Część stadiów rozwojowych endopasożytów przebiega na zewnątrz tkanek, jednakże potrzebna jest dokładna znajomość biologii poszczególnych szkodników oraz uchwycenie momentu ich migracji, aby wyznaczyć termin zabiegu. Nie zawsze jest to możliwe, chociażby z uwagi na zmienne warunki atmosferyczne. Ważne jest również zaobserwowanie początku żerowania szkodników, bowiem nadmierny ich rozwój może doprowadzić do znacznych strat w zbiorach.
Kwieciak jabłkowiec
(Anthonomus pomorum) to chrząszcz z rodziny ryjkowcowatych, którego główną formą szkodliwą są larwy. Występuje na jabłoniach i gruszach. Dorosłe chrząszcze o długości 5 mm są prawie czarne, ale na pokrywach mają dwa znaki w kształcie litery V. Ich jaja są białożółtawe, owalne, słabo widoczne. Beznoga larwa z czarną głową początkowo jest biaława, potem żółtawa z brązową głową, rogalikowato zgięta (fot. 1).
Fot. 1. Larwa kwieciaka jabłkowca podczas żerowania
Chrząszcze potrafią latem zeskrobać z niewielkiej liczby liści skórkę z zewnętrzną częścią miękiszu, co oczywiście nie stanowi większego problemu. Osobniki dorosłe opuszczają kryjówki zimowe, gdy temperatura przekroczy 8°C i zaczynają żerować na nabrzmiewających pąkach liściowych i kwiatowych. Samice (ich płodność wynosi około 140 jaj) zaczynają składać jaja (po jednym) do wnętrza pąków w momencie ich pękania. Można to stwierdzić na podstawie niewielkich, brązowiejących nacięć na zewnętrznych działkach kielicha. Z uszkodzonych pąków wypływają krople soku (płacz pąków). Larwy żerują wewnątrz pąków kwiatowych, podcinają płatki korony i doprowadzają do ich zaschnięcia. Po zakończeniu rozwoju szkodnik wychodzi z pąka przez wygryziony otwór i żeruje na dolnej stronie liści. Nie daje kolejnego pokolenia, a po okresie żerowania schodzi do kryjówek zimowych. Przy licznym pojawie zniszczeniu może ulec znaczna część pąków kwiatowych.
Postępowanie. Wczesną wiosną w celu stwierdzenia obecności szkodnika należy użyć płachty entomologicznej. Próg zagrożenia stanowi 5–10 chrząszczy strząśniętych z 35 gałęzi lub 15% pąków kwiatowych ze śladami żerowania szkodnika. Zazwyczaj zabiegi owadobójcze wykonywane wczesną wiosną eliminują nieliczne najczęściej osobniki dorosłe, co ogranicza ich szkodliwość.
Jeśli w ubiegłym sezonie szkodnik wystąpił w większym nasileniu lub w bieżącym przekracza próg szkodliwości, zabiegi zwalczające należy wykonać tuż przed lub w momencie pękania pąków i ewentualnie powtórzyć przed końcem fazy zielonego pąka kwiatowego. Do tego celu można użyć jednego z zarejestrowanych pyretroidów. Preparaty te zwalczą tylko chrząszcze z uwagi na powierzchniowe działanie. Jedynie Calypso 480 SC działa w roślinie układowo i może zwalczyć owady dorosłe i żerujące wewnątrz pąków kwiatowych gąsienice.
Owocnica jabłkowa
(Hoplocampa testudinea) jest żółtą błonkówką o długości 6–7 mm, z błoniastymi skrzydłami (fot. 2). Szkodliwe są białe lub kremowe larwy z brązową głową (długości 18 mm). Młode minują zawiązki owocowe jabłoni, skutkiem czego na owocach widoczne są wąskie, skorkowaciałe smugi o różnej długości (fot. 3). Starsze larwy wgryzają się do wnętrza zawiązków i wyjadają ich wnętrze razem z gniazdem nasiennym. Jedna larwa może uszkodzić 3–5 zawiązków. W otworze po wgryzieniu widoczne są odchody o zapachu pluskiew. Uszkodzone od wewnątrz zawiązki najczęściej opadają, a larwy, które je opuszczają, zimują w glebie w kokonach ziemnych.
Fot. 2. Imago owocnicy jabłkowej
Fot. 3. Uszkodzenia dokonane przez owocnicę jabłkową na zawiązku owocowym…
… i na owocu przed dojrzeniem
Błonkówki wylatują z kryjówek zimowych na początku kwitnienia jabłoni. Samice odżywiają się pyłkiem kwiatowym. Po kilku dniach zaczynają składać po jednym jaju do wnętrza pąków. Jedna samica może złożyć ok. 100 jaj, co skutkuje uszkodzeniem 100 pąków. Larwy wylęgają się pod koniec kwitnienia i początkowo minują skórkę zawiązków, później wgryzają się do ich wnętrza. Żerowanie larw trwa ok. miesiąca, po czym wraz z opadłymi zawiązkami przedostają się do gleby, gdzie zimują. Mogą w niej przebywać nawet dwa lata.
Postępowanie. Pomocne w ocenie zagrożenia ze strony tego szkodnika są białe tablice lepowe Ekolep (wabią błonkówki kolorem kwiatów). Trzeba je zawiesić na drzewach tuż przed kwitnieniem jabłoni. Próg szkodliwości wynosi 20–30 błonkówek na 1 pułapkę lub 3 jaja na 100 kwiatów. Z pewnością zabieg będzie należało wykonać, jeśli w roku poprzednim szkodnik wystąpił w dużym nasileniu. Po przekroczeniu progu szkodliwości (owady odłowione na pułapce lepowej) można użyć preparatów Calypso 480 SC, Mospilan 20 SP lub Reldan 225 EC. Zabieg należy jednak wykonać najwcześniej w ostatniej fazie opadania płatków kwiatowych.
[NEW_PAGE]Miodówka jabłoniowa
(Cacopsylla mali) należy do pluskwiaków równoskrzydłych z rodziny miodówkowatych. Występuje na jabłoniach, rzadko na gruszach i jarzębinie. Owady dorosłe, o jasnozielonej barwie mają dachówkowato ułożone skrzydła, dzięki którym mogą przelatywać na niewielkie odległości. Larwy pierwszych 3 stadiów rozwojowych są żółte, następne (IV i V stadium) przebarwiają się na zielono. Pod koniec ich rozwoju pojawiają się zaczątki skrzydeł. Formą zimującą są jaja. Są one wydłużone, owalne, ostro zakończone, żółte lub pomarańczowożółte, dobrze widoczne, ułożone rzędami w poprzek pędu. Larwy pojawiają się w okresie pękania pąków, po czym dalszy rozwój przebiega w ich wnętrzu. Tam żerują na związkach liści i kwiatów, powodując ich zbrunatnienie i zamieranie. Wydzielają przy tym rosę miodową, co skutkuje zlepieniem opanowanych pąków i pokryciem białym nalotem woskowym. Uszkodzone liście są małe i zdeformowane. Na szypułkach kwiatowych i dolnej stronie liści można dostrzec ostatnie stadium rozwojowe larw.
Postępowanie. W momencie pękania pąków i ukazania się zielonego pąka kwiatowego należy przejrzeć po 10 rozet na 20 drzewach. Próg szkodliwości wynosi 60 rozet kwiatowo-liściowych z larwami na 200 sprawdzonych rozet. Gdy zostanie on przekroczony należy przeprowadzić zabieg zwalczający szkodnika zarejestrowanym preparatem (Karate Zeon 050 EC, Sherpa 100 EC – oba skuteczne w temperaturze do 20°C, lub Reldan 225 EC). Zabójcze dla larw są wczesnowiosenne przymrozki.
Miodówka gruszowa plamista
(Psylla piri) dorasta do 3–5 mm i po przezimowaniu jest czarna (fot. 4) latem zaś niebieskozielona z pomarańczowym odwłokiem. Pomarańczowożółte, wydłużone jaja składane są na korze, w poprzek pędów. Larwy pięciu stadiów rozwojowych są płaskie i żółte. Po przezimowaniu dorosłe samice składają jaja na korze pędów, a następne dwa pokolenia na liściach i zawiązkach owocowych. Proces ten trwa około 6 tygodni, przy płodności samicy na poziomie 1000 jaj.
Fot. 4. Imago miodówki gruszowej plamistej
Postępowanie. Progiem zagrożenia ze strony tej miodówki jest 15 osobników dorosłych strząśniętych na płachtę entomologiczną z 35 gałęzi (po jednej z drzewa) w okresie bezlistnym lub 10% pędów ze złożami jaj i ewentualnie młodymi larwami na 10–20% pędów, tuż przed kwitnieniem. Po stwierdzeniu obecności szkodnika na przełomie marca i kwietnia, po 2-, 3-dniowym ociepleniu (gdy dorosłe owady opuszczą miejsca zimowania i zaczną składać jaja) drzewa należy opryskiwać bardzo dokładnie przy użyciu preparatu Karate Zeon 050 CS (można go stosować w ochronie gruszy do 28.08.2014 r.), Sherpa 100 EC lub jednego, zawierających lambda-cyhalotrynę dopuszczonych w ramach handlu równoległego. Należy pamiętać o dodatku zwilżacza do cieczy roboczej. Przy dużej liczebności szkodnika po tygodniu zabieg można powtórzyć. Na początku wylęgania się larw można zastosować działający powierzchniowo Dimilin 480 SC ze zwilżaczem Silwet Gold lub działający wgłębnie Acaramik 018 EC.
Paciornica gruszowianka
(Contarinia pyrivora) jest muchówką z rodziny pryszczarkowatych przypominająca wyglądem komara. Dorasta do 2–3 mm długości. Taką długość mają również białe, beznogie larwy, które potrafią podskakiwać. Po przezimowaniu tuż pod powierzchnią gleby, larwy przekształcają się w wylatujące tuż przed kwitnieniem gruszy muchówki. Od początku kwitnienia samice składają jaja do pąków kwiatowych (15–20, nawet 100 jaj na jeden pąk), a wylęgające się larwy wgryzają się do wnętrza zawiązków. Po okresie żerowania opuszczają zawiązki i zagrzebują się w glebie, gdzie zimują.
Postępowanie. Jeżeli w poprzednim sezonie szkodnik wystąpił w dużym nasileniu zabieg zwalczający w bieżącym należy przeprowadzić w okresie zielonego pąka kwiatowego, wykorzystując do tego celu układowy insektycyd Calypso 480 SC, który zwalcza muchówki i wylęgające się z jaj larwy.
Owocnica gruszowa
(Haplocampa brevis) to żółtobrązowa błonkówka (nieco mniejsza od owocnicy jabłkowej) dorastająca do 4–5 mm długości. Jej jaja są owalne, białawe, składane pojedynczo do pąków kwiatowych. Wylęgające się z nich kremowobiałe z brązową głową larwy żerują wewnątrz zawiązków uszkadzając gniazda nasienne. Jedna larwa może uszkodzić kilka zawiązków. Z górnej części zasiedlonych zawiązków, z wygryzionego otworu wydostają się odchody larwy. Uszkodzone zawiązki opadają, a wychodzące z nich larwy tworzą kokony ziemne, w których zimują. Część larw pozostaje w glebie na 2 lata. Wylot błonkówek z gleby zbiega się z początkiem kwitnienia grusz, po czym samice – po nacięciu tkanek działek kielicha za pomocą pokładełka – składają po jednym jaju do pąka.
Postępowanie. Liczebność szkodnika ograniczają zabiegi wykonywane przeciwko paciornicy gruszowiance. Szkodnik najczęściej nie wyrządza większych szkód, więc jego zwalczanie może okazać się zbędne.
Kwieciak gruszowiec
(Anthonomus piri) jest ciemnobrązowym chrząszczem z długim ryjkiem. Dorasta do 4 mm długości. Beznoga larwa z brązową głową jest kremowa, a jaja owalne i białe. Stadium zimującym są jaja w pąkach. Na przełomie lutego i marca wylęgają się z nich larwy, które żerują w pąkach do końca kwietnia. Tam też następuje ich przeobrażenie i z końcem maja pojawiają się dorosłe chrząszcze, które zapadają w letarg, trwający do września. Następnie wygryzają otwór w pąkach na następny rok, przez który składają do wnętrza pąków po jednym jaju (płodność samicy to 60 jaj).
Postępowanie. Zwalczanie kwieciaka należy przeprowadzić w fazie zielonego pąka, jeśli zabieg jest konieczny. Do tego celu należy użyć pyretroidów (Karate Zeon 050 EC, Sherpa 100 EC) lub preparatów zawierających lambda-cyhalotrynę. Po stwierdzeniu licznego pojawu szkodników zabieg zwalczający należy wykonać pod koniec maja lub na początku czerwca.
Kwieciak pestkowiec
(Furcipes retirostris) to szkodnik wiśni i czereśni. Jest szarobrązowym chrząszczem z dwoma jasnymi poprzecznymi pasami na pokrywach. Długość jego ciała wynosi 4–4,5 mm. Beznoga, biała larwa z brązową głową jest rogalikowato zgięta. Zimują chrząszcze w spękaniach kory oraz w ściółce. Gdy temperatura powietrza przekroczy 9°C wychodzą z ukryć i żerują na liściach i pąkach. W tym czasie samice składają jaja do zawiązków owocowych i dalszy rozwój szkodnika odbywa się w pestkach. W pierwszej połowie lipca chrząszcze opuszczają pestki i od razu zapadają w letarg, pozostając w nim do następnego roku.
Postępowanie. Żerowanie chrząszczy na liściach i kwiatach nie jest szkodliwe. Najwięcej strat przysparzają samice składające jaja do wnętrza zawiązków – ciemny, zagłębiony, skorkowaciały punkcik. Rozwój larw wewnątrz pestek nie powoduje zahamowania wzrostu i dojrzewania owoców.
Owocnica żółtoroga
(Haplocampa minuta) i owocnica jasna (H. flava) to szkodniki śliw, czasami wiśni, czereśni i tarniny. Są niewielkimi, czarnymi (owocnica żółtoroga) lub żółtopomarańczowymi (owocnica jasna) błonkówkami o długości 5–6 mm. Larwa jest biaława, ma brązową głowę i 10 par odnóży. Stadium zimującym są larwy w kokonach w glebie (niektóre pozostają tam nawet 2 lata). Błonkówki wylatują tuż przed kwitnieniem śliw. Odżywiają się pyłkiem kwiatowym. Następnie samice za pomocą pokładełka składają jaja do wnętrza pąków. Miejsce to brązowieje i uwypukla się, przez co jest łatwe do zauważenia. Jedna samica składa 25–100 jaj. Larwy przechodząc 5 stadiów rozwojowych żerują wewnątrz zawiązków. Jedna może uszkodzić 4, 5 zawiązków, które opadają na ziemię.
Postępowanie. Zabieg zwalczający należy wykonać pod koniec opadania płatków kwiatowych, jeśli na pułapkach lepowych odłowiło się więcej niż 80 błonkówek. Do zabiegu można użyć działających układowo preparatów Calypso 480 SC lub Mospilan 20 SP.
Licinek tarninaczek
to motyl z rodziny namiotnikowatych. Skrzydła pierwszej pary, o rozpiętości 11–12 mm są brązoworude z podłużnymi białymi pasami i ciemną poprzeczną smugą. Gruszkowate jaja początkowo są czerwonożółte, potem oliwkowozielone. Zielonożółta gąsienica dorasta do 6 mm długości. Szkodnik zasiedla czereśnie, wiśnie i w mniejszym stopniu brzoskwinie oraz śliwy. Zimują jaja na korze lub pod łuskami pąków, a tuż przed ich pękaniem wylęgają się gąsienice. Następnie wchodzą one do wnętrza pąków i żerując niszczą je. Przechodzą 5 stadiów rozwojowych. Po zakończeniu żerowania zagrzebują się w glebie na głębokości 5 cm. Motyle pojawiają się w połowie czerwca i ich lot trwa do pierwszej dekady sierpnia. Wówczas samice składają jaja (jedna średnio 25 szt.), które zimują. Pąki kwiatowe opanowane przez szkodnika nie rozwijają się lub po rozwinięciu zasychają i opadają. Gąsienice niszczą również zawiązki owoców, wygryzając w nich otwory. Szkodnik pojawia się bardzo licznie co kilka lub kilkanaście lat, wyrządzając wówczas znaczne uszkodzenia.
Postępowanie. Zwalczanie szkodnika na czereśniach i wiśniach należy przeprowadzić w fazie nabrzmiewania pąków, najpóźniej w okresie ich pękania za pomocą jednego z zarejestrowanych pyretroidów (Karate Zeon 050 CS, Sherpa 100 EC, Sumi-Alpha 050 EC, a w przypadku wiśni także zawierających lambda-cyhalotrynę). Sumi-Alpha 050 EC można stosować w ochronie wiśni i czereśni do 30.06.2014 r. Zabieg jest wymagany szczególnie w przypadkach, jeśli szkodnik występował licznie w poprzednim sezonie.
Gąsienice uszkadzające liście i pąki kwiatowe
w przypadku jabłoni i gruszy zgodnie z zaleceniami w aktualnym Programie Ochrony Roślin Sadowniczych na 2014 r. można zwalczać jednym z pyretroidów (Karate Zeon 050 CS, Sherpa 100 EC, Sumi-Alpha 050 EC lub zawierającym lambda-cyhalotrynę), które działają powierzchniowo lub za pomocą insektycydów Affirm 095 SG, Coragen 200 SC, Reldan 225 EC, Runner 240 SC, SpinTor 240 SC, które zwalczają gąsienice ukryte w sprzędzionych liściach lub rozetkach kwiatowo-liściowych (fot. 5). W przypadku gruszy można użyć pyretroidów jak w jabłoniach, Affirm 095 SG lub SpinTor 240 SC.
Fot. 5. Niezwalczone w odpowiednim czasie zwójkówki liściowe uszkadzają kwiaty
Ewa Żak, Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach Oddział w Sandomierzu „Centrum Ogrodnicze”
fot. 1, 3a P. Gościło
fot. 2, 4, 5 A. Łukawska
fot. 3b E. Żak
