Potrzeba ograniczania zachwaszczenia w uprawie cebuli jest oczywista. Trudno wyobrazić sobie produkcję towarową cebuli bez stosowania herbicydów. Jednak, aby móc prawidłowo dobrać preparat chwastobójczy, konieczne jest rozpoznanie poszczególnych gatunków roślin konkurencyjnych występujących na plantacji.
Chwasty niskiego piętra
Chwasty niskiego piętra są szczególnie groźne dla cebuli z siewu. Przede wszystkim należy tu wymienić fiołki. Najliczniej występujące fiołki – polny i trójbarwny – w fazie siewek są praktycznie nie do rozróżnienia. Oba gatunki charakteryzują się zieloną łodyżką podliścieniową, silnie nabiegniętą barwą fioletową. W późniejszych fazach fiołek trójbarwny tworzy długie (do 9 cm) szypułki kwiatowe. Kwiaty fiołka trójbarwnego są większe (szer. 1,5-2,5 mm) niż polnego (0,5-0,8 mm), z dominacją barwy fioletowej, zwłaszcza górnej pary płatków. Szkodliwość fiołków polega przede wszystkim na ich masowym występowaniu – 100 do 200 sztuk roślin na 1 m2. Taka liczba w momencie wschodów cebuli z nasion może zdecydowanie wpłynąć na przyszły los plantacji. Problem z rozróżnieniem gatunków fiołka nie utrudnia ich zwalczania, bowiem wykazują one zbliżoną wrażliwość na chwastobójcze substancje aktywne.
Fiołek – siewka
W fazie wschodów cebuli równie niebezpieczna co fiołki jest gwiazdnica pospolita. Siewka tego gatunku ma dwa wydłużone, lancetowate, ostro zakończone liścienie o długości ok. 6 mm. Już u nasady pierwszej pary liści właściwych można zaobserwować zawiązki bocznych odgałęzień. Płożące pędy ukorzeniają się wmiędzywęźlach, powoduje to tworzenie luźnej darni, która zasłania dostęp światła do wschodzących roślin cebuli i całkowicie je zagłusza. Mechaniczne odchwaszczanie bardzo szybko powoduje wtórne ukorzenianie się wyrwanych roślin, zwłaszcza, gdy gleba jest wilgotna lub krótko po odchwaszczaniu spadnie deszcz. Dorosłe rośliny kwitną przez cały sezon. Biały kwiat o bardzo wciętych pięciu płatkach korony sprawia wrażenie dziesięciopłatkowego.
Gwiazdnica pospolita
Chwasty średniego piętra
Czterograniasta, w przekroju łodyga, to jedna z podstawowych cech chwastów z rodziny jasnotowatych. Należą do nich między innymi jasnota różowa i purpurowa, chwasty zaliczane do średniego piętra. Siewki obu gatunków są bardzo podobne. Liścienie są owalne, prawie okrągłe, na szczycie lekko, u nasady wyraźnie wcięte. Jasnota purpurowa ma wszystkie liście na ogonkach, natomiast u różowej górne liście są siedzące. Rośliny kwitnące łatwo rozróżnić po barwie kwiatów (zgodnie z nazwą). Oba gatunki można pomylić z często występującym poziewnikiem szorstkim należącym do tej samej rodziny. Jednak pierwsze liście tego gatunku są zdecydowanie wydłużone w porównaniu z prawie okrągłymi w zarysie liśćmi jasnot. Dorosłe rośliny poziewnika szorstkiego są zdecydowanie wyższe (do 100 cm) niż jasnot (30-40 cm). Wrażliwość trzech omówionych gatunków na herbicydy jest zbliżona.
Jasnota purpurowa
[NEW_PAGE]Towarzystwo cebuli bardzo odpowiada także pokrzywie żegawce, która również ma czterokątną w przekroju łodygę. Liścienie są odwrotnie sercowate, chociaż w początkowej fazie bardziej zaokrąglone (podobne do jasnot). Cała siewka pokryta jest prostopadłymi do liścieni, liści i łodyżki włoskami. Są one parzące, co w sposób organoleptyczny pozwala odróżnić ten gatunek od pozostałych. Pod tym względem podobna jest jedynie do wieloletniej pokrzywy zwyczajnej, o zdecydowanie silniejszym wzroście, charakterystycznej dla stanowisk ruderalnych bądź pół zaniedbanych.
Z grupy roślin o czterograniastej łodydze wymienić należy również żółtlicę drobnokwiatową, jeden z najbardziej uciążliwych chwastów w uprawie cebuli. Gatunek ten jest niebezpieczny ze względu na bardzo silną transpirację wody, co dla cebuli – rośliny o stosunkowo płytkim systemie korzeniowym – jest bardzo niebezpieczne, zwłaszcza w początkowych fazach wzrostu. Liścienie są małe, z delikatnym wgłębieniem w środku, w zarysie okrągłe – o lekko spłaszczonych bokach, na szczycie tępe z drobnym wcięciem. Przez środek przebiega nerw, który u nasady pięciomilimetrowego ogonka ma drobny guzek. Liście są ułożone naprzeciwlegle. Najniższe są romboidalne, wyżej jajowate, najwyżej lancetowato wydłużone. Cała roślina pokryta jest nielicznymi włoskami, w odróżnieniu od żółtlicy owłosionej, która również występuje często na plantacjach cebuli.
Żółtlica drobnokwiatowa – siewka
Przytulia czepna nie tylko współzawodniczy o składniki pokarmowe, wodę i światło, ale także utrudnia zbiory. Siewka charakteryzuje się bardzo dużymi liścieniami, najczęściej długości 12-15 mm. Są one nagie, eliptyczne z wyraźnie widocznym wcięciem na szczycie. Dwie charakterystyczne cechy rośliny starszej wykluczają pomyłki w jej oznaczeniu. Pierwsza to dość rzadko spotykany układ liści, w tzw. okółkach, druga to pokrycie łodyg, liści i nasion haczykowatymi włoskami powodującymi przyczepianie się do elementów otoczenia (stąd nazwa).
Przytulia czepna
Chwasty kapustowate
Spośród chwastów kapustowatych za najczęściej występujące na plantacjach cebuli można uznać dwie pary podobnych gatunków. Pierwsza para to gorczyca polna i rzodkiew świrzepa.W fazie siewek są one trudne do rozróżnienia. Ich liścienie są odwrotnie sercowate (nerkowate), na szczycie głębokowcięte. Łatwo je pomylić z siewkami rzepaku. Blaszki liściowe pierzasto dzielne (lirowate) z głębokimi wcięciami, aż do osi liścia. Głębsze wcięcia cechują blaszki liściowe rzodkwi świrzepy. W stanie kwitnienia gatunki łatwo można rozpoznać po kwiatach – działki kielicha u gorczycy polnej są odstające, natomiast u rzodkwi świrzepy przylegające. Czteropłatkowa korona gorczycy jest złocistożółta, rzodkwi bladożółta do białej. Wrażliwość na herbicydy bardzo zbliżona.
Druga para to tasznik pospolity i tobołki polne. Obydwa gatunki tworzą nagie, owalne liścienie, tasznik pospolity – bardziej wydłużone; tobołki polne – okrągławe. Pierwsze liście tasznika pospolitego są wyraźnie ponacinane, natomiast tobołków polnych całobrzegie. Dużo łatwiej rozróżnić rośliny starsze. Nawet nie kończąc kwitnienia, rośliny wytwarzają już pierwsze łuszczynki: tobołki polne – okrągłe; tasznik pospolity – trójkątne. Obydwa gatunki są bardzo wrażliwe na wiele herbicydów. Wskazane jest ich zwalczanie, ponieważ na ogół występują masowo i wtedy stanowią silną konkurencję względem rosnącej cebuli.
Tobołek polny – siewka
[NEW_PAGE]Bardzo uciążliwym chwastem, zarówno w przypadku uprawy cebuli, jak i innych warzyw jest azotolubna i potasolubna komosa biała. Czerwono nabiegła łodyżka podliścieniowa dorasta do 30 mm. Osadzone na niej liścienie są mięsiste, wydłużone (do 10 mm), równowąskie (2-3 mm) i zaokrąglone na szczycie. Ich dolna strona jest czerwono- fioletowa, zabarwienie to z czasem zanika, górna strona jest srebrzysta, pokryta mączystym nalotem. Pierwsze liście są podłużne do jajowatych, kolejne trapezowate do lancetowatych. Łodyga i liście, podobnie jak liścienie, pokryte są mączystym nalotem w postaci drobnych białych włosków. W zależności od liczby na określonej powierzchni oraz warunków klimatyczno-glebowych może osiągnąć od 10 do 200 cm. Na polach lokalnie występuje jeszcze 16 gatunków komos, najczęściej komosa wielonasienna, która w odróżnieniu od komosy białej posiada gładkie (niemączyste), całobrzegie liście.
Uciążliwe jednoliścienne
Z klasy jednoliściennych najgroźniejszym chwastem jest chwastnica jednostronna. Jej łodyżka podliścieniowa jest równowąska, na szczycie zaostrzona z licznymi wzdłużnymi nerwami. Brunatna pochwa liściowa jest spłaszczona. Kolejne liście są coraz dłuższe, łukowato odchylone, podobnie unerwione, bez języczka, z jaśniejszą kreską u nasady, przeważnie z pojedynczymi włoskami. Zielone lub antocyjanowe wiechy są osadzone na źdźbłach dochodzących do 1 metra wysokości. Jest gatunkiem typowo azotolubnym. Należy do tzw. chwastów prosowatych, w fazie siewek łatwo ją pomylić z gatunkami z tej samej grupy, do których należą paluszniki i włośnice, w starszych fazach znacznie od nich bujniejsza. Wszystkie chwasty ciepłolubne, przeważnie wschodzą nie wcześniej niż pod koniec maja. Błędne rozpoznanie nie ma przykrych konsekwencji, ponieważ wszystkie wspomniane gatunki są zwalczane graminicydami.
Chwastnica jednostronna
Wykaz opisanych gatunków oczywiście nie wyczerpuje całkowicie zagadnienia. Wiele chwastów występuje w określonych rejonach kraju bądź tylko lokalnie. Można tu wspomnieć o kilku gatunkach przetaczników, które mają tendencje do masowego występowania, co czyni je bardzo konkurencyjnymi. W stanie siewek są w większości łatwo rozróżniane ze względu na duże okrągławe liścienie, często większe od pierwszej pary liści właściwych. Z grupy chwastów wyższego piętra należałoby jeszcze wspomnieć o tzw. chwastach rumianowatych. Nazwa ta z punktu systematyki błędna, określająca dwie rodziny rumiany i rumianki. Podobieństwo nazw w naszym języku oraz podobieństwo morfologiczne spowodowało uproszczone nazewnictwo. Rumiany to przede wszystkim rumian polny i rumian psi. Rumianki to rumianek polny, rumianek bezpromieniowy i maruna bezwonna. Zdecydowanie łatwiejsze do rozróżnienia w starszych fazach rozwojowych (chociaż nie zawsze). Natomiast oznaczenie siewek sprawia trudności. Wszystkie mają małe mięsiste liścienie i pierwsze liście bardziej lub mniej „koperkowate”. Na całe szczęście posiadają zbliżoną wrażliwość na te same substancje aktywne. Na ogół rumiany są nieco bardziej odporne i wymagają wyższych dawek środków chwastobójczych.
Rumianek polny
Adam Paradowski
Instytut Ochrony Roślin-PIB Poznań
