Gatunek ten naturalnie występuje w środkowej i wschodniej Europie, na południu i północy Hiszpanii oraz od centralnych Włoch po Bułgarię. W Polsce rośnie w Sudetach i Karpatach oraz w południowej części niżu, w wilgotnych lasach liściastych i zaroślach.
Jarzmianka większa jest gatunkiem trwałym. Dorasta do wysokości 30–90 cm. Pędy są ulistnione, liście odziomkowe są długoogonkowe, głęboko dłoniastodzielne, o odcinkach odwrotnie jajowatych, wrębnych i ząbkowanych. Białe lub kremowe kwiatostany o średnicy około 2 cm tworzą drobne, pięciopłatkowe kwiaty, które są zebrane w baldaszki, a te – w nieregularne grona. Listki okrywy (podkwiatki) są równe lub dłuższe od kwiatów, czasami wybarwiają się na czerwono. Roślina kwitnie w czerwcu i lipcu.
Kwiatostan jarzmanki większej; fot. P. Czuchaj
Jarzmanka – odmiany
W sprzedaży dostępne jest kilkanaście odmian o kwiatach różnej barwy, większych niż u gatunku:
‘Abbey Road’ – dorasta do wysokości około 90 cm, ma łodygi czerwonobrązowe, a jaskrawofioletowe i pachnące kwiaty rozwijają się od czerwca do sierpnia.
Alba’ – osiąga wysokość około 70 cm, kwiaty są białozielonkawe, rozwijają się od czerwca do sierpnia.
'Buckland’ – osiąga wysokość około 65–75 cm, srebrzystoróżowe kwiaty (pokrywy mają barwę zielonosrebrzystą) rozwijają się od maja do sierpnia.
‘Claret’ – dorasta do wysokości około 90 cm, ciemnoczerwone kwiaty rozwijają się od czerwca do końca sierpnia; łodygi są prawie czarne.
‘Gill Richardson’ – dorasta do wysokości 80 cm, kwiaty są ciemnokarmazynowe, rozwijają się od maja do lipca.
‘Hadspen Blood’ – dorasta do wysokości 60 cm, kwiaty są jasnoróżowopurpurowe, pojawiają się od czerwca do września.
Jarzmanka ‘Hadspen Blood’; fot. materiały prasowe Terranova® Nurseries
'Magnum Blush’ – osiąga wysokość do 60 cm, różowe pąki rozwijają się w duże kwiaty w kolorze kości słoniowej, kwitnie od maja do lipca.
Jarzmanka 'Magnum Blush’ ; fot. materiały prasowe Terranova® Nurseries
'Moulin Rouge’ – osiąga wysokość około 45 cm, kwiaty są ciemnopurpurowe, pojawiają się od czerwca do września.
‘Roma’ – dorasta do wysokości 100 cm, jasnoróżowe kwiaty rozwijają się od czerwca do sierpnia.
'Rosa Lee’ – wysokość roślin do 60 cm, kwiaty srebrzystoróżowe o długich pokrywach tej samej barwy, kwitnie bardzo obficie.
‘Ruby Wedding’ – osiąga wysokość ok. 70–80 cm, kwiaty barwy rubinowej i rudawobrązowej pojawiają się w czerwcu i lipcu.
‘Shaggy’ – dorasta do wysokości 60 cm, białe kwiaty rozwijają się od czerwca do sierpnia.
‘Sunningdale Variegated’ – osiąga wysokość ok. 70 cm, kwiaty różowe pojawiają się na tle zielonych liści z kremowożółtymi plamami.
Jarzmanka ‘Sunningdale Variegated’; fot. P. Czuchaj
[NEW_PAGE]Jarzmanka – rozmnażanie
Jarzmiankę można rozmnażać przez podział rozrośniętych karp wiosną lub jesienią. Możliwe jest także rozmnażanie z nasion, które należy wysiewać zaraz po dojrzeniu, gdyż szybko tracą zdolność kiełkowania. Do wyprodukowania 1000 roślin potrzebne jest 10 g nasion. Początkowo po wysianiu przez 2–4 tygodnie utrzymuje się temperaturę 18–22°C, a następnie obniża do poziomu od –4°C do 4°C, przez 4–6 tygodni. Po tym okresie temperaturę podnosi się stopniowo do 10–13°C. Nasiona kiełkują po ok. 4–6 tygodniach.
Jarzmanka – uprawa
Jarzmianka wymaga gleb żyznych i próchnicznych, o pH 5,6–6,8. Młode rośliny w początkowej fazie wzrostu należy dokarmiać nawozami wieloskładnikowymi w dawce 50–75 ppm N, później nawożenie zwiększamy do 100–150 ppm N. Zbyt duże dawki azotu powodują rozjaśnienie barwy kwiatów. Jarzmianka najlepiej rośnie i kwitnie na glebach próchnicznych i wilgotnych, na stanowiskach lekko zacienionych.
Zastosowanie
Jarzmianka jest wartościową rośliną na kwiaty cięte w kompozycjach jednorodnych oraz z innymi gatunkami, pełni także rolę tzw. wypełniacza. Nadaje się również do sadzenia w miejscach półcienistych w grupach ogrodowych, na rabatach i przy zbiornikach wodnych. Można ją też uprawiać w pojemnikach.
Jarzmanka większa na rabacie; fot. P. Czuchaj
Dr inż. Piotr Czuchaj
Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu
