Niechemiczne metody odchwaszczania cebuli

Do niechemicznych metod ograniczania zachwaszczenia zalicza się uprawę gleby, która powinna być prowadzona odpowiednimi maszynami we właściwych terminach. Po orce przedzimowej, przed siewem cebuli, zaleca się możliwie jak najwcześniej uprawę roli włóką lub broną w oddzielnych zabiegach lub jednym zestawem narzędzi wyrównująco-doprawiających.

Jeżeli orka ma niewielkie wyskibienie, to wiosną można ograniczyć liczbę przedsiewnych zabiegów uprawowych.

Na polu zbyt wyskibionym i niewyrównanym, wiosenną uprawę rozpoczyna się później z powodu nierównomiernego przesychania gleby. W takich warunkach chwasty, które pozostały po zimie, zanim wykona się pierwszy zabieg uprawowy, mogą wytworzyć liście właściwe i dobrze się ukorzenić. Stają się trudne do usunięcia i „wyrwane” z gleby zabiegami uprawowymi, nawet gdy są całkowicie przysypane ziemią ponownie wychodzą na powierzchnię. Gdy jest odpowiednia wilgotność, zachowują się tak jakby były celowo uprawiane z rozsady. Dotyczy to szczególnie takich gatunków, jak: pokrzywa żegawka, komosa biała i większość chwastów z rodziny kapustowatych (np. gorczyca polna, tasznik pospolity, samosiewy rzepaku).

Zachwaszczona plantacja cebuli

Unikać orki wiosennej
W ekologicznej uprawie cebuli z siewu nasion wprost do gruntu należy unikać przedsiewnej orki wiosennej prawie na każdej glebie. Na ciężkich, zlewnych glebach, gdzie orka jest konieczna, można to zrobić, ale lepiej uprawiać inne rośliny, ewentualnie cebulę z dymki lub rozsady, a nie z siewu. Orka wiosenna powoduje opóźnienie terminu siewu, bo po niej jest mało czasu na przygotowanie roli i glebę trudno doprawić. Wschody cebuli mogą być niewyrównane. Na skutek odwrócenia skib nasiona chwastów wyciągane są na powierzchnię, poddane działaniu światła, zaczynają kiełkować i zachwaszczenie jest większe niż po orce przedzimowej.
 
Jest wiele nowoczesnych przedsiewnych agregatów uprawowych, zastępujących orkę, którymi można przygotować rolę do siewu, bez odwracania skib. Celem przedsiewnych zabiegów uprawowych, oprócz niszczenia chwastów, jest umożliwienie wysiewu nasion na jednakową głębokość, sprzyjającą szybkiemu ich kiełkowaniu, tak aby pod 3, 4-centymetrową wierzchnią spulchnioną warstwą znajdowała się gleba wilgotna i uleżała, ale nie nadmiernie zagęszczona. Taki sposób przygotowania roli zapewnia dostęp powietrza i ciepła do warstwy gleby, ponad nasionami, przez spulchnioną glebę i podsiąkanie wody z głębszych warstw. Rola po uprawie powinna mieć strukturę gruzełkowatą o gruzełkach wielkości nasion grochu. Od starannego doprawienia pola zależy równomierność wschodów i wyrównany wzrost cebuli.

Wprawdzie jest wiele typów maszyn i narzędzi do przedsiewnej uprawy roli, to jednak zasadniczy wpływ na dobór narzędzi i sposób doprawienia roli mają umiejętności rolnika i dokładna znajomość warunków konkretnego pola.

Nasiona cebuli można wysiewać w rzędy pojedyncze, podwójne lub potrójne, systemem pasowo-rzędowym na płask lub nieco podwyższonych zagonach, jednak w uprawach ekologicznych zaleca się szerszą rozstawę rzędów, tak by łatwiej usuwać chwasty mechanicznie w międzyrzędziach.

Bronowanie przed wschodami cebuli
W ekologicznej uprawie cebuli można wykorzystać metodę bronowania pola przed wschodami, którą stosowano do ograniczania chwastów w uprawach konwencjonalnych, zanim zaczęto stosować herbicydy. Bronowanie to wykonywano ukośnie lub w poprzek rzędów, drucianą broną typu „chwastownik”, odwróconą stroną krótkich zębów lub wzdłuż rzędów płytko spulchniającą rolę broną o długich sprężynujących zębach. Termin bronowania zależy od szybkości kiełkowania cebuli. W warunkach sprzyjających kiełkowaniu zaleca się bronować po ok. 7 dniach po siewie.[NEW_PAGE]Gdy warunki są mniej korzystne (niska temperatura), zabieg ten może być opóźniony. Przewidując go wskazany jest siew na nieco większą głębokość. Dzięki temu wschody cebuli będą trochę późniejsze i do momentu bronowania duża część siewek chwastów pojawi się na powierzchni pola, co ułatwi ich zniszczenie. Bronowanie należy jednak traktować jako ostateczność, ponieważ, niestety, zabieg ten niszczy część wschodzącej cebuli. Ze względu na możliwe uszkodzenia roślin wskazane jest zwiększenie normy wysiewu nasion. Należy pamiętać, aby nie bronować cebuli w czasie wschodów, nawet jeśli gleba jest silnie zaskorupiona, bo może to spowodować silne przerzedzenie zasiewów.

Termiczne i mechaniczne odchwaszczanie
Na 2–3 dni przed wschodami cebuli można zwalczać chwasty metodą termiczną specjalnymi wypalaczami na gaz propan. Wysoka temperatura we wschodzących chwastach powoduje rozrywanie tkanek, niszczenie wierzchołka wzrostu, w wyniku czego roślina ginie. Zaletą jej jest możliwość niszczenia chwastów, gdy gleba jest zbyt wilgotna i utrudnia zabiegi mechaniczne.

Korzystne jest też niewzruszanie gleby, co zmniejsza ponowne pojawianie się chwastów. Wadą metody jest to, że niszczone są tylko nadziemne części chwastów. Mogą więc one odrastać. Dotyczy to szczególnie chwastów wieloletnich odrastających z korzeni i rozłogów (np. perz, ostrożeń polny). Efekt metody termicznej jest krótkotrwały – nie dłuższy niż po zastosowaniu w tym terminie herbicydów działających nalistnie (np. glifosatu). Urządzenia do termicznego zwalczania chwastów są dostępne w Polsce np. z firmy Łukomet, czy włoskiej firmy Officine Mingozzi oferującej wypalacze marki PiroDiSerbo.

Termiczny pielnik do wypalania chwastów

W uprawie warzyw po zabiegach wypalaczami chwasty trzeba usuwać za pomocą pielników mechanicznych. Na polskim rynku jest kilka firm oferujących taki sprzęt, m.in.: firma ESJOT z Wałcza oferująca pielnik szczotkowy, firma Łuczak Maszyny Rolnicze z Bartochowa koło Warty, produkująca Ekopielnik EP 4N, PW Agat z Tarczyna koło Grójca – dystrybutor pielników palcowych (gwiazdowych), do warzyw firmy Kress Umweltschonende Landtechnik, czy firma Solan z Lublina oferująca pielniko-obsypniki. Gwiazdy pielące (palce) mają różną szerokość roboczą i nie wszystkie nadają się do stosowania w cebuli. Są one najczęściej zagregatowane z nożami kątowymi lub innymi narzędziami. Można je wprowadzać w międzyrzędzia, wcześnie po wschodach chwastów, gdy cebula z siewu jest dobrze ukorzeniona i ma nie mniej niż 3–4 liści. Tymczasem chwasty trzeba usuwać tuż po wschodach cebuli, a przy dużym zachwaszczeniu niemal równolegle ze wschodami. Zatem wcześniej muszą być użyte inne narzędzia lub ręczne pielenie. Gdy wyraźnie widać rzędy wschodzącej cebuli można używać pielników z nożami kątowymi i gęsiostópkami.
 
W latach wilgotnych i ciepłych liczba uprawek odchwaszczających międzyrzędzia jest większa niż w latach suchych, gdyż w kilka dni po wzruszeniu gleby i deszczu pojawiają się ponownie chwasty. Glebę należy wzruszać jak najpłycej, nie głębiej niż na 2–3 cm. Głębsze spulchnianie powoduje obniżenie plonu na skutek przesuszenia roli i systemu korzeniowego cebuli, a także wzrost zachwaszczenia. Jeżeli podczas kolejnych uprawek zwiększa się spulchnioną warstwę gleby, to pobudza się do kiełkowania nowe porcje nasion chwastów. Pogłębianie wzruszanej warstwy jest szczególnie niebezpieczne w czasie ostatniej uprawki przed rozrośnięciem się szczypioru, gdyż powoduje wzrost zachwaszczenia wtórnego.

Ważny jest termin pierwszej uprawki międzyrzędowej, należy ją wykonać, gdy tylko są widoczne rzędy cebuli – najlepiej w fazie flagi. Opóźnienie prowadzi do nadmiernego rozrośnięcia się chwastów, które utrudniają prawidłowe wykonanie zabiegu. Uprawki międzyrzędowe pielnikami palcowymi i szczotkowymi niszczą także częściowo chwasty w rzędach przez przysypywanie ich ziemią. Trzeba przy tym uważać, aby nie prowadzić opielaczy, zwłaszcza noży kątowych i gęsiostópek, zbyt blisko rzędów cebuli, gdyż grozi to uszkodzeniem roślin. Ostatnią uprawkę można wykonać najpóźniej przed rozrośnięciem się szczypioru, do wytworzenia przez cebulę 5–8 liści właściwych.

Międzyrzędowe uprawki wymagają dużych nakładów energii i jeśli są wykonywane zbyt często, powodują degradację gleby. W praktyce wykonuje się je dla zerwania skorupy tworzącej się po intensywnych opadach i wtedy wzrusza się międzyrzędzia w ciągu 1–3 dni po deszczu.

Spulchnianie w innych terminach może powodować straty wody i niszczenie struktury gleby. Podstawową wadą mechanicznego odchwaszczania jest krótkotrwały efekt. Na polach, na których występują wieloletnie gatunki o rozłogach podziemnych (np. perz, rzepicha leśna, rdest ziemnowodny, mlecz polny, mięta polna) rozrywanie ich i rozwlekanie po polu może wywoływać wzrost zachwaszczenia.

Plantacja cebuli w gospodarstwie ekologicznym, odchwaszczana mechanicznie

Prof. dr hab. Adam Dobrzański
Skierniewice
Fot: A. Dobrzański, W. Markiewicz, A. Andrzejewska

Artykuł pochodzi z numeru 3/2015 miesięcznika „Warzywa”