Tarczniki, miseczniki i czerwce

Ta wyspecjalizowana grupa owadów ssących o dużej różnorodności form i znacznym zróżnicowaniu wyglądu samic i samców (dymorfizm płciowy) charakteryzuje się u większości gatunków wytwarzaniem różnych form okrywy ciała (w postaci kulistych, półkulistych lub wydłużonych, spłaszczonych tarczek albo płytek czy woskowych białych nici), osłaniających ciało samicy nieruchomo przyssanej do liści, pędów lub innych części rośliny.
Okrywy służą głównie ochronie potomstwa (jaj, larw). Zimą, z uwagi na brak liści na drzewach, są one łatwe do zauważenia. Dlatego warto w tym okresie wykonywać lustracje, aby ocenić zagrożenie ze strony tych szkodników, tym bardziej, że wymagają one precyzyjnego wyznaczenia terminu do zwalczania. 
Czerwcowate są przeważnie jajorodne. Samice niektórych gatunków składają po kilka tysięcy jaj (liczba zależy także od gatunku rośliny, na której samica żeruje). Owady te żyją w koloniach liczących setki, a nierzadko tysiące osobników i zasiedlają przede wszystkim różne gatunki drzew i krzewów. Wiele zaliczanych jest do bardzo groźnych szkodników roślin. Są to przede wszystkim gatunki należące do rodzin: tarcznikowatych (Diaspididae), misecznikowatych (Lecaniidae) i czerwców (Coccidae). 
 
Skorupik jabłoniowy 
Jest jednym z najpowszechniej występujących tarczników w sadach owocowych. Dorosła samica tego roślinożercy ukryta jest pod twardą szarobrązową tarczką długości 3–4 mm, przypominającą wielokrotnie powiększony przecinek lub miniaturkę wygiętego rogu (fot. 1). Często na niewielkim obszarze pędu, konaru lub pnia może być zgromadzonych kilkanaście, kilkadziesiąt a nawet kilkaset takich tarczek.


Fot. 1. Skorupik jabłoniowy – osobniki dorosłe i larwy

Jest to gatunek wielożerny występujący na różnych gatunkach drzew i krzewów liściastych. Wśród roślin sadowniczych najczęściej zasiedla jabłoń, gruszę, wiśnię i śliwę, a także porzeczki i agrest. Osobniki dorosłe i larwy odżywiają się sokami roślin, na których bytują. W przypadku licznego występowania powodują zahamowanie rozwoju drzew i krzewów, szczególnie młodych. Gałęzie lub pędy, na których żerują ulegają deformacji i są poskręcane(powyginane) w różne strony. W skrajnych przypadkach może dochodzić do ich zasychania. Larwy skorupika po wkłuciu się w tkankę żywiciela wstrzykują toksyczną ślinę niszczącą komórki wokół kłujki, a uszkodzone tkanki nie mają możności regeneracji. Żerowanie skorupika jabłoniowego powoduje ograniczenie zawiązywania pąków kwiatowych, zwiększa wrażliwość na przemarzanie oraz na infekcję przez patogeny kory i drewna. Tak osłabione drzewa znacznie częściej atakowane są również przez korniki, co może prowadzić do ich zamierania. 

Zimują małe (ok. 1 mm długości) biało-kremowe jaja pod tarczkami samic. Wiosną, zwykle kilka dni po kwitnieniu jabłoni, rozpoczyna się wylęg larw, który trwa około tygodnia. Larwy tuż po wylęgnięciu wychodzą spod tarczek i szukają odpowiedniego miejsca na korze, zwykle niezbyt daleko od tarczki. Po znalezieniu takiego miejsca wbijają kłujkę i rozpoczynają żerowanie. Po kilku dniach larwa pokrywa się jasną tarczką, która sporządzona jest z białych poprzeplatanych ze sobą woskowych nici (fot. 2). Cały rozwój larw (dwa stadia) trwa około 7 tygodni. Pierwsze dorosłe samice pojawiają się w sierpniu i przez6–8 tygodni składają około 100 jaj, które ułożone są ściśle jedno obok drugiego. Po złożeniu jaj samica zamiera. Jeżeli tarczkę oderwiemy od podłoża, to znajdujące się pod nią jaja wysypują się jak ziarnka drobnego proszku.
 

Fot. 2. Larwy skorupika jabłoniowego w okresie tworzenia tarczek

W zwalczaniu skorupika, jeżeli jest to konieczne, najlepsze wyniki daje opryskiwanie w okresie masowego wylęgu i wychodzenia larw spod tarczki. Aby uchwycić ten moment należy obserwować pędy z tarczkami i po zauważeniu wokół nich licznych kremowych punkcików (dobrze popatrzeć nawet przez najprostszą lupę) wykonać zabieg zwalczający. Najintensywniejsze wychodzenie larw ma zwykle miejsce w ciepłe słoneczne dni w końcowej fazie opadania płatków kwiatowych na jabłoniach (okres kwitnienia głogu). Do zwalczania tego szkodnika stosuje się preparat Movento 100 SC w dawce 2,25 l/ha. Preparat ten będzie jednocześnie skuteczny w redukcji populacji pryszczarka jabłoniaka oraz mszyc, w tym także bawełnicy korówki. 

[NEW_PAGE]

Tarcznik ostrygowiec 
Spokrewniony jest z innymi gatunkami z rodziny tarcznikowatych  występującymi w sadach owocowych (może czasami masowo występować na różnych gatunkach drzew liściastych, zarówno owocowych, jak i ozdobnych). Jego tarczki są okrągłe, lekko wypukłe, o średnicy do 2 mm. W przypadku masowego wystąpienia tarczki poszczególnych osobników mogą zachodzić na siebie, często na dużej powierzchni pędów lub konarów, co może prowadzić do ich zasychania. W skrajnych przypadkach mogą zasychać nawet całe drzewa. 
Tarcznik gruszowiec
To gatunek podobny do poprzedniego, występujący na jabłoniach, gruszach, śliwach, czereśniach i innych gatunkach z rodziny różowatych (np. jarzębinie). Jego larwy przechodzą często na owoce, a wokół wytwarzanych tarczek tworzą się purpurowe obwódki. Zimującym stadium tego szkodnika są larwy drugiego stadium.
Tarcznik południowiec 
Jest gatunkiem podobnym do tarcznika gruszowca  i może zasiedlać różne gatunki drzew owocowych. Morfologicznie gatunki te niewiele się różnią od siebie, ale mają inny cykl rozwojowy. Zimującym stadium tarcznika południowca są bowiem zapłodnione samice. Tarcznik niszczyciel jest jednym z groźniejszych tarczników zasiedlających drzewa i krzewy owocowe, szczególnie w rejonach gdzie mogą się rozwijać więcej niż dwa pokolenia w sezonie. 
Tarcznik ten żeruje na powierzchni wszystkich młodych organów roślinnych (także owoców, fot. 3). Wokół miejsca wbicia kłujki pojawia się ciemnoczerwona (bordowa) obwódka, chociaż objawy takie może czasami dawać także żerowanie tarcznika ostrygowca.


Fot. 3. Larwy misecznika śliwowca

W Polsce tarcznik niszczyciel jest szkodnikiem kwarantannowym i jak do tej pory w miejscach nielicznych pojawów był skutecznie eliminowany. Tym niemniej, należy bacznie obserwować, czy nie ma takich objawów na naszych roślinach i w przypadku ich zaobserwowania zgłaszać do najbliższej placówki PIORiN celem precyzyjnego zdiagnozowania. Intensyfikacja przepływu materiału roślinnego w ramach UE,  jak i zmieniające się warunki klimatyczne (wzrost średniej temperatury)zwiększają prawdopodobieństwo pojawienia się tego gatunku także u nas.

Misecznik śliwowiec
To gatunek, w przypadku którego w ostatnich kilku latach, w sadach śliwowych, jak i jabłoniowych obserwuje się wyraźny wzrost populacji. Jest to owad polifagiczny i może występować na wszystkich gatunkach drzew i krzewów owocowych. 
Formą zimującą są larwy II stadium, które usadawiają się głównie od strony południowej drzew, na dolnej powierzchni konarów i pędów. W połowie kwietnia następuje różnicowanie się larw na męskie i żeńskie. Po ich linieniu następuje bardzo szybki wzrost larw samiczych i w ciągu 4, 5 tygodni ich objętość wzrasta około 20-krotnie. W drugiej połowie maja lub na początku czerwca samice zaczynają składać jaja, a powierzchnia grzbietowa ich ciał wyraźnie grubieje tworząc twardy brązowy płaszcz skórny. Liczba jaj złożonych przez samice zależy zarówno od wielkości samicy, jak i gatunku rośliny, na której żeruje i waha się od kilkuset do kilku tysięcy. Na śliwie i jabłoni jest to zwykle od 500–600 do ponad1000 jaj na samicę, ale np. na grochodrzewie może to być nawet 5000 jaj na samicę. Z tych jaj w połowie czerwca wylęgają się larwy, które przechodzą na liście i wysysają z nich sok. W drugiej połowie sierpnia i we wrześniu larwy przechodzą w II stadium, a w trzeciej dekadzie września wracają na pędy i pnie drzew, gdzie zimują (fot. 4).


Fot. 4. Spasożytowana samica misecznika śliwowca, a wokół – larwy

Po przezimowaniu przemieszczają się na młode pędy wbijając w nie kłujkę aż do drewna i wysysają z nich soki, wstrzykując jednocześnie ślinę, która powoduje zamieranie łyka i drewna w promieniu około 2 mm. Uszkodzone tkanki nie regenerują się, zasiedlone pędy przestają rosnąć i w końcu zamierają, a drzewa owocują coraz słabiej. W czasie rozwoju miseczniki wydzielają znaczne ilości spadzi, która osiada na liściach i owocach i na niej rozwijają się obficie czarne grzyby sadzakowe ograniczające m.in. znacznie asymilację liści i wartość handlową owoców. 

Do zwalczania larw po przezimowaniu, w okresie zielonego lub białego pąka śliw należy stosować preparaty olejowe – Catane 800 EC i Promanal 60 EC. Preparaty olejowe stosowane do zwalczania przędziorka owocowca ograniczają jednocześnie liczebność populacji larw misecznika. Populacje misecznika są również redukowane przez drapieżce i parazytoidy (często można zauważyć duże kolonie tego szkodnika wyniszczone przez parazytoidy), a także przez ptaki – szczególnie sikory. W przypadku spasożytowania, w grzbietowej części płaszcza samic łatwo zauważyć maleńkie, regularne otwory, przez, które wygryzły się dorosłe osobniki parazytoida.
 
Misecznik dwuguzek
Jest kolejnym gatunkiem misecznika, który w Polsce występuje powszechnie, ale na szczęście niezbyt częstow dużym nasileniu. Spotkać go można najczęściej na jabłoni, gruszy i głogu, a żerujące larwy powodują podobne uszkodzenia, jak larwy misecznika śliwowca. Zimującą formą są jaja pod tarczkami samic, a larwy zaczynają wylęgać się w drugiej połowie maja i trwa to zwykle do końca pierwszej dekady czerwca. W tym okresie, jeżeli jest to konieczne, przeprowadza się także zwalczanie zarejestrowanymi preparatami o działaniu wgłębnym lub systemicznym. 
 
Misecznik miechun 
jest gatunkiem rozpowszechnionym w całej Europie i występującym na co najmniej 80 gatunkach roślin. Wśród gatunków sadowniczych zasiedla głównie śliwę, jabłoń, gruszę, czereśnię, wiśnię, leszczynę, porzeczkę, ale także różę, głóg i inne. Dojrzała samica jest okryta ciemnokasztanowym płaszczem skórnym (kulista, wypukła miseczka). Pod tą miseczką składane są jaja, które po oderwaniu tarczki samicy nie wysypują się jaku misecznika śliwowego. 
Jedna samica składa przeciętnie około 1000 jaj, z których na początku czerwca wylęgają się bardzo małe larwy. Po kilku dniach przechodzą one na liście, gdzie żerują i pozostają aż do początku ich opadania. Jednak mimo tak dużej płodności liczniejsze występowanie tego misecznika nie jest zbyt częste, gdyż jego liczebność redukowana jest przez pasożytnicze błonkówki, a stopień spasożytowania często przekracza nawet 90%. 
 
Misecznik tarniowiec 
również należy do miseczników powszechnie występujących w całym kraju. Zasiedla przede wszystkim tarninę, śliwę, brzoskwinię, morelę, ałyczę. Jego szkodliwość jest podobna do szkodliwości misecznika śliwowego i misecznika miechuna, ale wydziela on znacznie więcej rosy miodowej, na której obficie rozwijają się grzyby sadzakowe. Miseczki samicy tarniowca są nieco mniejsze i ciemniejsze (prawie czarne) od miseczek samicy misecznika śliwowego – przypominają nieco ziarnka pieprzu. 
Samice rozpoczynają składanie jaj pod koniec czerwca i składają je regularnie przez całe swoje życie, czyli do końca października – po kilka, kilkadziesiąt dziennie. Suma złożonych jaj waha się od kilkuset do ponad 2000. Wylęgające się larwy nigdy nie żerują na liściach, ale wyłącznie na korze gałęzi, konarów i pni. Gatunek ten powszechny w całym kraju, tylko od czasu do czasu stwarza istotne zagrożenie, szczególnie po ostrych zimach, jeżeli drzewa są osłabione przez uszkodzenia mrozowe. 
 
Czerwce z rodzaju Pulvinaria 
Są czasami obserwowane na roślinach sadowniczych, jednak częściej notowane są na roślinach ozdobnych, szczególnie uprawianych pod osłonami. Może się też zdarzyć liczniejsze występowanie czerwca winoroślowca na winorośli. Ale jak do tej pory bywają one głównie problemem szkółek roślin ozdobnych, chociaż zmieniające się warunki klimatyczne mogą spowodować wzrost problemu także i z tą grupą roślinożerców.
Prof. dr hab. Remigiusz W. Olszak, Instytut Praktycznego Sadownictwa 
Fot. R. Sas

Artykuł pochodzi z numeru 1/2016  „Informatora Sadowniczego”

Related Posts

None found

Poprzedni artykułZapobiec nieuczciwym praktykom rynkowym
Następny artykułNa inwestycje w ramach „Modernizacji gospodarstw rolnych”

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Wpisz treść komentarza
Wpisz swoje imię

ZGODA NA PRZETWARZANIE DANYCH OSOBOWYCH *

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany, podajesz go wyłącznie do wiadomości redakcji. Nie udostępnimy go osobom trzecim. Nie wysyłamy spamu. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem*.