Produkcja i powierzchnia upraw
W światowej produkcji owoców tego gatunku dominuje Europa (180 tys. ton rocznie), a w Europie Polska. Dużymi dostawcami porzeczek są także Chiny – 9 tys. ton, Nowa Zelandia – 8,5 tys. ton. W Rosji produkcja porzeczek może wynosić nawet ok. 300 tys. ton. Mocno rozwija się także produkcja w nowych rejonach, takich jak Serbia, Rumunia i Macedonia. Wartość produkcji spada w takich krajach jak Litwa (z 8 tys. ton w 2013 r. do ok. 3 w 2015 r.) i Dania (z ponad 12 tys. ton w 2013 r. do 7 tys. ton – 2015 r.).
– Wielka Brytania to kraj o dużych tradycjach produkcji porzeczki czarnej – produkcja roczna na Wyspach to ok. 13 tys. ton, natomiast pozostałe kraje europejskie (poza Polską) nie stanowią dużego odsetka w łącznej produkcji europejskiej. Wygląda na to, że to właśnie Polska ma największe znaczenie jako dostawca owoców tego gatunku – mówił P. Baryła. Wprawdzie według danych produkcja porzeczek na Ukrainie się rozwija dość dynamicznie, nie jest pewne, czy podawana przez stowarzyszenie liczba 35 tys. ton w 2015 r. jest bliska prawdy.
Od 2012 r. powierzchnia nasadzeń w Europie zwiększyła się o 6 tys. ha. Powierzchnia uprawy porzeczki w ostatnich latach była dość stabilna w Niemczech, w Wielkiej Brytanii, we Francji, w Holandii i Nowej Zelandii. Spadek z 1600 ha do 1100 h odnotowano w Danii (w tym kraju, podobnie jak w Polsce, produkcja czarnych porzeczek była nieopłacalna, co doprowadziło do zmniejszenia powierzchni uprawy tego gatunku). Biorąc pod uwagę powierzchnię uprawy zmniejszono ją o 31% (wykarczowano 500 ha plantacji).
W Niemczech natomiast, także ze względu na niską opłacalność, coraz więcej plantacji jest przekształcanych w ekologiczne, co łączy się z większą opłacalnością produkcji.
Według danych Eurostatu największym producentem porzeczek czarnych jest Rosja – 300 tys. ton owoców, natomiast IBA uważa, że największym producentem i dostawcą owoców jest Polska – 50,4% udziału w światowym rynku.
Plonowanie i ceny
Plonowanie plantacji porzeczki czarnej w Polsce odbiega bardzo od plonów w innych krajach. Szacunek na 2015 wskazał, że z 1 ha zbiera się średnio 3062 kg, podczas gdy w Danii – 6363 kg/ha, w Niemczech – 6187 kg/ha, a w Holandii – 6451 kg/ ha.
W Polsce produkcją porzeczek zajmuje się 15 tys. gospodarstw, natomiast wnioski o pomoc de minimis złożyło w ubiegłym roku 14,1 tys. (pomoc wyniosła 24,1 mln zł). Według ARiMR, przeliczając kwoty na hektary, powierzchnia uprawy krzewów tego gatunku wyniosła 40 166,7 ha.
Średnia powierzchnia plantacji w Polsce to 3 ha, a ponad 90% plantacji stanowią te o powierzchni 1-5 ha. W czerwcu 2015 r. powierzchnię upraw porzeczki czarnej KSPCP szacowało na 32 tys. ha, a zbiory przewidywano na 98 tys. ton, natomiast GUS podał dane znacznie wyższe – powierzchnia według urzędu miała przed rokiem wynosić 36 tys. ha, a zbiory – 120 tys. ton (i nie wszystkie owoce miały być zebrane).
P. Baryła pokazał plantatorom wykres przedstawiający ceny płacone producentom za dostarczone do zakładów przetwórczych – według IERGiŻ, ale podkreślił, że ceny płacone producentom, którzy dostarczali w ub.r. owoce przez pośredników, były jeszcze niższe niż 0,60-0,62 zł/kg. W 2014 r. cena 1 kg porzeczek wynosiła 0,60 zł, w 2013 r. – 1,45 zł, w 2012 r. 1,75 zł, a w 2011 r. – 4,10 zł.
W innych krajach, np. w Wielka Brytanii i w Australii ubiegłoroczna cena kontraktowanych owoców (90% produkcji) wahała się od 0,80-1 euro/kg, natomiast w Niemczech była średnio na poziomie 0,17 euro/kg plus każdy producent dostawał dopłaty za lokalne owoce w kwocie 0,05 euro/kg.
We Francji owoce porzeczki czarnej są kontraktowane z ceną 922 euro/ tonę (0,92 euro/ kg), ale cena dotyczy tylko odmiany ‘Blackdown’. Cena za owoce tej odmiany na wolnym rynku jest dużo niższa – 0,4 euro/kg.
W Danii nie ma żadnych zakładów przetwórczych skupujących owoce, trafiają one do Niemiec i czasem do Polski. Cena wolnorynkowa porzeczek to 0,12-0,14 euro/ kg, ale po odliczeniu kosztów transportu cena dla producenta wynosi 0,08 euro/kg.
Opłacalność, a właściwie jej brak
Przy plonie porzeczki czarnej na poziomie 6 t/ha, wyprodukowanie 1 kg kosztuje plantatora 1,85 zł. W ubiegłym roku dokładali oni do produkcji po 1,20 zł do każdego kilograma. Patrząc wstecz, opłacalność produkcji porzeczki w 2011 r. była na poziomie 150, ale po 2012 r. – 96% i potem w latach 2014 i 2015 odpowiednio 24% i 26%.
Eksport porzeczek czarnych stanowi zaledwie 8-5%, do przetwórstwa kierowanych jest 83-88%, a do bezpośredniego spożycia trafia 7-9%. W tym kierunku należałoby promować owoce porzeczki czarnej. Wprawdzie spożycie owoców wykazuje trend spadkowy, ale w ciągu ostatnich dwóch lat wzrosło spożycie owoców jagodowych na tle innych gatunków, m.in. południowych.
Embargo na produkty rolne wprowadzone przez Rosję nie ma wpływu na rynek koncentratów, bo nie jest objęty embargiem. Embargo dotyczy jednak owoców mrożonych (26 tys. ton mrożonych produkowane w Polsce, z czego 4,7 tys. ton to eksport owoców mrożonych do Rosji – 18%).
Jak poprawić sytuację?
Zdaniem Piotra Baryły trzeba:
- zmniejszyć powierzchnię uprawy porzeczki czarnej,
- nowe plantacje zakładać tylko tam, gdzie wykarczowano stare,
- koniecznie wprowadzić umowy kontraktacyjne,
- zwiększyć plonowanie przy wykorzystaniu ochrony i nawożenia,
- rozpocząć współpracę przemysłu przetwórczego z producentami, tylko to może wpłynąć na poprawę sytuacji plantatorów.
Dr Piotr Baryła z UP w Lublinie
[NEW_PAGE]Wśród pozostałych tematów poruszanych podczas spotkania była m.in. ochrona porzeczki przed największym problemem ub. sezonu – przędziorkami (ofertę przedstawili Mirosław Korzeniowski – Bayer oraz Wojciech Wieczorek – ICB Pharma), a przedstawiciele Timac Agro Polska – Grzegorz Iskra i Zbigniew Marek przekazali informacje na temat wyników badań wdrożeniowych z produktami TAP na plantacjach porzeczki czarnej.
Mirosław Korzeniowski – Bayer
Wojciech Wieczorek – ICB Pharma
Grzegorz Iskra – Timac Agro Polska
Zbigniew Marek – Timac Agro Polska
Krzysztof Zachaj (Agrosimex) omówił problemy związane z brakiem opadów oraz wysoką temperaturą latem 2015 r. i doradzał, że aby wyprodukować owoce wysokiej jakości trzeba zadbać o krzewy i stanowisko, na którym rosną.
Krzysztof Zachaj – Agrosimex
O możliwościach uprawy porzeczek pod osłonami z przeznaczeniem owoców do bezpośredniej konsumpcji informował Mariusz Podymniak (Hortus Media).
Ciekawy wykład dotyczący wyników doświadczeń odmianowych wygłosił także dr hab. Stanisław Pluta z IO w Skierniewicach, o czym poinformujemy w miesięczniku „Truskawka, Malina, Jagody”.
Dr hab. Stanisław Pluta z IO w Skierniewicach
Tekst i fot. Dorota Łabanowska-Bury
