Grzyb B. cinerea jest typowym polifagiem porażającym wiele gatunków roślin uprawnych i dziko rosnących. W literaturze wymienia się 235 gatunków roślin, na których stwierdzono występowanie tego patogenu. Są to: warzywa, rośliny sadownicze, rolnicze, ozdobne, zioła, drzewa i krzewy iglaste. Objawy szarej pleśni mogą być różne – od zgorzeli siewek, zamierania kwiatów, liści i pędów do gnicia bulw, korzeni i owoców. Charakterystycznym skutkiem obecności grzyba jest szybki rozkład gnilny zakażonych tkanek. Wiąże się to z dużą aktywnością enzymatyczną patogenu, a zwłaszcza ze zdolnością do wytwarzania enzymów pektolitycznych odgrywających decydującą rolę w procesie gnicia. Na porażonych tkankach roślin z reguły pojawia się szary, puszysty nalot, złożony z trzonków i zarodników konidialnych, od którego pochodzi nazwa choroby. Grzyb B. cinerea może także rozwijać się saprotroficznie na martwych szczątkach roślin, co zwiększa możliwości jego przeżycia niekorzystnych warunków otoczenia, rozprzestrzeniania oraz zakażania.
Szara pleśń występuje prawie na wszystkich roślinach sadowniczych (truskawka, malina, jeżyna, poziomka, borówka wysoka, winorośl, jabłoń, grusza), wywołując różne objawy podczas wegetacji lub przechowywania owoców.
Letnia forma szarej pleśni występująca na jabłkach to tzw. sucha lub mokra zgnilizna przykielichowa, natomiast przechowalnicza to gniazdowe gnicie jabłek.
Na skutek zakażenia kwiatów jabłoni przez zarodniki B. cinerea rozwija się mała plamka gnilna na zawiązkach owoców, u podstawy działek kielicha. Jednak proces jej rozrastania zostaje szybko zahamowany, porażona tkanka zapada się i zasycha. Wokół kielicha pozostają ciemnobrązowe, suche, nekrotyczne plamy o średnicy 0,5–3 cm. Jeżeli pogoda stymuluje sprawcę choroby, może rozwinąć się miękka zgnilizna obejmująca miąższ pod skórką. Wystąpieniu tej formy szarej pleśni jabłek szczególnie sprzyja deszczowa pogoda w czasie pełni kwitnienia i podczas opadania płatków. Grzyb zasiedla słupki i pręciki, a także pozostaje w formie ukrytej w kielichu rozwijającego się jabłka. Podczas przechowywania owoców pierwsze plamy gnilne powstają zazwyczaj także wokół resztek kwiatowych lub w miejscu uszkodzenia skórki jabłka. Rozwijająca się zgnilizna jest miękka, brązowa i pokrywa się szarą grzybnią z licznymi zarodnikami. W wyniku zakażenia przez kontakt powstają „gniazda” gnijących owoców.
Nie ma danych wskazujących na różnice w podatności kwiatów jabłoni różnych odmian na zakażenie przez B. cinerea. Są one bardzo delikatnym organem, niezależnie od odmiany. O ich zakażeniu decydują głównie obecność źródła infekcji i sprzyjające warunki pogodowe. Natomiast na zakażenie jabłek w czasie przechowywania ma wpływ budowa skórki jabłka – jej grubość i obecność wosków, a także skład miąższu owoców, który jest pożywką dla grzyba. W wielu doświadczeniach wykazano, że istnieją różnice w szybkości zakażania jabłek różnych odmian przez B. cinerea na drodze kontaktu gnijących owoców ze zdrowymi (tabela 1).
Tabela 1. Występowanie plam gnilnych szarej pleśni powstałych na skutek zetknięcia jabłek gnijących ze zdrowymi, wg H. Bryk
Odmiany jabłek najbardziej podatne na szarą pleśń to: ‘Alwa’, ‘Cortland’, ‘Elstar’, ‘Gala’, ‘Gloster’, ‘Golden Delicious’, ‘Ligol’, ‘Pinova’, ‘Szampion’. Do zakażenia owoców może dojść również w okresie przedzbiorczym i podczas zbioru, szczególnie jeżeli są one uszkodzone. Grzyb B. cinerea rozwija się na ściętej trawie, chwastach, czy pozostawionych pod drzewami gałęziach, a także w koronie jabłoni na zamierających pędach. Ponieważ jest to grzyb polifagiczny, niewykazujący specjalizacji pod względem patogeniczności, może przenosić się z plantacji malin czy truskawek do sadów i zakażać inne rośliny.
Ochrona
Ochrona różnych roślin sadowniczych przed tą chorobą polega na: ● stosowaniu fungicydów, ● prowadzeniu zabiegów agrotechnicznych, ● zapobieganiu uszkodzeniom jabłek, ● wyznaczaniu i przestrzeganiu prawidłowego terminu zbioru, ● niezbieraniu jabłek wilgotnych, np. zroszonych, czy bezpośrednio po deszczu, ● dobrej wentylacji pomieszczeń przechowalniczych.
Chemiczne zwalczanie szarej pleśni jabłek jest konieczne, gdy w poprzednim roku choroba stanowiła duży problem (co świadczy o obecności źródła infekcji w sadzie), w przypadku podatnej odmiany i deszczowych warunków w czasie kwitnienia drzew. Zarówno letnią, jak i przechowalniczą formę choroby zwalcza się, stosując fungicydy raz lub dwukrotnie w czasie kwitnienia i/lub poprzez 1 albo 2 opryskiwania przed zbiorem (im bliżej zbioru, tym większa skuteczność, oczywiście konieczne jest przstrzeganie karencji).
Do zwalczania choroby zarejestrowanych jest 5 fungicydów z różnych grup chemicznych tzn. anilinopirymidyn, ditiokarbaminianów oraz SDHI, do której należy Fontelis 200 SC. Fungicyd ten zawiera 200 g pentiopiradu. Na roślinie działa wielokierunkowo: powierzchniowo, translaminarnie i systemicznie (układowo). W zwalczaniu patogenów grzybowych stosuje się go w dawkach 0,5–0,75 l/ha. Preparat wykazuje przede wszystkim działanie zapobiegawcze, jak również interwencyjne. Jest szybko pobierany i transportowany w roślinie. Skuteczność fungicydu Fontelis 200 SC, stosowanego w okresie kwitnienia oraz na 21 dni przed zbiorem w zwalczaniu szarej pleśni jabłek, wyniosła w zależności od dawki, ponad 80% i 90% (tabela 2).
Tabela 2. Skuteczność środka Fontelis 200 SC w zwalczaniu szarej pleśni jabłek
Dr hab., prof. IO Beata Meszka
