjami ropopodobnymi.
Ostatnią dodaną do listy substancją jest chityna, produkt otrzymywany z pancerzy skorupiaków, który może być uzyskiwany w ramach zrównoważonej eksploatacji lub ekologicznej akwakultury.
[NEW_PAGE]Do ograniczenia sprawców chorób i szkodników
Zmiany na liście środków ochrony roślin podanej w Rozporządzeniu umożliwią także skuteczniejsze ograniczenie presji ze strony sprawców chorób i szkodników (tab. 2). Do użycia dopuszczono laminarynę. Jest ona uznawana za środek wyzwalający naturalne mechanizmy obronne roślin uprawnych. Laminaryna jest węglowodanem, zawiera powtarzające się jednostki glukozy, znalezione w brązowych glonach Laminaria digitata, które wykazują mechanizmy obronne i wspomagają ochronę przeciwko różnym grzybom (m.in. Botrytis cinerea, Phytophthora spp., Mycosphaerella graminicola, Colletotrichum, Gnomonia, Plasmopara viticola), bakteriom (m.in. Erwinia carotovora) i wirusom (m.in. Tobacco mosaic virus – T MV). Inne dwa środki dodane do listy w Załączniku II to krzemian glinu (kaolin) i tłuszcz owczy, obydwa jako środki odstraszające owady.
Ciecz bordoska
Rozporządzenie nr 354/2014 spośród produktów opartych na miedzi umożliwia stosowanie cieczy bordoskiej, m.in. w celu zapobiegania infekcji mączniakiem rzekomym, mączniakiem właściwym oraz innymi grzybami. Ponadto miedź może być używana nie tylko jako środek grzybobójczy, lecz także jako środek bakteriobójczy, co poszerza zakres jej stosowania (np. przeciwko zarazie ogniowej). Przy czym miedź w formie oktanianu miedzi, który był poprzednio na liście środków, obecnie nie może być stosowana. Należy jednak zauważyć, że w celu ochrony wody i żywych organizmów, innych niż docelowe, przed efektami ubocznymi stosowania miedzi wymagane jest wprowadzanie metod zmniejszających takie ryzyko (m.in. stref buforowych).
Stosowanie związków miedzi jest jednak ograniczone pod względem ilościowym. Dopuszcza się użycie tylko do 6 kg miedzi na hektar rocznie. Przy czym w przypadku upraw wieloletnich dopuszcza się przekroczenia w danym roku, ale dawki te mają dalej zastosowanie tylko jeśli odnoszą się do średniej z rzeczywiście zastosowanych związków miedziowych w ciągu 5 lat, a nie wyłącznie jednorocznych zabiegów ochronnych. To podejście wymaga też specjalnej zgody Głównego Inspektora Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. Warto zauważyć, że w 2013 r. żaden z rolników zajmujących się produkcją ekologiczną nie złożył wniosku w tym zakresie. Może to świadczyć o braku zainteresowania sektora lub też o pozytywnych wynikach badań, prowadzonych od 2010 r., w zakresie zastąpienia miedzi w ochronie upraw ekologicznych.
Inne produkty
Rozporządzenie 354/2014 (tab. 3) umożliwia też szersze zastosowanie olejków roślinnych, np. jako środka bakteriobójczego, oraz użycie wodorowęglanu potasu jako środka owadobójczego.
Natomiast według tego ustawodawstwa zastosowanie siarki jako środka odstraszającego nie jest już możliwe. Ponadto siarczan wapnia nie może być stosowany jako środek owadobójczy i roztoczobójczy, lecz tylko jako środek grzybobójczy. Niektóre środki ochrony roślin, takie jak ałun potasowy (siarczan glinu, kalinit), oleje mineralne, nadmanganian potasu i żelatyna (z wyjątkiem hydrolizatu białkowego, który jest jeszcze dozwolony do stosowania), nie są obecnie dopuszczone do stosowania.
W przypadku niektórych związków wprowadzono odniesienie do zastosowania substancji aktywnej wymienionej w Rozporządzeniu 540/2011. Ma to zastosowanie np. w przypadku olejków roślinnych, tłuszczów owczych, feromonów, związków miedzi, oleju parafinowego i mikroorganizmów; przy czym nie mogą być one otrzymywane z organizmów genetycznie zmodyfikowanych (GMO). Odniesienie do rozporządzenia 540/2011 ogranicza obrót środkami ochrony roślin do tych, które przeszły pozytywnie proces rejestracji substancji aktywnych syntezy chemicznej. To jest trend, który jest wynikiem poszukiwań przez Komisję Europejską sposobu standaryzacji jakości produktów w celu zagwarantowania ich bezpieczeństwa dla ludzi i środowiska. Niemniej jednak to podejście stwarza problemy producentom środków ochrony roślin dla produkcji ekologicznej z powodu wysokiego kosztu procesu rejestracji.
Powstanie stref do celów udzielania zezwoleń na wprowadzanie do obrotu środków ochrony roślin na terenie Unii Europejskiej, powinno złagodzić ten problem; Polska występuje w takiej strefie razem z krajami UE w, których rolnictwo ekologiczne jest bardziej rozwinięte (Niemcy, Wielka Brytania).
Badania w projekcie EkoTechProdukt są współfinansowane przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (kontrakt N. UDA-POIG. 01.03.01-10-109/08-00).
Dr hab. Eligio Malusá
Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach
Mgr Michał Rzytki
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi
Artykuł pochodzi z numeru 12/2014 MPS „Sad”
