Postanowienia Protokołu ewoluują, pewne z nich ulegają zmianom, na szczęście niektóre dla nas dość liberalnym, tak jak wymagania odnośnie do tegorocznej ochrony jabłek (czytaj również „Polskie jabłka do Chin – nadawać się mogą prawie wszystkie”). O tych zasadach informowali Andrzej Chodkowski, Główny Inspektor ORiN, Agnieszka Sahajdak, Dyrektor Biura Nadzoru Fitosanitarnego i Współpracy Zagranicznej w GIORiN oraz Joanna Tumińska, Dyrektor Biura Ochrony Roslin i Techniki w GIORiN (fot.).
Andrzej Chodkowski, Agnieszka Sahajdak, Joanna Tumińska; fot. K. Kupczak
Podstawą jest rejestracja
Producenci lub eksporterzy, chcący wysyłać jabłka na rynek chiński zobowiązani są do zarejestrowania odpowiednio – sadu lub przechowalni i pakowni. Jedni i drudzy są zobligowani do złożenia wniosków o wpisanie do odpowiedniego wykazu. W tym roku termin upłynął z końcem lipca, a lista zarejestrowanych podmiotów (932 sady i 168 pakowalni) została przekazana przez GIORiN do do Generalnej Administracji ds. Jakości, Inspekcji i Kwarantanny ChRL (AQSIQ) 4 sierpnia. Jak informują przedstawiciele GIORiN, AQSIQ umożliwiła kontynuację rejestracji. Jednak wszyscy, którzy poszerzają teraz listę zarejestrowanych podmiotów (czyli po 4.08.), z uwagi na brak możliwości potwierdzenia spełnienia wymagań fitosanitarnych określonych w podpisanym Protokole, nie będą mogli eksportować do Chin owoców wyprodukowanych w tym sezonie wegetacyjnym.
● Sadownik – jest zobowiązany złożyć wniosek, do wojewódzkiego inspektora ochrony roślin i nasiennictwa (WIORiN) właściwego dla miejsca zamieszkania lub siedziby firmy, o wpisanie do stosownego wykazu danego miejsca produkcji (sadu), w którym produkowane są jabłka z przeznaczeniem na eksport do Chin. Musi w nim poświadczyć, że:
- owoce, które mają być eksportowane do Chin, będą produkowane z zachowaniem zasad integrowanej ochrony roślin (i.o.r.) lub Integrowanej Produkcji Roślin (IPR), obejmującej monitoring agrofagów i chorób oraz zwalczanie metodami chemicznymi i biologicznymi;
- prowadzi uprawę zgodnie z zasadami dobrej praktyki rolniczej;
- zapoznał się z wymogami obowiązującymi w eksporcie jabłek z Polski do Chin oraz metodykami IOR/IPR i zobowiązuje się do przestrzegania tych zasad.
● Zajmujący się przechowywaniem i/lub pakowaniem jabłek, przeznaczonych na eksport do Chin, jest zobowiązany złożyć wniosek o wpis do wykazu miejsc zajmujących się przechowywaniem i/lub pakowaniem jabłek z przeznaczeniem na eksport do Chin do wojewódzkiego inspektora ORiN właściwego dla miejsca prowadzenia działalności.
Zarejestrowanym podmiotom (sadownikom i eksporterom) nadany zostanie unikatowy numer, składający się z oznaczeń – CN (Chiny)/S (określenie miejsca produkcji – SAD) lub P (PAKOWALNI/PRZECHOWALNI)/kod województwa/kolejny numer nadany w wykazie.
Jeżeli w danym miejscu produkcji odbywa się również pakowanie do etapu finalnego produktu, który jest przedmiotem eksportu do Chin, nadawane są dwa odrębne numery z wyróżnikami „S” i „P”.
Nadany numer wpisu do rejestru jest ważny na czas nieokreślony, pod warunkiem, że stan fitosanitarny miejsca produkcji, sortowania i przechowywania nie ulegnie zmianie.
Zgodnie z ustalonymi warunkami protokołu, wykazy podmiotów zarejestrowanych na potrzeby eksportu jabłek do Chin będą przekazywane do Generalnej Administracji ds. Jakości, Inspekcji i Kwarantanny Chińskiej Republiki Ludowej (AQSIQ).
Organizmy kwarantannowe dla Chin
W Załączniku 2. Porozumienia o handlu z Państwem Środka znajduje się m.in. wykaz szkodników i chorób (tabela 1), na które Chińczycy zwracają szczególną uwagę, i których obecność w eksportowanym materiale jest niedopuszczalna. Lista ta obejmuje występujące w polskich sadach jabłoniowych agrofagi, niektóre dość powszechnie (z wyjątkiem kwieciaka malinowca, który w Polsce nie jest szkodnikiem jabłoni). Nie oznacza to jednak, że stwierdzenie obecności któregoś z nich zdyskwalifikuje sad. Polscy przedsiębiorcy chcący handlować jabłkami z ChRL (PRC, People's Republic of China) muszą prowadzić tak skuteczne działania (ochronę profilaktyczną lub interwencyjną – chemiczną bądź biologiczną na podstawie monitoringu), aby wyeliminować zagrożenie z obrębu sadu. Produkcja musi się odbywać zgodnie z zasadami opracowanymi, m.in. przez Instytut Ogrodnictwa, powszechnie praktykowanymi w warunkach wielkotowarowych: podanych w Metodykach Integrowanej Ochrony i/lub Integrowanej Produkcji oraz dodatkowo w załączniku do ww. metodyk „Dodatkowe wymagania przy produkcji jabłek przeznaczonych do Chin”; dobrej praktyki rolniczej, obejmujących utrzymanie na wysokim poziomie fitosanitarnych warunków w miejscu produkcji – sadzie.
Wszelkie poczynania sadowników w tym zakresie będą kontrolowane i oceniane przez inspektorów PIORIN oraz jednostki certyfikujące, upoważnione przez PIORiN.
Tabela 1. Wykaz istotnych agrofagów, uznawanych w CHRL jako kwarantannowe, w eksporcie jabłek z Polski do Chin i terminy obiektywnych kontroli: 
*wymagane użycie/zastosowanie pułapek feromonowych
Zaraza ogniowa na pierwszym planie i inne kontrole
Jest to bakteryjna choroba, której zawleczenia najbardziej obawiają się obecnie Chińczycy. Dlatego też dość restrykcyjne wymagania zostały nałożone właśnie pod kątem jej wystąpienia w polskich sadach. Sprawca zarazy ogniowej – Erwinia amylovora – jest także uznawany za organizm kwarantannowy w UE, jednak z ograniczeniem do materiału szkółkarskiego.
W sadach produkcyjnych, które zostaną wpisane do ww. rejestru, wojewódzki inspektor w bieżącym sezonie wegetacyjnym przeprowadzi lustracje pod kątem występowania tego organizmu szkodliwego:
- po raz pierwszy – niezwłocznie po dokonaniu wpisu sadu do ww. rejestru,
- po raz drugi – po osiągnięciu przez młode pędy długości 50–100 cm (przełom lipca i sierpnia),
- po raz trzeci – przed zbiorem owoców.
Według załącznika do Protokołu, podczas kontroli w zarejestrowanym sadzie, ocenie poddaje się wszystkie rośliny żywicielskie tej bakterii, uprawiane w miejscu produkcji. Kontrolą wizualną objęte zostanie także najbliższe otoczenie sadu (np. przydrożne zadrzewienia). Jabłka przeznaczone na eksport do Chin muszą pochodzić z miejsc produkcji wolnych od występowania E. amylovora, zgodnie z wytycznymi zawartymi w Standardzie ISPM 10.
Miejsce produkcji wolne od agrofagu lub punkt produkcji wolny od agrofagu
„Miejsce produkcji wolne od agrofagu” jest to „miejsce produkcji, w którym określony agrofag nie występuje, co zostało udowodnione naukowo, i w którym, o ile ma to zastosowanie, stan ten jest urzędowo utrzymywany przez określony czas”. Koncepcja ta daje krajowi eksportującemu, o ile jest to wymagane przez kraj importujący, środek, aby zapewnić, że przesyłki roślin, produktów roślinnych i innych artykułów podlegających przepisom wyprodukowane w miejscu produkcji i/lub przemieszczane z miejsca produkcji, są wolne od określonego agrofagu, ponieważ wykazano nieobecność tego agrofagu w tym miejscu, w przeciągu określonego czasu. Nieobecność agrofagu jest wykazana drogą badań i/lub inspekcji podczas sezonu wegetacyjnego i utrzymywana, jeśli to niezbędne, poprzez zapobieganie wniknięciu tego agrofagu do miejsca produkcji. Działania te są wspierane przez stosowną dokumentację.
W zależności od rozpatrywanego agrofagu, warunków miejscowych i poziomu ryzyka akceptowanego przez kraj importujący, odpowiedni poziom bezpieczeństwa może być osiągnięty za pomocą środków o różnej intensywności, poczynając od inspekcji w sezonie wegetacyjnym w roku eksportu, aż po kompleksowy system badań i procedur wspierających utrzymywanych przez kilka–kilkanaście lat.
Koncepcja miejsca produkcji wolnego od agrofagu może mieć zastosowanie w siedzibie lub zbiorze pól obsługiwanych jako oddzielna jednostka produkcyjna. Producent stosuje wymagane środki w odniesieniu do całego miejsca produkcji.
W warunkach, gdy wydzielona część miejsca produkcji jest zarządzana jako oddzielna jednostka w obrębie miejsca produkcji, możliwe jest utrzymanie punktu produkcji wolnego od agrofagu. W takich okolicznościach uważa się, że miejsce produkcji może zawierać punkt produkcji wolny od agrofagu.
Jeśli z biologii agrofagu wynika, że jest możliwe wniknięcie go do miejsca lub punktu produkcji z przylegających obszarów, konieczne jest wyznaczenie wokół miejsca lub punktu produkcji strefy buforowej, w której stosowane są odpowiednie środki fitosanitarne. Zasięg strefy buforowej oraz charakter środków fitosanitarnych będą uzależnione od biologii agrofagu i trwałych cech miejsca produkcji lub punktu produkcji. (wg Międzynarodowych Standardów dla Środków Fitosanitarnych – International Standards for Phytosanitary Measures 10)
Wyniki przeprowadzonej kontroli na dalszym etapie posłużą do spełniania wymagań wynikających z warunków niezbędnych do utworzenia na zakończenie bieżącego sezonu wegetacyjnego miejsca produkcji wolnego od E. amylovora, zgodnie z zasadami art. 10 a ustawy z 18.12.2003 r. o ochronie roślin (Dz. U. z 2016 r. poz.17 ze zm.).
Jeśli w wyniku kontroli, przeprowadzanych przez polskich czy chińskich inspektorów (planowane ich przybycie na kolejną kontrole – 10–16.10.2016 r.), Erwinia amylovora zostanie stwierdzona w sadzie lub strefie buforowej (1000 m wokół sadu), eksport jabłek z tego obiektu nie będzie możliwy od danego sezonu do czasu zaakceptowania przez AQSIQ podjętych działań zwalczających.
Producent ma obowiązek dokumentowania, w sposób uzgodniony z podmiotem certyfikującym, prowadzonych kontroli w oparciu o notatnik Integrowanej Produkcji Roślin z uwzględnieniem:
- obserwacji, w tym „zerowych”, pod kątem organizmów szkodliwych wskazanych w tabeli 1, z uwzględnieniem nazwy organizmu szkodliwego w okresie wegetacji,
- liczby i rodzaju stosowanych pułapek feromonowych·wabiących motyle Cydia pomonella (co najmniej 1 pułapka/ha, przy czym w sadzie mniejszym niż 5-ha powinno być wystawionych co najmniej 5 pułapek), a dozownik feromonu należy wymieniać raz na miesiąc),
- sprawdzania pułapek co najmniej raz w tygodniu, a w przypadku masowych lotów szkodnika – 2 lub 3 razy w tygodniu z odnotowaniem liczby zidentyfikowanych/zliczonych owadów w trakcie kontroli pułapek (liczba owadów/pułapkę),
- zabiegów zwalczających występowanie organizmów szkodliwych metodami chemicznymi i biologicznymi z uwzględnieniem następujących informacji: nazwy substancji czynnej i stężenia środka, daty i częstotliwości zabiegów.
Sadownik musi ponadto regularnie kontrolować jabłonie pod kątem obecności grzyba Neofabraea malicorticis. Dodatkowo po zbiorze, owoców dla każdego zarejestrowanego sadu muszą być wykonane laboratoryjne badania na obecność tego grzyba. N. malicorticis w Polsce dotychczas nie występował, ale np. w Holandii jest stwierdzany.
W trakcie uprawy producent ma obowiązek usuwać z sadu porażone części roślin (pędy i owoce), wszelkie opadłe liście, owoce, oraz niszczyć miejsca zimowania organizmów szkodliwych. Przed zbiorem owoców (także bezpośrednio) obowiązkowo trzeba będzie przeprowadzić zabiegi fungicydami (nawet jeśli nie ma ku temu przesłanek z monitoringu), przeciwko chorobom wywoływanym przez grzyby (w szczególności: N. malicorticis, N. perennans i N. alba). Po zbiorze, przeciwko grzybom z rodzaju Neofabraea, konieczne będzie potraktowanie owoców fungicydem lub zastosowanie metody alternatywnej, efektywnej przeciw gniciu pozbiorczemu. Po wykonaniu tego zabiegu owoce będą mogły być przeznaczone do sortowania i pakowania. W przypadku pozbiorczego traktowania, poprzez zanurzanie w odpowiednim środku, powinno następować przed przechowywaniem lub pakowaniem. Alternatywnie można zastosować odpowiedni środek w formie aerozolu w ciągu 7 dni po wprowadzeniu owoców do chłodni.
Przed zbiorem PIORiN lub jednostka certyfikująca upoważniona przez PIORiN przeprowadzi także wyrywkową inspekcję pod kątem występowania C. pomonella. Losowo zebranych 600 owoców z hektara zostanie przeglądniętych oraz przekrojonych (20% z 600, tj. 120 szt.). Poszukiwane będą żywe gąsienice.
Stwierdzenie obecności gąsienic C. pomonella czy grzybów z rodzaju Neofabraea sprawi, że eksport jabłek z takiego sadu będzie niemożliwy w danym sezonie.
Producent prowadzący działalność w oparciu o system Integrowanej Ochrony Roślin dokumentuje w sposób uzgodniony z wojewódzkim inspektorem prowadzone kontrole z uwzględnieniem informacji w pkt. II 3 a–c. Wszystkie prowadzone działania muszą być potwierdzone przez przedstawiciela PIORiN lub jednostkę certyfikującą upoważnioną przez PIORiN.
Katarzyna Kupczak
