Zwójki zimujące w stadium gąsienicy

Jest gatunkiem polifagicznym występującym na wielu gatunkach drzew i krzewów liściastych, w tym na drzewach pestkowych i ziarnkowych (jabłoń, grusza, czereśnia, śliwa, a także krzewy owocowe porzeczki i agrestu). Kilka lat temu gatunek ten występował licznie w cieplejszych rejonach naszego kraju. Obecnie stanowi poważne zagrożenia także dla sadów centralnej Polski. 

 

Motyle zwójki siatkóweczki są niewielkie – o rozpiętości skrzydeł do około 20 mm. Skrzydła przednie są pomarańczowobrązowe (beżowe). Występuje na nich charakterystyczny, ciemniejszy rysunek przypominający wyglądem siateczkę. Skrzydła tylne są szare. 

 

Gąsienice zwójki siatkóweczki osiągają do 20 mm długości. Ich ciało może przybierać różne odcienie zieleni, od koloru zielonożółtego przez oliwkowy do ciemnozielonego. W grzbietowej części ciała gąsienic występują jaśniejsze punkty – brodawki. Brodawki te są zwykle żółte. Charakterystycznym elementem ciała gąsienic zwójki siatkóweczki jest głowa i tarczka karkowa. Są one zwykle u starszych gąsienic jasnobrązowe. Tarczka analna przybiera zwykle zabarwienie brodawek, jest żółta. 

 

Poczwarka tego gatunku ma długość do 11 mm i jest ciemnobrązowa.

 

Gatunek ten składa jaja w złożach liczących do 80 jaj. Możemy odszukać je na górnej stronie blaszek liściowych i na owocach. Mają one charakterystyczny kolor, są po złożeniu żółtozielone. 

W warunkach klimatycznych naszego kraju gatunek ten rozwija dwa pełne pokolenia. Zimują gąsienice w kokonach, głównie przy pąkach, w zagłębieniach kory. Gąsienice, które przezimowały, uaktywniają się wiosną, gdy jabłonie wchodzą w fazę zielonego pąka. W tym czasie żerują one głównie na rozwijających się pąkach, na kwiatostanach i w sprzędzionych liściach. Żerowanie gąsienic w tym czasie jest bardzo intensywne. Wzrost gąsienic przebiega szybko i zwykle pod koniec kwitnienia większość z nich przepoczwarcza się. Proces ten jest zależny od warunków atmosferycznych panujących wiosną. 

 

Warto w czasie lustracji poświęcić trochę czasu na sprawdzenie obecności gąsienic tego gatunku w sadzie. Jeżeli nie obserwujemy gąsienic, możemy domniemywać, że wykonane zabiegi były skuteczne lub gąsienice już się przepoczwarczyły. 

 

W związku z terminem przepoczwarczania się gąsienic lot motyli pierwszego pokolenia tego gatunku rozpoczyna się zwykle w drugiej/trzeciej połowie maja. Lot tego pokolenia może trwać do końca czerwca lub do pierwszej dekady lipca – zależnie od przebiegu warunków atmosferycznych panujących w tym czasie. Choć lot może trwać do 4 tygodni, jednak większość motyli zwykle wylatuje na początku tego okresu. Lot motyli drugiej generacji rozpoczyna się zwykle w drugiej połowie lipca i trwa zwykle przez okres 6 tygodni. Gąsienice letniego pokolenia żerują na liściach, zawiązkach owoców i owocach. Na liściach powodują powstawanie brunatnych, przeświecających okienek. Natomiast na owocach gąsienice wygryzają rozległe płytkie wyżerki. 

Szkodliwość letniej generacji zwójki siatkoweczki jest znacznie większa niż zimujących gąsienic. Wynika ona z głównie z uszkadzania wyrośniętych zawiązków i owoców oraz z żerowania gąsienic praktycznie do zbiorów niektórych odmian jabłoni.

 

Podobnie jak zwójka siatkóweczka gatunek ten jest polifagiem. Występuje licznie na terenie całej Polski. Stanowi poważne zagrożenie przede wszystkim dla jabłoni i grusz, ale może występować także na śliwie i w uprawach krzewów jagodowych. 

 

Motyle zwójki bukóweczki mogą mieć zmienne ubarwienie przednich skrzydeł. Mogą one przybierać barwę od brunatnej do rdzawej i mają charakterystyczny rysunek w postaci poprzecznych, brunatnych smug. Skrzydła tylne są zwykle brązowoszare. U tego gatunku samice są większe od samców.

Gąsienice zwójki bukóweczki są duże – dorastają do 25 mm długości. Ciało gąsienic jest zwykle zielone z jaśniejszymi brodawkami. Charakterystyczne dla tego gatunku są wygląd i kolor głowy oraz kolor tarczki tułowiowej. Głowa zwykle jest żółtozielona z dobrze widocznymi pojedynczymi, ciemnymi plamkami po jej bokach (plamki przypominają wyglądem oczy lub okulary). Tarczka karkowa i tarczka analna przybierają barwę ciała. 

 

Poczwarka jest ciemnobrązowa lub brązowoczarna, osiąga długość do 12 mm. 

 

Gatunek ten składa jaja w złożach, zwykle na górnej powierzchni blaszek liściowych.

Zwójka bukóweczka w warunkach Polski ma dwa pokolenia. Zimują gąsienice w kokonach, zwykle w szczelinach kory na dolnej części pni drzew. Podobnie jak w przypadku zwójki siatkóweczki gąsienice zwójki bukóweczki opuszczają schronienia zimowe w fazie zielonego pąka jabłoni. Trwa to przez stosunkowo długi czas. Na jabłoni najliczniej zaczynają występować dopiero przed, a nawet po kwitnieniu. 

 

Długi okres wychodzenia z ukryć zimowych powoduje także rozciągnięty w czasie proces przepoczwarczania się gąsienic. Pierwsze poczwarki tego gatunku mogą pojawić się już po kwitnieniu jabłoni, ale proces wzrostu, dorastania i przepoczwarczania się gąsienic może trwać do pierwszej dekady lipca. Powoduje to bardzo rozciągnięty w czasie lot pierwszego pokolenia, może on trwać nawet przez 8 tygodni. 

 

Motyle pierwszego pokolenia mogą więc pojawiać się od początku czerwca do lipca. Gąsienice tego pokolenia najliczniej pojawiają się w lipcu. Część z nich przepoczwarcza się i pod koniec drugiej dekady sierpnia pojawiają się motyle drugiego pokolenia (pozostałe gąsienice zapadają diapauzę). Motyle te składają jaja, a gąsienice wylęgłe z tych jaj mogą żerować do zbioru owoców.  

 

Gatunek ten może powodować w sadach jabłoniowych poważne, o znaczeniu ekonomicznym straty. Wynika to z długiego okresu aktywności gąsienic. Na początku sezonu gąsienice, które opuściły ukrycia zimowe żerują głównie w rozwijających się pąkach i w rozetach kwiatowo-liściowych. W czerwcu gąsienice uszkadzają zawiązki. Gąsienice pokolenia letniego uszkadzają liście (wyżerając w nich drobne okienka) oraz uszkadzają owoce, wyjadając w nich niewielkie wgłębienia.

 

Wydłubka oczateczka 

Jest gatunkiem polifagicznym, bardzo powszechnie występującym w sadach, przede wszystkim  zaniedbanych i ogrodach przydomowych. Licznie występuje prawie na wszystkich uprawianych gatunkach sadowniczych: jabłoni, gruszy, śliwach, wiśni, czereśni oraz na krzewach jagodowych – porzeczkach i malinach.

 

Motyle wydłubki są niewielkich rozmiarów, rozpiętość ich skrzydeł dochodzi jedynie do 16 mm. Skrzydła przednie motyli mają bardzo charakterystyczne ubarwienie (motyle trudno pomylić z innymi chyba, że z płatkówką) – u nasady skrzydła (przy ciele motyla) są szare, w środku białe a szczyt skrzydeł jest szary z plamkami (z rysunkiem). 

 

Gąsienica wydłubki jest również niewielka, dorasta do 12 mm długości. Podobnie jak motyl, gąsienice także mają bardzo charakterystyczny wygląd. Młode są w kolorach żółtym czy żółtopomarańczowym lub brązowawym. Starsze są brunatne. Na ciele gąsienic występują ciemnobrunatne, błyszczące brodawki. Głowa gąsienic, tarczka tułowiowa i analna są czarne.

 

Zwójka ta zimuje w stadium gąsienicy (zimują stadia L2-L3). Gąsienice wydłubki bardzo wcześnie rozpoczynają żerowanie – w czasie pękania pąków u jabłoni. Najpierw żerują w pąkach, później w sprzędzionych rozetach liściowych i liściowo-kwiatowych. 

 

Przepoczwarczanie się gąsienic rozpoczyna się w drugiej dekadzie maja i trwa do czerwca. Proces ten jest silnie rozciągnięty w czasie. Z tego powodu loty motyli oraz składanie jaj rozpoczyna się na początku czerwca i może trwać przez około 2,5 miesiąca (czerwiec, lipiec, sierpień). Gąsienice pokolenia letniego żerują na spodniej stronie liści pod osłoną oprzędu. Poza okresem żerowania chronią się w charakterystycznych, czarnych pochewkach. O owocach gąsienice wydłubki wyżerają liczne niewielkie otworki. 

 

Wydłubka oczateczka może powodować straty o znaczeniu ekonomicznym, szczególnie, gdy nie jest zwalczana w okresie wiosennym powodując uszkodzenia pąków. Uszkodzenia owoców w okresie letnim zmniejszają ich wartość handlową oraz mogą być miejscem wnikania patogenów powodujących ich gnicie.

 

Jest gatunkiem jednopokoleniowym. Zimują podobnie jak u wydłubki młode gąsienice. Na wiosnę gąsienice żerują początkowo w pąkach, później w sprzędzionych rozetach. Przepoczwarczenie się gąsienic, następuje w okresie kwitnienia jabłoni. Pierwsze motyle pojawiają się już w 3 dekadzie maja. Pierwsze gąsienice natomiast w czerwcu lub na początku lipca. Gąsienice te bardzo szybko schodzą na przezimowaanie.

 

Jest kolejnym gatunkiem jednopokoleniowym. Zimują dorosłe gąsienice, które na wiosnę przepoczwarczają się. Motyle zwójki czerwcóweczki pojawiają się w maju, ich lot jest bardzo krótki. Ze złożonych jaj wylęgają się gąsienice, które żerują na młodych zawiązkach. Po przejściu wszystkich faz rozwojowych schodzą na zimowanie.

 

Gatunek dwupokoleniowy o cyklu rozwojowym zbliżonym do zwójki bukóweczki.

 

Gatunek dwupokoleniowy o cyklu rozwojowym podobnym do zwójki siatkóweczki.

 

Marcin Oleszczak, Intermag