Wapń jest niezbędnym dla roślin pierwiastkiem spełniającym podwójną rolę w ich życiu: jest składnikiem pokarmowym, a ponadto reguluje i zapewnia właściwy odczyn gleby i sprzyja tworzeniu się struktury gruzełkowej, prowadzącej do poprawy stosunków powietrzno-wodnych w otoczeniu systemu korzeniowego. W roślinie bierze udział w stabilizacji struktury błon komórkowych i utrzymania ich selektywnej przepuszczalności. Jako składnik integralny ścian komórkowych znacznie zwiększa ich wytrzymałość oraz utrzymuje integralność komórkową oraz tkankową, co pośrednio powoduje zwiększenie odporności roślin na atak patogenów chorobotwórczych. Wapń bierze udział w wielu reakcjach biochemicznych, reguluje także niektóre procesy enzymatyczne. Wpływa między innymi na aktywność enzymów przemian cukrowców, amylaz, ATPazy, fosfolipazy. Odgrywa ważną rolę w pobieraniu i przemieszczaniu soli mineralnych, w podziałach komórkowych wpływając na wzrost elongacyjny (wydłużeniowy) roślin. Jest przekaźnikiem informacji, który uczestniczy w przekazywaniu sygnałów wewnątrzkomórkowych oraz środowiskowych.
Zazwyczaj pierwiastek ten występuje w wystarczającej ilości w warstwie ornej gleby, ponieważ jest stosowany w postaci różnych związków do jej odkwaszania, co zwłaszcza na glebach kwaśnych zwiększa dla roślin dostępność makro- i mikroskładników. Często jednak mimo wysokiego poziomu wapnia w glebie dochodzi do utrudnionego jego pobierania i transportu w organach roślinnych. Warunkami niesprzyjającymi pobieraniu Ca jest susza w połączeniu z wysoką temperaturą, długo trwające opady i zbyt wysoka wilgotność gleby oraz nadmierne nawożenie azotem. Ponadto wapń jest pierwiastkiem mało ruchliwym, a jego transport do młodszych części roślin, w tym zwłaszcza do organów konsumpcyjnych warzyw, jest utrudniony. W takiej sytuacji może dojść do wystąpienia objawów niedoboru.
Do warzyw szczególnie wrażliwych na niedostatek tego składnika należą: pomidor, papryka, sałata, kapusta pekińska, kapusta głowiasta, ogórek i seler. Najczęściej spotykanym objawem niedostatecznej ilości wapnia w owocach pomidora i papryki jest choroba fizjologiczna – sucha zgnilizna wierzchołkowa owoców, ponadto może wystąpić zamieranie najmłodszych części roślin (np. stożków wzrostu) oraz zamieranie i zrzucanie kwiatów oraz młodych zawiązków. W główkach sałaty i kapusty pekińskiej transport wapnia skierowany jest głównie do liści zewnętrznych, które intensywniej transpirują w porównaniu z liśćmi tworzącymi wnętrze główki. Stąd dochodzi do deficytu tego pierwiastka w tych liściach, co prowadzi do brzegowego zamierania blaszek liściowych, tzw. tipburn. To zaburzenie fizjologiczne można zaobserwować również u kapusty głowiastej. Typowymi objawami niedostatku wapnia u ogórka jest wykształcanie młodych liści mniejszych, o barwie jasnozielonej, o podwiniętych brzegach (kształt parasolowaty), stożki wzrostu zamierają, zawiązki owoców są drobne i zniekształcone, z charakterystycznym żółtym pierścieniem przy szypułce, przy dużym deficycie wapnia opadają. U selerów dochodzi do brunatnienia i zamierania najmłodszych liści oraz gnicia górnej części korzenia.
Wapń jest tradycyjnie dostarczany podczas nawożenia doglebowego, w tym większej dawce, im większe jest zapotrzebowanie roślin na ten składnik. Często jednak nie gwarantuje to optymalnego zaopatrzenia intensywnie rozwijających się młodych części roślin. Skuteczną metodą zapewniania właściwej ilości wapnia jest dokarmianie dolistne. Spośród wielu stosowanych nawozów warto zwrócić szczególną uwagę na produkt InCa, którego dystrybutorem jest firma Arysta LifeScience.
InCa jest nawozem dolistnym opartym o chronioną patentem technologię CaT, która wspomaga transport wapnia na poziomie komórkowym, stymulując przewodzenie tego pierwiastka przez kanały wapniowe istniejące w obrębie błon komórkowych. Dzięki technologii CaT każda komórka bardziej aktywnie pobiera wapń, a pobudzenie komórek do jego dystrybucji zapewnia jego transport do słabiej transpirujących organów, np. owoców lub młodych liści wypełniających główki. W skład tego nawozu wchodzi ponadto wapń (13% w przeliczeniu na CaO), a także cynk (1%) oraz azot (8%). W efekcie dolistnego stosowania InCa zwiększa się wysokość oraz jakość plonu w wyniku wysokiego udziału plonu handlowego, braku objawów zaburzeń fizjologicznych związanych z niedoborem wapnia, poprawy jędrności owoców i zwiększenia zawartości suchej masy, a poprzez stymulację gromadzenia potasu, magnezu i boru, także zwiększenia syntezy cukrów w komórkach. Wymiernym skutkiem stosowania nawozu InCa jest poprawa trwałości pozbiorczej i zdolności przechowalniczej warzyw. Skuteczność tej technologii została potwierdzona dla warzyw liściowych jak i dla warzyw uprawianych dla owoców (pomidor, papryka). Warto zwrócić uwagę, że nie zaleca się zmniejszenia podstawowego nawożenia doglebowego wapniem. Najlepszą efektywność InCa uzyskuje się przy optymalnym zaopatrzeniu gleby w ten składnik pokarmowy, natomiast ilość wykonywanych zabiegów nawożenia dolistnego będzie mniejsza niż przy standardowo wykorzystywanych nawozach wapniowych.
Zalecane jest następujące stosowanie InCa: w przypadku kapusty pekińskiej i sałaty dawka powinna wynosić 1-1,5 l/1 ha podczas wegetacji w polu (przed sadzeniem roztwór 0,2-0,3%), przy czym termin stosowania to 3-4 opryski od fazy 3-4 liści co 2 tygodnie, ostatni zabieg w trakcie zamykania główki; z kolei dla papryki, pomidora i ogórka w uprawie polowej dawka wynosi 1-1,5 l/ha, a w uprawie pod osłonami roztwór 0,2-0,3%, należy wykonać 3-4 opryski od początku kwitnienia co 3 tygodnie. Warto wspomnieć, że nie tylko dla tych warzyw polecana jest InCa, ale również dla strączkowych, ziemniaka, a także w uprawach sadowniczych.
W ramach badań przeprowadzonych na Uniwersytecie Rolniczym w Krakowie w 2010 roku testowano przydatność preparatu InCa w uprawie polowej sałaty kruchej oraz kapusty pekińskiej. Sałatę kruchą odmiany Elenas F1 uprawiano z rozsady, którą posadzono (w rozstawie 40×35 cm) pod koniec lipca (1. termin) oraz w połowie sierpnia (2. termin). W trakcie produkcji zastosowano 3-krotnie nawóz InCa: opryskiwanie rozsady przed posadzeniem (roztwór 0,2%), 10-14 dni po posadzeniu oraz tuż przed zamknięciem główki, w dawkach: 1 l/ha i 2 l/ha.
Zbiory sałaty kruchej przypadły w połowie września (uprawa wcześniejsza) i w połowie października (uprawa późniejsza).
Drugie doświadczenie objęło kapustę pekińskiej, przeprowadzono je w bardzo podobny sposób, z tym że sadzenie rozsady miało miejsce około połowy sierpnia, zróżnicowano natomiast odmiany: Bilko F1 i Orient Express F1. Zbiór kapusty pekińskiej wykonano po 2 miesiącach od sadzenia. InCa stosowana była trzykrotnie w terminie: opryskiwanie rozsady przed posadzeniem (roztwór 0,2%), tuż przed zamknięciem główki, 2 tygodnie po zamknięciu główki w dawce 1 l/ha i 2 l/ha. W obu doświadczeniach standardowo uprawiane rośliny (bez aplikacji InCa) traktowano jako obiekt porównawczy.
Zasadniczym celem stosowania nawozu InCa jest poprawa przemieszczania wapnia w obrębie rośliny i ten cel został u sałaty kruchej osiągnięty. Wzrost zawartości wapnia w liściach wewnętrznych sałaty był największy przy aplikowaniu InCa w dawce 1 l/ha. Zwiększenie ilości wapnia w tym przypadku wynosiło od 7% (1. termin) do 12% (2. termin).
Podobnie jak w przypadku sałaty kruchej, również kapusta pekińska pozytywnie reagowała na dolistne dokarmianie nawozem InCa. Interesujące jest, że wzrost plonu handlowego odmiany Bilko F1 był największy (o około 34%) przy dawce 2 l/ha. Dla Orient Express F1 lepsze efekty dało zastosowanie mniejszej ilości preparatu (1 l/ha) – plon handlowy był wtedy większy o około 7% w porównaniu do kontroli. Nawożenie InCa spowodowało zwiększenie odsetka główek handlowych w plonie całkowitym, jak również masy główki kapusty pekińskiej.
Ciekawą obserwacją było stwierdzenie wyższej ilości suchej masy w liściach wewnętrznych kapusty pekińskiej w wyniku stosowania InCa. W zasadzie przy obu dawkach InCa wzrost ten, w stosunku do obiektu kontrolnego, był zbliżony i wynosił około 0,4-0,6% ilości suchej masy w świeżej masie.
Podsumowując, należy podkreślić pozytywne efekty stosowania preparatu InCa w uprawie zarówno sałaty kruchej jak i kapusty pekińskiej. Uzyskany wyższy plon o lepszej jakości przy lepszym zaopatrzeniu w wapń przemawia za korzystaniem z produktu InCa, który stanowi interesującą alternatywę dla dotychczas używanych nawozów do pozakorzeniowego dostarczania wapnia roślinom warzywnym.
Dr hab. Andrzej Kalisz, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie
