Wapń w dokarmianiu warzyw

Prawidłowe odżywienie wapniem warzyw kapustnych jest warunkiem uzyskania wysokich oraz dobrych jakościowo plonów, nadających się do długiego przechowywania. Dlatego warto zadbać o optymalne odżywienie roślin tym składnikiem podczas wegetacji.

Deficyt wapnia u roślin powoduje zamieranie brzegów liści u kapust i sałaty nazywane tipburn, którego charakterystycznym objawem jest zbrązowienie brzegów liści. U pomidora i papryki skutkiem niedoboru wapnia jest sucha zgnilizna wierzchołków owoców. Są to choroby fizjologiczne, czyli takie, które nie zostały spowodowane przez patogeny np. bakterie czy grzyby. Bezpośrednią przyczyną tych zaburzeń jest nieprawidłowy rozwój blaszek środkowych łączących komórki ze sobą, wskutek czego następuje rozerwanie tkanek i ich zamieranie, a w konsekwencji brązowienie krawędzi liści lub wierzchołków owoców. Blaszka środkowa jest jakby „zaprawą”, która skleja ściany komórek ze sobą. Podstawowym składnikiem budulcowym blaszki środkowej są cukry i pektyny, których wiązania chemiczne są wysycane jonami Ca.

W sytuacji gdy z różnych powodów blaszki środkowe nie są wystarczająco mocno wypełnione jonami wapnia, dochodzi do tego zaburzenia. Podczas wzrostu liści i owoców tkanki ulegają rozerwaniu, a utlenione cukry nadają im brązowy kolor. Rośliny z takimi zaburzeniami nieestetycznie wyglądają, co obniża ich wartość handlową. Główki kapusty nie nadają się do przechowywania, ponieważ na zamarłych tkankach rozwijają się grzyby powodujące ich gnicie. Tipburn bardzo często występuje na najmłodszych liściach w środku główek i objawów wtedy nie widać. Do takiej sytuacji często dochodzi podczas uprawy na jesienny zbiór i wtedy jest to szczególnie niebezpieczne, ponieważ taka kapusta często jest przeznaczana do przechowywania.

Przyczyny zaburzeń w żywieniu roślin wapniem
Czynników wywołujących zaburzenia związane z odżywianiem wapniem jest kilka. Paradoksalnie główną przyczyną braku wapnia nie jest jego niedobór w glebie, ale problemy z pobieraniem i transportem jonów Ca2+ w roślinie. Na przykład potrzeby pokarmowe kapusty pekińskiej są szacowane na 1 kg Ca na 1 tonę główek. Nawet przy bardzo wysokim plonie wynoszącym 100 t/ha potrzeby pokarmowe kapusty względem tego składnika wynoszą 100 kg Ca. Odpowiada to ilości 50 mg Ca/dm3 w 20-cm warstwie ornej. Takie ilości Ca występują praktycznie w każdej glebie, zazwyczaj jest to kilkaset miligramów Ca w litrze gleby. Pomimo tego w uprawie kapusty pekińskiej często spotyka się problemy z prawidłowym odżywieniem wapniem.

Najczęstszą przyczyną nieprawidłowego odżywienia warzyw kapustnych wapniem są problemy z przewodzeniem jonów Ca z gleby do liści. Kapusta pekińska podobnie jak sałata wykształca dość słaby system korzeniowy i bardzo rozbudowaną część nadziemną. Dochodzi tutaj do dużej dysproporcji między systemem korzeniowym a liśćmi. Gdy części nadziemne rośliny intensywnie się rozwijają i transpirują, system korzeniowy nie jest w stanie pobrać odpowiedniej ilości wapnia i występują uszkodzenia brzegów najmłodszych liści. Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym występowaniu tego zjawiska jest to, że jony wapnia są trwale wbudowywane w struktury komórkowe i nie są przemieszczane w roślinie z tkanek starszych do młodszych.

Inną przyczyną powodującą zaburzenia w odżywieniu wapniem może być wysoka temperatura i towarzysząca jej niska wilgotność względna powietrza. W takich warunkach atmosferycznych rośliny początkowo bardzo intensywnie transpirują, aby ochłodzić tkanki, a następnie po przekroczeniu maksimum termicznego zamykają aparaty szparkowe, aby nie dopuścić do nadmiernego spadku turgoru. W uprawie polowej tych warunków nie można kontrolować, ale pod osłonami jest to częściowo możliwe. Odwrotna sytuacja, czyli bardzo wysoka wilgotność powietrza ogranicza transpirację a tym samym przewodzenie wapnia z korzeni do liści, ponieważ jony Ca są transportowane zgodnie z gradientem ciągu transpiracyjnego.

Do czynników powodujących zaburzenia w pobieraniu wapnia można również zaliczyć stosowanie za dużych dawek potasu i azotu w formie amonowej. Zbyt wysoka koncentracja kationów jednowartościowych K+ i NH4 + wywołuje antagonizm jonowy w stosunku do kationów Ca2+. Mając powyższe na uwadze, nawożenie powinno zawsze opierać się przede wszystkim na wynikach analizy gleby. Tam gdzie istnieje wysokie ryzyko zaburzenia w odżywianiu wapniem, jako źródło azotu należy wybierać nawozy azotowe zawierające ten składnik w formie saletrzanej (NO3 –), który dodatkowo stymuluje pobieranie wapnia. Jest to efekt synergii (korzystnego współdziałania). Pozytywnie na pobieranie i transport Ca w roślinie wpływa bor, którego dostępność jest mocno uzależniona od pH. Z tego powodu wiele nawozów do dokarmiania dolistnego zawiera w swoim składzie bor.

Wrażliwość na tipburn jest również uzależniona od czynników genetycznych roślin. Największy problem w produkcji towarowej stanowi tipburn w uprawie kapusty pekińskiej, sporadycznie występuje w kapuście głowiastej białej. W przypadku sałaty największe problemy występują pod osłonami latem (za suche powietrze) oraz zimą (mało światła i ograniczona transpiracja z powodu wysokiej wilgotności i zbyt niskiej temperatury). Z tego powodu powinno się uprawiać odmiany, które wykazują jak najmniejszą wrażliwość na niedobór wapnia, zwłaszcza do produkcji w niekorzystnych warunkach.

Tipburn na sałacie

[NEW_PAGE]Nawozy jako źródło wapnia
Na rynku jest wiele nawozów mineralnych i organiczno- -mineralnych zawierających wapń rozpuszczalny w wodzie, ich asortyment przedstawiono w tabeli. Ogrodnicy mają do dyspozycji zarówno nawozy jednoskładnikowe np. chlorek wapnia i azotan wapnia (zaliczamy go do nawozów azotowych) lub wieloskładnikowe, których oferta jest bardzo szeroka. Zawierają one oprócz wapnia inne makro- i mikroskładniki. Niezaprzeczalną zaletą specjalistycznych nawozów wieloskładnikowych jest to, że dzięki specjalnym dodatkom zmniejszającym np. napięcie powierzchniowe zawarte w nich jony wapnia mogą być lepiej absorbowane przez liście i owoce niż te z nawozów pojedynczych.

Obydwa podstawowe nawozy stosowane powszechnie do dokarmiania wapniem – chlorek wapnia jak i saletrę wapniową można kupić w formie stałej (krystaliczna, tzw. płatki lub granulowana) albo w postaci roztworu. Ta ostatnia z wymienionych form jest wygodniejsza w stosowaniu, bo łatwiej ją rozcieńczać w wodzie, ale formy stałe są również bardzo dobrze rozpuszczalne w wodzie. Kupując saletrę wapniową w formie stałej należy zwrócić uwagę na to, aby był to nawóz do rozpuszczania w wodzie (oznaczenie na opakowaniu krystaliczna lub do fertygacji), ponieważ produkowana jest odmiana powlekana specjalną otoczką, która jest przeznaczona wyłącznie do rozsiewania. Kupując chlorek wapnia należy pamiętać o tym, aby był to produkt przeznaczony do nawożenia, czyli odpowiednio oznaczony i sprzedawany jako nawóz. Techniczny chlorek wapnia stosowany w wielu gałęziach przemysłu jest tańszy, ale bardzo często jest zanieczyszczony metalami ciężkimi oraz ma zbyt wysokie pH, co dyskwalifikuje go jako nawóz. W takiej sytuacji istnieje ryzyko uszkodzenia roślin lub skażenia plonu.

Decyzja o wyborze konkretnego produktu jest uzależniona od kilku czynników. Uprawiając rośliny na zasobnym stanowisku po dobrym przedplonie, nawożeniu organicznym, wystarczający może być chlorek wapnia lub saletra wapniowa zawierająca dodatkowo azot. Na glebach o niższym od zalecanego pH powinno się zastosować nawóz zawierający dodatkowo bor, ponieważ ten mikroskładnik jest słabo pobierany z kwaśnych gleb, a ma duży wpływ na prawidłowe przemieszczanie wapnia w roślinie.

W sytuacji, gdy uprawa prowadzona jest na lekkich glebach i słabych stanowiskach warto stosować nawozy zawierające oprócz wapnia pozostałe składniki pokarmowe, zwłaszcza mikroelementy, ponieważ warzywa kapustne i sałata mają wysokie wymagania pokarmowe.
Planując zakup konkretnego nawozu, należy wziąć pod uwagę nie tylko cenę kilograma lub litra produktu, ale uwzględnić również procentową zawartość wapnia i ewentualnie pozostałych składników w nim zawartych. Większość nawozów przedstawionych w tabeli ma postać płynną. Są one wygodniejsze w stosowaniu, ponieważ mają zazwyczaj odpowiednie podziałki. Są one zwykle trochę droższe (koszt pojemnika, niższe stężenie składników).

W formie stałej można nabyć saletrę wapniową i chlorek wapnia. Należy również pamiętać, że są to sole bardzo higroskopijne i dlatego należy szczelnie zamykać worki, jeżeli nie zużyło się całej ilości nawozu jednorazowo.

Zasady dolistnego dokarmiania
Ograniczanie i zapobieganie zaburzeniom spowodowanym niedoborem wapnia w uprawie warzyw polega przede wszystkim na nawożeniu dolistnym. Podczas przygotowania roztworów roboczych trzeba stosować ogólne zasady dotyczące opryskiwania. Nawozu nie należy wsypywać ani wlewać do pustego zbiornika opryskiwacza. Powinien on być napełniony w 2/3 objętości wodą, następnie odmierzoną ilość nawozu powinno się rozpuścić w niewielkiej ilości wody i wlać do zbiornika opryskiwacza z włączonym mieszadłem. Na koniec dopełnić zbiornik opryskiwacza wodą.

W przypadku sałaty i kapusty pierwsze zabiegi dolistne można rozpocząć, gdy rozsada się dobrze ukorzeni i rośliny zaczną intensywnie rosnąć. Nie powinno się zbytnio zwlekać z rozpoczęciem dokarmiania, ponieważ ważne jest, aby dostarczyć jony wapnia do liści sercowych. Pierwszy zabieg wykonuje się najczęściej 4–6 tygodni po sadzeniu rozsady kapusty, a następne, co 14–21 dni, kończąc na 1–2 tygodni przed zbiorem. W uprawie pomidora i papryki opryski wykonuje się od początku zawiązywania się owoców.
Podczas dolistnego dokarmiania roślin należy przestrzegać następujących zasad:

  • najlepszym terminem do zabiegów są dni pochmurne lub późne popołudnia, ewentualnie należy to robić bardzo wcześnie rano;
  • oprysków nie wolno wykonywać podczas wysokiej temperatury i słonecznej pogody, grozi to oparzeniem roślin;
  • jeśli to możliwe zabiegi wykonywać w warunkach wysokiej wilgotności powietrza, co opóźnia odparowanie wody z powierzchni liścia, a tym samym polepsza absorpcję wapnia przez tkanki;
  • należy stosować dużą ilość cieczy roboczej na hektar (od 500 do 1000 litrów) tak, aby dokładnie pokryć nią całe liście i owoce;
  • przestrzegać zalecanego stężenia roztworu nawozów według zaleceń producenta, zazwyczaj wynoszą one 1–1,5% dla saletry wapniowej oraz 1,0% dla chlorku wapnia, a w przypadku młodszych roślin do 0,7%;
  • dokarmianie można łączyć z niektórymi zabiegami ochrony po wcześniejszym sprawdzeniu, że nie ma przeciwwskazań;
  • opryski należy wykonywać dyszami drobnokroplistymi;
  • przestrzegać ogólnych zasad BHP podczas zabiegów.

Dr inż. Piotr Chohura
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

Fot. P. Chohura

Artykuł pochodzi z numeru 6/2013 miesięcznika „Warzywa”

Related Posts

None found

Poprzedni artykułOskarżeni chcą umorzenia sprawy sprzedaży gruntów ANR
Następny artykułW szkółce Verbeeka

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Wpisz treść komentarza
Wpisz swoje imię

ZGODA NA PRZETWARZANIE DANYCH OSOBOWYCH *

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany, podajesz go wyłącznie do wiadomości redakcji. Nie udostępnimy go osobom trzecim. Nie wysyłamy spamu. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem*.