Ranking problemów sadowniczych

– Polskim jabłkom trudno będzie powrócić na rynek wschodni z uwagi na rozwój sadownictwa w Rosji i na Ukrainie. Produkcja jabłek musi zatem być ukierunkowana na uzyskanie owoców wysokiej jakości, aby można było znaleźć dla nich rynki zbytu, inne niż te za wschodnią granicą – powiedział Robert Sas z IPSAD. Natomiast na zachodzie Europy trudno jest konkurować z jabłkami tam produkowanymi, ze względu na ich wysoką jakość.

Sadownicy muszą zacząć liczyć koszty produkcji i prowadzić ochronę racjonalnie, ponieważ jest ona istotnym elementem nakładów. Problemy w sprzedaży to zagadnienia najważniejsze z ekonomicznego punktu widzenia. Jednak ostatnio w produkcji jabłek ważne okazały się także problemy agrotechniczno-ochroniarskie, utrudniające uzyskanie wysokich plonów i dobrej jakości owoców.

R. Sas, na podstawie ubiegłorocznych obserwacji, usystematyzował problemy sadowników od najmniej do najbardziej istotnych (określili je producenci w badaniach ankietowych): opadanie liści z jabłoni odmian ‘Golden Delicious’ i ‘Gala’;  trudności z wyborem metody przerzedzania zawiązków i różne podejście do tych zabiegów;  ordzawienia na jabłkach odmiany ‘Golden Delicious’ i ‘Gala’; choroby kory i drewna;  miodówka gruszowa;  parch jabłoni;  zaraza ogniowa;  owocówka jabłkóweczka; mszyce;  cięcie i formowanie koron, szczególnie młodych drzewek; mączniak jabłoni.

Opadanie liści z jabłoni odmian ‘Golden Delicious’ i ‘Gala’ (zaczynających dominować w sadach), będące skutkiem nekrotycznej plamistości liści jest istotnym problemem w ostatnich sezonach. W drugiej połowie lata, w wielu sadach liście masowo opadają z drzew. Z obserwacji prelegenta wynika, że problem ten nasila się tam, gdzie do ograniczenia ordzawienia owoców są wykorzystywane preparaty giberelinowe, zwłaszcza w wyższych dawkach. Intensywność tego zjawiska jest wprost proporcjonalna do stosowanych dawek. Im wyższe, tym większa intensywność opadania liści. Ograniczająco w odniesieniu do tego zjawiska działają środki ochrony roślin (ś.o.r.) zawierające mankozeb (np. Dithane NeoTec75 WG, Penncozeb 80 WP) wykorzystywane do ochrony zapobiegawczej przed parchem jabłoni.

Opadanie liści 'Golden Deliciousa'

Przerzedzanie zawiązków dla wielu sadowników jest zabiegiem ważnym, ale również dla wielu – nadal mało istotnym. Bez przerzedzania nie można uzyskać owoców wyrównanych o zadowalających rozmiarach.Przerzedzanie musi być prowadzone wielokrotnie. Dobrze jest przestrzegać zasady – „przerzedzam w pierwszym wolnym terminie”. Zabieg ten można przeprowadzić już podczas kwitnienia jabłoni, pod jego koniec oraz w okresie wzrostu zawiązków owoców, a korektę ręczną – do zbiorów. Na rynku dostępnych jest wiele produktów do przerzedzania (ATS, zawierające benzyloadeninę i inne związki). Każdy z preparatów do przerzedzania wymaga odpowiednich warunków termicznych, wilgotnościowych, a także bezwietrznej pogody.

Zawiązki przed zabiegiem chemicznego przerzedzania…

W wypadku fitohormonów podczas zabiegu i kilka dni po nim, temperatura powietrza nie może być niższa niż15°C, optymalna wynosi 20–23°C. Jeżeli jest wyższa lub niższa, nie należy przeprowadzać przerzedzania, nawet gdy zawiązki owoców mają do tego odpowiednią średnicę. Lepiej poczekać dzień lub dwa na lepsze warunki niż wykonać zabieg i nie być zadowolonym z rezultatów. – Temperatura powietrza w czasie zabiegu ma pierwszeństwo przed średnicą zawiązków. – Dobrze jest przed sezonem poznać wymogi każdego z dostępnych środków do przerzedzania, aby móc wybrać metody i je wdrożyć. Im wcześniej przeprowadzony będzie zabieg przerzedzania, tym mniejsze negatywne odziaływanie (zbyt dużej liczby zawiązków) na formujące się na następny sezon pąki kwiatowe – powiedział R. Sas. 

… i po przerzedzaniu

Ordzawienia owoców kilka lat temu dotyczyły tylko jabłek odmiany ‘Golden Delicious’. Obecnie spotykane są także na ‘Gali’. Aby im zapobiegać należy zaniechać zwilżania zawiązków po kwitnieniu, czyli nie włączać nawadniania nadkoronowego i ograniczyć użycie zwilżaczy opartych na związkach silikonowych. Przyczyn powstawania ordzawień na zawiązkach jest wiele. Podstawowa wynika z ich silnego przyrostu podczas ocieplenia po okresie chłodów, co nie współgra z przyrostem kutykuli i warstwy woskowej. W takich warunkach warstwy te ulegają rozciąganiu i mikropęknięciom. Ryzyko jest największe do 6–8 tygodni po kwitnieniu, gdy skórka owoców jest delikatna. W późniejszym okresie wzrostu zawiązków jest ona grubsza i przez to mniej podatna na pękanie. W mikropęknięciach dłużej utrzymuje się wilgoć, co stwarza korzystne warunki do bytowania bakterii i grzybów (drożdży), których wydaliny powodują powstanie ordzawień. Ochrona przed pękaniem obejmuje zabiegi poprawiające elastyczność skórki, kutykuli i okrywającego ją wosku oraz użycie do ochrony przed parchem jabłoni preparatów o działaniu kontaktowym, zawierających kaptan lub ditianon.

Choroby kory i drewna. R .Sas zwrócił uwagę, że zbyt późno prowadzona jest ochrona jabłoni przed patogenami powodującymi choroby zdrewniałych części drzew. Zabiegi są wykonywane po ich cięciu. Infekcje dokonywane przez patogeny powodujące te choroby następują jesienią i zimą, gdy utrzymuje się temperatura powyżej 0°C. Neonectria galligena jest w Polsce coraz groźniejsza. Ochrona przed tym patogenem nie może być przypadkowa, najlepiej, aby była oparta na informacjach uzyskanych z modeli symulacyjnych dla tego organizmu. Jeżeli nie ma takich możliwości, a warunki termiczne i wilgotnościowe mogą sprzyjać jego rozwojowi i infekcjom, to nie czekając na zakończenie cięcia drzew trzeba wykonać zabiegi ochrony, np. preparatami miedziowymi. 

Neonectria na pędzie

Miodówka gruszowa. Jak poinformował R. Sas na początku marca bieżącego roku w sadach gruszowych były już widoczne pierwsze osobniki dorosłe tego szkodnika. Najważniejszy okres jego zwalczania trwa od początku wegetacji do kwitnienia drzew. Aby ochrona była skuteczna należy wybierać różne produkty, a termin wyznaczać na podstawie systematycznych lustracji. Do niszczenia jaj i młodych larw można wykorzystać, na przykład,  siarczan magnezu w dawce 15 kg/ha. Po kwitnieniu odpowiedzialność za kontrolę liczebności populacji tego szkodnika spoczywa na owadach pożytecznych.

Jaja miodówki gruszowej na pędzie…

… larwy tego szkodnika…

… i osobniki dorosłe

Parch jabłoni to choroba ostatnio nie najważniejsza, chociaż jak powiedział R. Sas – parch jabłoni jest największym przyjacielem sadownika. Gdy sezon sprzyja infekcjom i trudno jest ochronić właściwie jabłonie, to gdy sadownikowi uda się wyprodukować jabłka wysokiej jakości, jego wysiłek i koszty poniesione na ochronę są uwieńczone uzyskaniem zadowalających cen sprzedaży. – W takich sezonach jabłka są tylko w tych sadach, w których być powinny– u profesjonalistów – powiedziałR. Sas.

Pękanie pąków na jabłoniach jest najważniejszym okresem ochrony przed parchem. W tym terminie rozpoczynają się wysiewy zarodników workowych grzyba Venturia inaequalis. Faza ta na poszczególnych odmianach następuje w innym terminie. Najwcześniej rozwijają się pąki odmiany ‘Ligol’ (nie ‘Idared’) i ona jest wyznacznikiem do prowadzenia lustracji oraz wyznaczania terminów zabiegów.

Parch jabłoni na liściach – infekcja pierwotna

Z obserwacji prowadzonych w IPSAD wynika, że można spodziewaćsię wysiewu zarodników i pierwszych infekcji pierwotnych już na początku kwietnia. Źródło infekcyjne jest znaczne (nawet 40 owocników na 1cm2). Jeżeli zarodniki dojrzeją, a warunki pogodowe nie będą sprzyjać wysiewom, wówczas ochrona może nie być tak intensywna jak w sezonach „przekropnych”, ale należy się spodziewać silnych lub bardzo silnych infekcji w momencie nastania opadów deszczu. Przed zapowiadanymi opadami konieczne jest zabezpieczenie liści, aby nie dopuścić do infekcji.

Objawy parcha jabłoni na owocu

W wypadku znacznych wysiewów zarodników jeden zabieg zapobiegawczy zazwyczaj nie wystarczy. Konieczne są kolejne przerywające infekcję oraz działające interwencyjnie, ponieważ żaden z dostępnych preparatów nie jest skuteczny w 100%. Przy skuteczności na poziomie 95% część zarodników dokona infekcji tkanek. Im jest cieplej, tym szybciej kiełkują zarodniki i rozwija się grzybnia. Dlatego, oceniając skuteczność preparatu o działaniu interwencyjnym, należy pamiętać o wyznaczonym przez producenta czasie działania. Trzeba także uwzględnić temperaturę powietrza. Aby precyzyjnie wyznaczyć termin zabiegu środkiem działającym interwencyjnie należy zsumować stopniogodziny. Polega to na dodawaniu stopni (°C) z każdej godziny i po uzyskaniu odpowiedniej ich liczby można ocenić, po który preparat sięgnąć. W wypadku Score 240 SC zabieg można przeprowadzić, gdy po infekcji nie zliczono więcej niż 1000 stopniogodzin, dla preparatu Chorus 50 WG – 900 stopniogodzin, a dla cieczy kalifornijskiej i kwaśnego węglanu (wodorowęglan potasu) – 250 stopniogodzin. Preparaty o działaniu zapobiegawczym nie wykazują działania interwencyjnego.

Parch jabłoni na liściu – infekcja wtórna

Zaraza ogniowa. W ub.r. wystąpiła w każdym rejonie sadowniczym i w bieżącym sezonie zagrożone są te sady, w których ją stwierdzono (głównie w gruszowych). W ostatnich latach obserwowane jest nasilenie jej występowania. Podczas sprzedaży jabłek bywa konieczne posiadanie potwierdzenia, że choroba ta nie wystąpiła w sadzie, z którego jabłka pochodzą. Zagrożone infekcjami bakterią Erwinia amylovora są drzewka młode sadzone późną wiosną. Aby nie doszło do infekcji i wystąpienia choroby, należy z takich drzewek usuwać kwiaty oraz prowadzić ochronę zapobiegawczą środkami miedziowymi. Infekcjom sprzyjają obecność źródła choroby, późne kwitnienie drzew, wysoka temperatura i wilgotność powietrza(nawadnianie nadkoronowe), uprawa wrażliwych gatunków (grusze) i odmian (‘Gala’, ‘Idared’, ‘Szampion’,‘Paulared’, ‘Fuji’, ‘Jonagold’, ‘Pinova’ i ‘Ligol’), uszkodzenia mechaniczne (grad) oraz zbyt wysokie dawki azotu powodujące silne przyrosty pędów. W sadach, w których choroba wystąpiła w poprzednich sezonach nie powinno się rozdrabniać pędów po cięciu drzew. 

Zaraza ogniowa

Owocówka jabłkóweczka. Tempo rozwoju tego szkodnika jest ściśle skorelowane z temperaturą i układem warunków atmosferycznych. Zaburzają je wysoka i niska temperatura oraz silne opady deszczu. Zmiany pogody utrudniają wyznaczenie właściwych terminów zwalczania szkodnika oraz dobór odpowiedniego preparatu. W ocenie R. Sasa jest wystarczająca liczba środków, aby móc prowadzić skuteczną ochronę przed owocówką.

Mszyca jabłoniowa powinna być zwalczana po zauważeniu pierwszych nielicznych kolonii. Szkodnik ten pozbawia drzewa ważnych substancji pokarmowych oraz może przenosić choroby wirusowe. Do zwalczania mszycy jabłoniowej należy wybierać preparaty jej dedykowane, z uwagi na potwierdzoną skuteczność działania. R. Sas polecał Pirimor 500 WG, Teppeki 50 WG oraz Movento 100 SC. Pierwszy z wymienionych działa kontaktowo, żołądkowo i gazowo, dlatego sprawdza się także w ograniczaniu bawełnicy korówki (zabieg jeden raz w sezonie). Teppeki 50 WG jest środkiem układowym, ale efekty jego działania widać dopiero po kilku dniach. Movento 100 SC w roślinie działa układowo, u zwalczanych owadów hamuje biosyntezę tłuszczów. Zwalcza wiele szkodników, także ukrytych w liściach, jak, na przykład, pryszczarek.

Mączniak jabłoni jest obecny w sadach od kilku lat, więc w tym roku także wystąpi. Zima była łagodna, co sprawiło, że grzybnia przezimowała bez uszczerbku. R. Sas w tym sezonie polecał już w fazie mysiego ucha wykonać pierwsze zabiegi przeciwko mączniakowi używając preparatów siarkowych, w mieszaninie np. z Delanem700 WG/Delanem PRO. W wypadku tej choroby, jak stwierdził, bardzo istotne jest usuwanie porażonych pędów oraz rozetek liściowych. W okresie różowego pąka do ochrony przed mączniakiem zalecił wybierać tylko dobre preparaty i dedykowane do ochrony przed tą chorobą. W czerwcu natomiast sugerował także chemicznie chronić tworzące się na następny sezon pąki kwiatowe.

Mączniak jabłoni na pędach i kwiatach wiosną…

R. Sas zwrócił uwagę na obserwowane już delikatne uszkodzenia mrozowe w obrębie nasady pąków kwiatowych, objawiające się zbrązowieniami wewnętrznymi. Mogą one nieco ograniczyć rozwój pąków podobnie jak w ubiegłym roku, co będzie rzutowało na wysokość plonu. W minionym sezonie sadownicy cieszyli się, że nie musieli przerzedzać zawiązków, bo dokonała tego natura. Nie jest to korzystne, ponieważ odbywa się poza kontrolą producenta. Trzeba zatem podjąć działania, aby zawiązków na drzewach było dużo i trzeba je było przerzedzać. Najbardziej uszkodzone zostały nasady pąków na jabłoniach odmian ‘Jonagold’ i ‘Red Chief’. Najmniej uszkodzeń jest na odmianach uchodzących za wytrzymałe na mróz – ‘Cortland’,‘Empire’ oraz ‘Elise’ i ‘Lobo’. Uszkodzenia te nie będą miały ekonomicznego znaczenia. Warto jednak przeprowadzić lustrację we własnym sadzie nacinając pąki i krótkopędy, aby ocenić ich kondycję.

… i w pełni sezonu

W celu regeneracji uszkodzeń nasady pąków i przywrócenia transportu wody w tkankach R. Sas zalecał zapewnić korzeniom dostęp do wody, czyli włączanie instalacji nawodnieniowej wczesną wiosną, zanim nastanie susza. Inne zabiegi obejmują: nawożenie azotem (30–40 k g N w czystym składniku na hektar, co odpowiada120–130 kg saletry amonowej lub saletrzaku), które w wypadku uszkodzeń mrozowych należy zwiększyć o 20–30%; dolistne podanie saletry potasowej w dawce 5–7 kg/ha, gdy tylko ukażą się liście. Potas pozytywnie oddziałuje na aktywność transportu międzykomórkowego, co przyczynia się do poprawy przewodzenia u nasady pąków i regeneracji uszkodzeń mrozowych w tym obszarze.

Gdy zaczną się rozwijać liście rozetkowe prelegent polecał cztery zabiegi dolistne mocznikiem (co 6–7dni) w dawkach 7, 6, 5, 4 kg/ha. Na słabszej glebie zalecał nie podcinać korzeni oraz utrzymać dobrą kondycję drzew oraz nie dopuścić do rozwoju chorób. Wymienione działania mają ograniczyć straty w plonie, ponieważ lepiej mieć za dużo niż za mało zawiązków owoców.

Tekst i zdjęcia: Anita Łukawska 

Artykuł pochodzi z Informatora Sadowniczego 3/2017