Szacuje się, że ponad 60% powierzchni upraw w Polsce w wysokim lub bardzo wysokim stopniu jest narażone na wystąpienie gradobicia w okresie od połowy maja. aż do samych żniw. Historycznie występujące pasy gradowe w wielu przypadkach ulegają znacznym przesunięciom, a praktyka wskazuje, że właśnie to, co nie zostało ubezpieczone zostaje zniszczone przez grad. Doświadczenia z likwidacji szkód spowodowanych gradem zwracają uwagę na fakt, że gradobicie bardzo często niszczy uprawy np. po jednej stronie drogi, w części wioski lub nawet na części pola, gdzie różny stopień opadu gradzin doprowadza do zróżnicowanych strat w plonie.
Znaczna część rolników posiada już ubezpieczenia od gradu wybranych rodzajów upraw i może czuć się bezpieczna. W sytuacji wzrastających kosztów produkcji, a także spodziewanych wysokich cen płodów rolnych, warto ubezpieczyć również pozostałe uprawy znajdujące się w gospodarstwie rolnika. Prowadzenie działalności „pod chmurką” jest o tyle ryzykowne, że np. 3 minuty gradobicia mogą spowodować wielotysięczne lub nawet wielomilionowe straty.
Jak w praktyce wygląda sam proces likwidacji szkód gradowych w Concordia Polska TUW i jaki jest jego wpływ na wysokość wypłaconego odszkodowania?
Od czego zacząć
Powstałą szkodę należy niezwłocznie zgłosić po jej wystąpieniu. Możliwości zgłoszenia szkody są różne: np., poprzez formularz na stronie www.concordiaubezpieczenia.pl, faksem, pocztą elektroniczną lub dzwoniąc na dedykowane numery telefonu. Każdy z poszkodowanych otrzymuje numer szkody, który w dalszym procesie likwidacji ułatwia jej obsługę.
Rzetelna ocena strat
Najważniejszym etapem likwidacji są jednak oględziny uszkodzonych pól. Zniszczenia w uprawach spowodowanych gradem wymagają zasadniczo oględzin wstępnych i końcowych – jest to jednak zależne od fazy rozwojowej roślin. Mają one bowiem bardzo duże zdolności regeneracji i kompensacji w plonie, jeżeli gradobicie wystąpi we wczesnych fazach rozwojowych. Aby dobrze ocenić stratę, prowadzone są oględziny wstępne, podczas których określone zostają symptomy szkód. W czasie drugich oględzin, których termin indywidualnie ustalany jest z poszkodowanym, szacowany jest ubytek w plonie uwzględniający zniszczenia określone podczas pierwszych oględzin. Nierzadko zdarza się też, że pomiędzy pierwszymi i drugimi oględzinami uprawa zostanie ponownie uszkodzona przez kolejne gradobicie. Dwukrotne oględziny przy skomplikowanych i poważnych uszkodzeniach czasami nie są wystarczające i wymagają kolejnych wizyt rzeczoznawców. Przy dużych areałach upraw, rzędu kilkuset hektarów, w celu dokładnego określenia zniszczeń, korzystamy z technologii GPS. Pozwala ona na rzetelne oszacowanie poniesionych strat i wypłacenie rolnikowi odszkodowania na poziomie adekwatnym do zaistniałej szkody.
W Concordia Polska TUW oceny strat na danym polu lub jego części dokonuje minimum dwóch rzeczoznawców. W tym procesie bierze również udział poszkodowany, który po zapoznaniu się z metodyką likwidacji razem z rzeczoznawcami pobiera próby, aby również wspólnie ocenić stopień zniszczeń roślin i określić procentowy ubytek w plonie. Jawność metodyki likwidacji szkód i wspólna ich ocena z rolnikiem, gwarantuje rzetelne obliczenie strat.
Rzeczoznawcy dokonując wyliczeń odszkodowania muszą uwzględnić przede wszystkim fazy rozwojowe roślin i możliwość ich regeneracji. Zdarza się, że mimo znacznego uszkodzenia liści i zmniejszenia powierzchni asymilacji, ubytki w plonie głównym są niewielkie, a czasami wynikają z zupełnie innej przyczyny niż tej zgłoszonej przez zaniepokojonego rolnika. Dwukrotne oględziny są bardzo przydatne w przypadku szkód powstałych w uprawach zbóż czy rzepaku. Silny grad powoduje uszkodzenia zarówno łodyg jak i kłosów. Uszkodzone rośliny mogą się jednak zregenerować, a przetrącone kłosy wrócić do normy. Rzeczoznawca może mieć też problem z określeniem skutków, jakie wywołają przebite pochwy liściowe. Drugi etap oględzin pozwala więc na realną ocenę poniesionych strat.
Przykładowe symptomy szkód w wybranych roślinach rolniczych spowodowanych gradem:
- w zbożach: ścięcia roślin, złomy dolne, czyli złamanie poniżej pierwszego kolanka. Złomy górne, złamania pochwy liścia, ubytek masy liścia (tylko dwa górne liście), przebicia pochwy liścia. Wybicie ziarna lub uszkodzenie kłosa. Przy złamaniu pochwy liścia straty oceniamy podczas drugich oględzin,
- w rzepaku: ścięcia roślin, złamania, zgięcia, wybicie nasion w łuszczynach. Zgięcia oceniamy ponownie podczas drugich oględzin,
- w kukurydzy: ścięcia roślin – brak obsady, ubytek masy liścia, uszkodzenie znamion, uszkodzenie kolb. Skutki uszkodzeń znamion i kolb oceniamy przed zbiorem,
- w burakach cukrowych – ścięcia roślin, zmniejszenie obsady, ubytek masy liścia, ubytek ogonka liścia.
- w ziemniakach – zniszczenie liści i pędów, przy silnym gradobiciu uszkodzenia bulw,
- w roślinach strączkowych – ubytek masy liścia uszkodzenia i zniszczenia pędów.
Zjawisko kompensacji plonu a ryzyko gradobicia
Wysokość plonu zależy nie tylko od ilości roślin, kłosów, łuszczyn, strąków na jednostce powierzchni, ale również od ilości ziaren w kłosie i kolbie, ilości nasion w łuszczynach, ciężaru 1000 nasion, ciężaru korzeni czy bulw.
Rośliny mają duże zdolności regeneracyjne i dążność do wyrównania części generatywnych i plonu. Zjawisko to nazywamy kompensacją. Występuje ono najintensywniej w początkowych fazach rozwoju i wygasa zupełnie pod koniec wegetacji. Zjawisko kompensacji plonu polega na tym, że jeżeli potencjał czynników plonotwórczych wynosi np. 40 dt rzepaku z 1 ha, a w czasie wegetacji wystąpił grad w wyniku, czego ilość łuszczyn na roślinach zmniejszyła się o 40% w fazie pełni kwitnienia to prawdopodobnie:
- zwiększy się ilość łuszczyn na pędach bocznych,
- może się zwiększyć ciężar 1000 nasion.
W wyniku tego plon nie zmniejszy się o 40%, ale tylko o 20% (współczynnik kompensacji) dla tej fazy rozwoju wynosi 35–65%, średnia: 50%; stąd: 50 x 40 = 20%. Współczynniki kompensacji są różne dla różnych roślin i faz rozwojowych i spadają do zera od momentu pełnego wykształcenia się organów generatywnych.
Warunki ubezpieczenia i wypłata odszkodowania
Rolnik zgłaszając szkodę ubezpieczycielowi powinien pamiętać o kilku podstawowych sprawach. Przedmiotem ubezpieczenia są tylko ubytki ilościowe w plonie głównym. W kukurydzy i zbożach jest nimi ziarno. Straty w plonach czasami mogą wynikać też z kilku niezależnych przyczyn. W takim przypadku ubezpieczyciel oblicza wysokość odszkodowania poczynając od szkody największej, a na najmniejszej kończąc. Wysokość odszkodowania nie zależy jednak od wartości rynkowej plonu, a liczona jest w procentach sumy ubezpieczenia. Jest to rozwiązanie korzystne dla rolnika, zwłaszcza w przypadku kiedy ceny płodów rolnych po żniwach są niższe niż cena określona przez rolnika w umowie ubezpieczenia. Maksymalna wysokość odszkodowania w gradobiciu – w zależności od gatunku rośliny – wynosi 95% sumy ubezpieczenia. W przypadku szkód całkowitych, jeśli wystąpiły one stosunkowo wcześnie, istnieje też możliwość zaorania pola i ponownego zasiewu.
Końcowym efektem wykonania oględzin uszkodzonych upraw jest protokół oględzin upraw, którego kopię zawsze otrzymuje poszkodowany. Dokument jasno określa rodzaje i gatunki upraw, na których wystąpiła szkoda, powierzchnię działek z poszczególnymi uprawami oraz procentowy ubytek w plonie. Protokół oględzin jest podstawą do obliczenia wysokości odszkodowania, gdzie po przeliczeniu procentowego ubytku w plonie przez sumę ubezpieczenia uszkodzonej części pola obliczane jest odszkodowanie. Poniżej przykład obliczenia szkody i operat, który otrzymuje poszkodowany wraz z decyzją o wypłacie odszkodowania.
Andrzej Janc, Dyrektor Biura Ubezpieczeń Rolnych w Concordia Ubezpieczenia
Bernard Mycielski, z-ca Dyrektora Biura Ubezpieczeń Rolnych w Concordia Ubezpieczenia
