Wybór i odkażanie stanowiska
Pole przeznaczone pod tunele foliowe oraz uprawy pod płaskimi osłonami powinno być wolne od szkodników glebowych (rolnic — fot. 1, drutowców — fot. 2, pędraków, larw leni i komarnic) oraz tych gatunków szkodników, które w różnych stadiach rozwojowych zimują w glebie lub w resztkach pożniwnych (m.in. śmietek — fot. 3, 4 — połyśnicy marchwianki, niektórych gatunków mszyc, piętnówek, chowaczy, wciornastków, zmieników). Aby to sprawdzić, jesienią po zbiorze, gdy temperatura otoczenia utrzymuje się powyżej 10°C, należy zdjąć warstwę ziemi na głębokość około 20 cm z powierzchni 1 m2, przesiać ją przez sito i ustalić liczbę znalezionych rolnic, drutowców, pędraków. Takie odkrywki należy wykonać po przekątnej pola w 3 lub 4 miejscach na powierzchni 1 ha. Progiem zagrożenia jest obecność w przypadku rolnic — 6 gąsienic na 1 m2, drutowców — 2 szt. na 1 m2, pędraków: w uprawie ogórka, sałaty, kapusty — 2–4 szt. na 1 m2, w uprawie fasoli, grochu, marchwi, pietruszki — 5–10 szt. na 1 m2, komarnic — 10 larw na 1 m2 i leni — 20 larw na 1 m2.
Fot. 1. Sałata zniszczona przez gąsienice rolnic
a)
b)
Fot. 2. Drutowce żerujące na korzeniach sałaty (a) i rozeta liści odcięta przez te szkodniki (b)
Fot. 3. Korzeń kapusty uszkodzony przez larwy śmietki
Fot. 4. Więdnące rośliny kapusty niechronionej przed śmietką
Po stwierdzeniu obecności wymienionych szkodników w miejscu, w którym zostanie postawiony tunel lub położona włóknina, należy przeprowadzić fitosanitarne zabiegi ochronne. Niezwalczenie szkodników może spowodować, że masowo wystąpią w okresie wegetacji i przyczynią się do dużych strat w plonie. Należy doglebowo zastosować granulowany insektycyd Diazinon 10 GR, który podaje się przeciwko rolnicom oraz larwom leni i komarnic w dawce 40–60 kg/ha i miesza z glebą na głębokość do 10 cm, a przeciwko drutowcom i pędrakom — w dawce 80–120 kg/ha i miesza z glebą na głębokość do 20 cm. Mniejsze, z podanych, dawki środka należy stosować na lżejszych glebach. Zalecane jest również odkażanie gleby środkiem Nemazin 97 FG w dawce 40–60 g/m2 lub 150–250 g/m3. Gdy stosuje się tę metodę, oprócz wymienionych szkodników likwiduje się też znajdujące się w glebie nicienie, nasiona, a także wschodzące chwasty oraz zarodniki patogenów grzybowych.
Przy wyborze miejsca pod tunel lub uprawę pod osłonami płaskimi należy pamiętać o tym, by nie uprawiać po sobie roślin z tej samej rodziny, np. rzodkiewki po kapuście, ponieważ następuje kompensacja m.in. szkodników — w tym przypadku śmietki kapuścianej, pchełek (fot. 5), chowaczy. Ważne jest również unikanie sąsiedztwa roślin długo kwitnących (lucerna, koniczyna, rzepak), przyciągających wiele gatunków szkodników, których samice przed złożeniem jaj odżywiają się nektarem.
a)
b)
Fot. 5. Pchełka żerująca na liściu rzodkiewki (a), uszkodzenia na kalafiorze (b)
Metody agrotechniczne
Należy pamiętać również o zabiegach uprawowych, które wykonane w odpowiednim terminie znacznie ograniczają liczebność szkodników uszkadzających nasiona w czasie kiełkowania oraz rośliny w okresie wschodów i formowania pierwszych liści. Metody te polegają na:
-
usuwaniu lub głębokim przyoraniu resztek pożniwnych, na których zimuje wiele szkodników, m.in. mszyca kapuściana, wciornastki, zmieniki;
-
zwalczaniu (koszeniu lub przyorywaniu bądź niszczeniu przy użyciu herbicydów) chwastów, które są żywicielami wielu szkodników w okresie pozbiorczym;
-
wykonaniu jesienią głębokiej orki, która niszczy duży procent szkodników zimujących w glebie, np. rolnic, drutowców, pędraków, śmietek;
-
dokładnym przyorywaniu obornika, który wywożony jest na pole jesienią, co pozwoli zmniejszyć liczbę roślin uszkadzanych przez śmietki.
Jeżeli jesienią nie wykonano zabiegów fitosanitarnych, to wiosną — kiedy rusza wegetacja, a temperatura gleby wynosi więcej niż 10°C — duże znaczenie w ograniczaniu szkód powodowanych żerowaniem szkodników ma prawidłowe wykonanie zabiegów agrotechnicznych. Podczas orki i bronowania szkodniki zimujące w glebie są wyrzucane na powierzchnię gleby, co najczęściej kończy się ich śmiercią — są zjadane przez ptaki, mechanicznie uszkadzane lub zostaje zakłócony ich cykl rozwojowy. Diazinon 10 GR w wyżej podanych dawkach można stosować wiosną, gdy temperatura gleby przekroczy 10°C, jednak tylko w uprawie roślin o długim okresie wegetacji, ponieważ środek ten ma 60 dni karencji.
W zwalczaniu drutowców, pędraków i rolnic na małych powierzchniach skuteczną metodą jest wykładanie przynęt w postaci kawałków ziemniaka lub marchwi. Przynęty należy wkopać co 1,5–2 m między roślinami, oznaczyć to miejsce i codziennie sprawdzać oraz usuwać zgromadzone drutowce i zmieniać przynęty, ponieważ stare nie działają wabiąco. W uprawach warzyw na wczesny zbiór nie wolno w okresie wegetacji używać chemicznych środków ochrony roślin.
Jak chronić?
Ochrona przed szkodnikami warzyw uprawianych w tunelach i pod płaskimi osłonami zależy od gatunku rośliny.
Kapusta głowiasta biała, kalafior, brokuł. Wczesne odmiany są uszkadzane przede wszystkim przez śmietkę kapuścianą i pchełki. Najskuteczniejszą metodą ochrony jest podlewanie rozsady w doniczkach ziemnych na 3 dni przed sadzeniem cieczą użytkową sporządzoną z jednego z zalecanych środków: Chlormezyl 500 EC lub Reldan 400 EC — każdy w stężeniu 0,1%. Na doniczkę należy przeznaczyć 100 ml cieczy lub 5 litrów na 1 m2 ustawionych doniczek ziemnych. Bezpośrednio po tym zabiegu rośliny należy spłukać czystą wodą (5 l/m2).
Marchew, pietruszka. Przy wczesnych terminach zbioru ryzyko uszkodzeń przez larwy połyśnicy marchwianki jest niewielkie. W rejonach uprawy marchwi można profilaktycznie zaprawić nasiona przeciwko pierwszemu pokoleniu tego szkodnika.
Ogórek. Najczęściej występującymi szkodnikami są śmietki, których larwy zagrażają kiełkującym nasionom i wschodom, oraz mszyce, przędziorki, zmieniki i wciornastki uszkadzające liście. Z wymienionych gatunków ogórkom uprawianym pod włókniną zagrażają tylko śmietki. Zalecane jest zaprawianie nasion.
Rzodkiewka. Najważniejszymi szkodnikami tego warzywa są śmietka kapuściana (na zgrubieniach widoczne są wżery w postaci płytkich korytarzy) i pchełki (żerują na liściach). Szkody, zwłaszcza w tunelach, mogą również wyrządzać skoczogonki (fot. 6, 7), ziemiórki (fot. 8, 9) i rolnice (uszkadzają zgrubienia rzodkiewki). Najskuteczniejszą metodą ochrony jest przedsiewne zaprawianie nasion. Ze względu na krótki okres wegetacji, rzodkiewka jest dobrym przedplonem dla roślin uprawianych w późniejszych terminach, ale nie dla warzyw kapustnych, ponieważ może nastąpić nagromadzenie szkodników żerujących na gatunkach z tej samej rodziny botanicznej.
Fot. 6. Rzodkiewki uszkodzone przez skoczogonki
Fot. 7. Skoczogonki
Fot. 8. Rzodkiewka uszkodzona przez larwy ziemiórek
Fot. 9. Żerująca larwa ziemiórki
W tunelach foliowych szkodliwość śmietki kapuścianej można ograniczyć stosując środek czosnkowy Bioczos BR. Rośliny podlewa się 3 razy co 7 dni roztworem sporządzonym z 2 kostek Bioczosu na 1 litr wody, przeznaczając 0,5 l cieczy na metr bieżący rzędu. Pierwszy zabieg należy wykonać w okresie wschodów.
Sałata. W okresie wegetacji mogą pojawić się mszyce, które odżywiają się sokiem roślinnym powodując osłabienie i zahamowanie wzrostu rośliny oraz zniekształcenie liści. Obecność mszyc na roślinie dyskwalifikuje sałatę jako produkt handlowy i konsumpcyjny. Ważnym czynnikiem ograniczającym występowanie mszyc na sałacie jest sadzenie rozsady wolnej od tych szkodników. Prawidłowo założona włóknina może chronić sałatę przed mszycami. Istnieją również odmiany odporne na mszycę porzeczkowo-sałatową (Nasonovia ribisnigri), np. sałaty masłowe Herman, Irina, Jiska RZ, sałaty kruche: Elenas RZ, Campionas RZ, Lagunas RZ.
Opryskiwać można tylko uprawy sałaty w tunelach foliowych. Zalecany jest Pirimor 500 WG w stężeniu 0,05%. Środkiem ograniczającym nalot mszyc na sałatę jest Bioczos BR. Dla sałaty uprawianej pod włókniną dużym zagrożeniem są również drutowce i rolnice.
