Zalety i wady
Orka zapewnia dobre pokruszenie i odwrócenie skiby, tworząc trwałą strukturę gruzełkową. Ponadto, prawidłowo wykonana, z niewielkim wyskibieniem (fot. 1) napowietrza glebę, pobudza jej aktywność biologiczną i przygotowuje do następnej uprawy. W trakcie tego zabiegu chwasty wraz z resztkami roślinnymi, nawozami mineralnymi zostają przemieszczone w głąb podłoża. Orka musi być jednak wykonywana w optymalnych warunkach pogodowych, w niesprzyjających podczas pracy pługiem może dojść m.in. do erozji gleby − wodnej i wietrznej, bądź przesuszenia warstwy ornej. Dodatkowo, orka wykonywana stale na tę samą głębokość powoduje tworzenie podeszwy płużnej (warstwa zwartej gleby trudnej do pokonania korzeniom roślin), którą można mechanicznie rozluźnić głęboszem na głębokość 40−60 cm lub pogłębiaczem zamontowanym przy korpusie płużnym. Z kolei głęboka orka powoduje wyorywanie tzw. martwicy glebowej, która wpływa niekorzystnie na wschody i hamuje rozwój młodych roślin.
Rodzaje odkładnic
Pług to nieodzowna maszyna w gospodarstwie prowadzącym produkcję roślinną. Jego podstawę stanowi solidna stalowa rama. Głównym elementem roboczym jest korpus płużny składający się przede wszystkim z lemiesza i odkładnicy wykonanej ze stali odpornej na ścieranie. Pług oraz głębosz to najgłębiej pracujące narzędzia w glebie, które stwarzają duże opory robocze. Opory te można zmniejszyć poprzez odpowiednią regulację pługa oraz kształt odkładnicy. Coraz częściej stosuje się orkę bezzagonową pługami obrotowymi (fot. 2). Do tego zabiegu wykorzystywane są narzędzia z korpusami odkładającymi skiby w prawo i w lewo. Zabieg rozpoczyna się przy granicy pola i kończy na przeciwległym skraju, tworząc jedną bruzdę.
Fot. 2. Orkę bezzagonową wykonuje się pługiem obrotowym, wyposażonym w korpusy odkładające skiby w prawo i w lewo
W większości gospodarstw używane są pługi z odkładnicą pełną. Wybór odkładnicy zależy od jakości gleby. Na glebach średnich i lekko gliniastych rolnicy wykorzystują jednak coraz częściej pługi z odkładnicami ażurowymi (fot. 3). Na ciężkich i zwartych orka powinna być wykonywana odkładnicami śrubowymi, na średnich i ciężkich − półśrubowymi, a na zwartych − cylindrycznymi. W polskich gospodarstwach najczęściej używany jest pług z odkładnicami cylindroidalnymi i półśrubowymi. Pierwsze z nich dobrze kruszą i odwracają skiby, a drugie dobrze odwracają, ale już gorzej kruszą.
Fot. 3. Korpus płużny z odkładnicą ażurową oraz dodatkowym przedpłużkiem
[NEW_PAGE]Coraz częściej możemy zaobserwować w gospodarstwach rolnych odkładnice ażurowe (złożone ze stalowych, oddzielonych listew), które w optymalnych warunkach dobrze kruszą i wyrównują pole. Główną ich zaletą jest stawianie mniejszych oporów roboczych. Ponadto, podczas wykonywania orki ważna jest (zarówno w odkładnicy pełnej, jak i ażurowej) prędkość robocza. Za szybka jazda pługiem powoduje dalekie odrzucanie oderwanej ziemi, a z kolei za wolna – słabsze odrzucenie calizny oraz ponowne opadanie gleby do świeżo wyoranej bruzdy. W trakcie pracy pługiem ważne jest zapewnienie swobodnego przepływu resztek roślinnych pod jego ramą. Większy prześwit gwarantuje wykonanie pracy bez zapychania poszczególnych podzespołów, ponadto większa przestrzeń ułatwia zamontowanie dodatkowych elementów roboczych.
Opcjonalnie
Wielu producentów maszyn rolniczych oferuje dodatkowe wyposażenie poprawiające jakość orki. Jednym z nich są przedpłużki montowane do ramy pługa przy korpusie płużnym. Ich głównym zadaniem jest odcięcie górnej warstwy gleby na 1/3 głębokości orki właściwej i przemieszczenie jej na dno bruzdy. W przypadku płytkiej orki rolę przedpłużków spełniają ścinacze listwowe (fot. 4), tzw. zgarniacze. Celem tych dodatkowych elementów jest odcięcie górnej części skiby i wrzucenie jej na dno bruzdy oraz ułatwienie obrotu skiby. Ponadto pług może być wyposażony w krój tarczowy lub nożowy odcinający skibę od ściany bruzdy. Z kolei zastosowanie pogłębiaczy powoduje rozluźnienie i spulchnienie warstwy gleby znajdującej się poniżej odcinka uprawowego, bez wyciągania jej na wierzch.
Fot. 4. Ścinacz listwowy zamontowany bezpośrednio do korpusu płużnego spełnia rolę przedpłużków podczas orki o mniejszej głębokości
Do zabezpieczenia elementów roboczych przed przeciążeniem podczas wykonywanej orki służą bezpieczniki, m.in. kołkowe, sprężynowe, hydrauliczne, automatyczne, np. Hydromatic. Wybór bezpiecznika zależy od rodzaju gleby, powierzchni pola, stopnia zakamienienia czy mocy ciągnika. W nowoczesnych pługach zabezpieczenie elementu roboczego równocześnie odchyla korpus w górę lub na boki.
Przed przystąpieniem do zabiegu producenci pługów zalecają: ustawienie głębokości roboczej podzespołów i szerokości pierwszej skiby, poziomowanie poprzeczne i podłużne oraz regulowanie położenia dodatkowego wyposażenia (części roboczych) pługa.
Anna Wilczyńska
Fot. 1-4 A.Wilczyńska
