W tego typu podłożu można podejmować towarową produkcję grusz, jednak tylko na silnie rosnących podkładkach. W naszych warunkach są to przede wszystkim wyselekcjonowane typy gruszy kaukaskiej, wpisane do Rejestru Krajowego pod nazwami: ‘Belia’, ‘Elia’ i ‘Doria’.
Statystyka
Z danych PIORIN wynika, że w ostatnich kilku latach produkcja kwalifikowanych drzewek gruszy systematycznie maleje. Jeszcze w 2007 r. ich udział wynosił około 13% całej produkcji kwalifikowanych drzewek owocowych, ale już w 2011 r. zakwalifikowano mniej niż 400 tys. drzewek grusz, co stanowiło tylko 3% ogólnej produkcji (tabela 1). Zbyt mała produkcja drzewek kwalifikowanych w stosunku do drzewek gruszy CAC budzi pewien niepokój, gdyż w przyszłości może doprowadzić do spadku zdrowotności gruszy w polskich sadach.
Na spadek produkcji kwalifikowanych drzewek gruszy wyraźny wpływ miało niewątpliwie wprowadzenie do działalności szkółkarskiej drzewek kategorii CAC (tab. 2). Z analizy danych dotyczących wielkości ich produkcji w Polsce wynika, że produkcja drzewek gruszy tej kategorii jest już dwukrotnie większa niż drzewek kwalifikowanych. Udział drzewek gruszy CAC w stosunku do ogólnej produkcji drzewek owocowych CAC jest podobny jak w wypadku materiału kwalifikowanego (tab. 2).
Bardzo ciekawe jest zestawienie dotyczące udziału poszczególnych podkładek gruszowych w okresie kilku ostatnich lat (tab. 3). Okazuje się, że jeszcze do 2005 r. dominowały siewki gruszy kaukaskiej. Założenie nowych, towarowych mateczników, zwłaszcza ‘Pigwy S1’, wyraźnie zmieniło strukturę produkcji podkładek dla gruszy. Obecnie ponad połowę produkowanych i kwalifikowanych podkładek dla tego gatunku stanowi ten klon pigwy. Udział pozostałych, przede wszystkim ‘Pigwy MA’, utrzymuje się mniej więcej na jednakowym poziomie. Wydaje się, że taka proporcja poszczególnych podkładek w produkcji odpowiada wymaganiom naszego sadownictwa.
Powszechnie stosowane w Polsce
Grusza kaukaska (Pyrus communis subsp. caucasica) to podkładka generatywna o dużej wytrzymałości na mróz. Jest dość odporna na brunatną plamistość liści i zarazę ogniową, natomiast podatna na porażanie w szkółce guzowatością korzeni. Drzewa na niej uszlachetniane rosną silnie, późno wchodzą w okres owocowania. Tworzy system korzeniowy słabo rozgałęziony, ale głęboko się korzeniący. Z tego względu drzewa nie wymagają stosowania podpór. Podkładka nadaje się na słabsze i lżejsze gleby. Zalecana jest do produkcji drzewek słabo rosnących odmian gruszy (np. ‘Konferencji’), w tym tych pochodzenia azjatyckiego. Ze skierniewickiego instytutu pochodzą trzy wyselekcjonowane typy gruszy kaukaskiej: ‘Belia’, ‘Doria’ i ‘Elia’, odznaczające się ustabilizowanymi właściwościami fizjologicznymi i niezmiennymi cechami morfologicznymi.
Według prof. A. Czynczyka siewki odmian ‘Belia’ i ‘Doria’ rosną w szkółce dość silnie, podobnie jak siewki gruszy kaukaskiej nieznanego pochodzenia. Natomiast wzrost siewek odmiany ‘Elia’ w szkółce jest umiarkowanie silny. Podkładki te wydają mniejszą liczbę cierni i mają bardziej wyrównany wzrost niż siewki typowego gatunku.[NEW_PAGE]Wszystkie trzy, zarówno w sadzie, jak i w szkółce, wykazują wysoką zgodność ze szczepionymi na nich odmianami. Grusze szczepione na podkładce ‘Belia’ rosną silniej niż drzewa na siewkach gruszy kaukaskiej, a szczepione na podkładce ‘Elia’ – podobnie jak one (owocują jednak lepiej). Wzrost okazów szczepionych na podkładce ‘Doria’ zależy od odmiany. Wykazano, że grusze odmiany ‘Bonkreta Williamsa’ szczepione na tej podkładce rosną słabiej, a ‘Konferencji’ – silniej w porównaniu do drzew na siewkach gruszy kaukaskiej nieznanego pochodzenia. Wszystkie trzy podkładki wpływają na wysoką plenność szczepionych na nich odmian roślin. Wadą tych podkładek jest natomiast podatność na guzowatość korzeni.
‘Pigwa S1’ (fot. 1–3) jest podkładką wegetatywną najbardziej ze wszystkich klonów pigwy stosowanych w naszym kraju wytrzymałą na mróz. Cechuje się średnią podatnością na brunatną plamistość liści i małą podatnością na zarazę ogniową. Nie jest wrażliwa na guzowatość korzeni. Wykazuje większą w porównaniu z innymi klonami pigwy zgodność zrastania z odmianami gruszy. W wypadku niezgodności wymaga stosowania pośredniej. Drzewa grusz na ‘Pigwie S1’ wymagają gleb żyznych o uregulowanych stosunkach wodnych, nie nadają się na te lekkie i piaszczyste. W okres owocowania wchodzą wcześniej niż na siewkach gruszy kaukaskiej, zwykle w 2. lub 3. roku po posadzeniu. Owocują corocznie i dają obfite plony i większe owoce. Wymagają stosowania podpór.
Fot. 1. Drzewo gruszy na ‘Pigwie S1’ w czwartym roku po posadzeniu; system korzeniowy i miejsce szczepienia zabezpieczane przed mrozem kopczykiem z trocin
Fot. 2. W sezonie wegetacyjnym trociny rozsypane wokół pni grusz szczepionych na klonach pigwy zabezpieczają glebę pod koronami drzew przed wyrastaniem chwastów i utratą wilgotności
Fot. 3. Dobrze zabezpieczony w okresie zimy matecznik ‘Pigwy S1’ bez strat mrozowych (maj 2012 r.)
‘Pigwa MA’ należy do powszechnie wykorzystywanych klonów do produkcji drzewek gruszy w krajach zachodniej Europy. W naszych warunkach jest mniej wytrzymała na mróz w porównaniu do ‘Pigwy S1’. Drzewa szczepione na ‘Pigwie MA’ rosną dobrze, wcześnie wchodzą w okres owocowania, dają owoce dobrze wyrośnięte, ale wymagają stosowania podpór. Ich wzrost jest dużo słabszy niż u grusz szczepionych na siewkach. Można go redukować poprzez wyższą okulizację podkładek. Wtedy istnieje jednak większe ryzyko przemarznięcia podkładek podczas surowej zimy. ‘Pigwa MA’ lepiej sprawdza się na terenach cieplejszych.
Nowości na naszym rynku
‘Pigwa Adams’ jest klonem wyselekcjonowanym w Belgii. Według danych z zagranicy klon ten siłą wzrostu nieco przewyższa ‘Pigwę MC’. W naszych warunkach klimatycznych wzrost drzew na tej podkładce jest silniejszy, zbliżony do tego u drzew szczepionych na ‘Pigwie MA’. Podstawową wadą ‘Pigwy Adams’ jest jej bardzo mała wytrzymałość na mróz, co może ograniczać jej szersze stosowanie w naszych sadach (wykres).
‘Pigwa BA 29’ – klon pigwy pochodzący z francuskiej Prowansji (fot. 4). Drzewa szczepione na nim rosną silniej niż na ‘Pigwie MA’. Lepiej niż ‘Pigwa MA’ i ‘Pigwa MC’ zrasta się z zaszczepionymi odmianami. W krajach południowej Europy polecana jest na gorsze gleby, o wysokim pH.
Fot. 4. Rośliny mateczne klonu ‘BA29’ mimo przykrycia w okresie zimy warstwą ziemi zostały dość silnie uszkodzone przez niską temperaturę (maj 2012 r.)
[NEW_PAGE]‘Pigwa IS 2-10’ – nowy, interesujący klon pigwy uzyskany w Instytucie Sadownictwa Ukraińskiej Akademii Nauk w Kijowie. Został wyselekcjonowany spośród siewek pochodzących z wolnego zapylenia pigwy czarnomorskiej. Charakteryzuje się dużą wydajnością i bardzo dobrym ukorzenieniem pędów otrzymanych w mateczniku prowadzonym w formie odkładów pionowych. Według badaczy ukraińskich ‘Pigwa IS 2-10’ jest wytrzymała na mróz i mało podatna na brunatną plamistość liści. Nie wykazuje objawów złego zrastania się z podstawowymi odmianami gruszy uprawianymi na Ukrainie. W sadzie osłabia wzrost zaszczepionych odmian nawet do 25%, w porównaniu do drzew szczepionych na siewkach gruszy kaukaskiej. Przyspiesza wejście drzew w okres owocowania oraz poprawia jakość plonu. W warunkach Polski przydatność szkółkarska i sadownicza tej podkładki jest dotychczas mało znana. Badana jest w doświadczeniach IO.
‘Pigwa MC’ została wyselekcjonowana w Anglii, w stacji doświadczalnej East Malling. Jest najsłabiej rosnącą podkładką używaną dla gruszy. Drzewa na niej szczepione mają o połowę mniejsze rozmiary niż drzewka na siewkach gruszy kaukaskiej. W naszych warunkach klimatycznych okazała się bardzo wrażliwa na mróz. Ponadto wykazuje najsilniejsze objawy niezgodności z odmianami gruszy (m.in. ‘Faworytką’, ‘Bonkretą Williamsa’ czy ‘Lipcówką Kolorową’). Jest wysoko ceniona w krajach zachodniej i południowej Europy.
‘Pigwa S3’ należy do grupy klonów wyselekcjonowanych na przełomie lat 30. i 40. ubiegłego stulecia przez inż. Somorowskiego. Została znaleziona w Wizulanach, w rejonie Wilna. Jest bardziej wytrzymała na mróz niż ‘Pigwa S1’. Dobrze zrasta się z odmianami uprawnymi gruszy. Jej podstawową wadą jest mniejsza wydajność dobrze ukorzenionych pędów w mateczniku. Wzrost drzew szczepionych na tym klonie powinien być słabszy w porównaniu z drzewami rosnącymi na klonach ‘MA’ i ‘S1’. W celu pełnej oceny przydatności szkółkarskiej i sadowniczej konieczne jest przeprowadzenie dalszych badań w IO.
‘Pigwa Fleuren’ (Fleuren- 1) – klon wyselekcjonowany w szkółkach Fleurena w Holandii, prawdopodobnie z pigwy pochodzącej z Rumunii. Według Holendrów jest podkładką wytrzymałą na mróz. Drzewa szczepione na niej rosną podobnie jak na ‘Pigwie MA’, ale pod względem produktywności dorównują ‘Pigwie MC’. ‘Pigwa Fleuren’ jest podkładką prawnie chronioną w Unii Europejskiej.
Podkładki z serii OHxF pochodzą ze Stanów Zjednoczonych, gdzie zostały wyselekcjonowane z populacji mieszańców odmiany ‘Old Home’ z odmianą ‘Farmingdale’. Charakteryzują się przede wszystkim odpornością na zarazę ogniową i na chorobę powodującą zamieranie grusz oraz wytrzymałością na niską temperaturę. Można je rozmnażać z sadzonek zdrewniałych lub półzdrewniałych oraz w kulturach in vitro. Poszczególne klony różnią się między sobą przede wszystkim siłą wzrostu. W doświadczeniach IO badane są cztery klony serii OHxF (tab. 4).
OHxF 51 (OHF Delbard®, ‘Brokyl’) – jedyna z serii zaliczana do podkładek karłowych. Wyniki doświadczeń holenderskich nie potwierdzają jednak wyraźnie słabszego wzrostu drzew na niej szczepionych. W warunkach południowych Włoch okazała się ona wrażliwa na chlorozę oraz chorobę powodującą zamieranie grusz. OHxF 51 nie jest całkowicie odporna na zarazę ogniową, ale wykazuje bardzo małą wrażliwość na nią. Rozmnaża się dość trudno przez sadzonki zdrewniałe.
OHxF 40 (Farold® 40, ‘Daygon’) – półkarłowa, nieco silniej rosnąca od OHxF 51. Podobnie jak OHxF 51 wykazuje dość dużą odporność na zarazę ogniową. Podkładka ta dość dobrze rozmnaża się przez sadzonki zielne.
OHxF 69 (Farold® 69, ‘Daynir’) – półkarłowa, wytrzymała na mróz, nie wytwarza odrostów korzeniowych, dobrze korzeni się w glebie, nie wykazuje objawów niezgodności z odmianami uprawnymi gruszy. Należy do podkładek odpornych na zamieranie grusz oraz na zarazę ogniową. Rozmnaża się dość trudno przez sadzonki zdrewniałe.
OHxF 333 (OHF Delbard® 333, ‘Brokmal’) – półkarłowa, wytrzymała na mróz, odporna na zarazę ogniową, wrażliwa na zamieranie grusz. Nie nadaje się na gleby o odczynie zasadowym.
‘Pyrodwarf’ – podkładka niemiecka, wyhodowana przez H. Jacoba w instytucie badawczym w Geisenheim. Została wyselekcjonowana z populacji siewek otrzymanych z krzyżowania odmian ‘Old Home’ i ‘Dobra Ludwika’. Jak wskazuje jej nazwa, została wprowadzona do produkcji drzewek gruszy jako podkładka słabo rosnąca. Można ją rozmnażać poprzez sadzonkowanie lub w kulturach in vitro. Odznacza się wysoką wytrzymałością na mróz. Wyniki podawane przez hodowców klasyfikują ‘Pyrodwarf ’ jako podkładkę karłową, silniejszą we wzroście od ‘Pigwy MC’, ale słabszą od ‘Pigwy MA’. Rezultaty z pierwszych lat jej oceny sadowniczej w Sadzie Doświadczalnym IO w Dąbrowicach wskazują na silniejszy wzrost drzew zaszczepionych na podkładce ‘Pyrodwarf’ odmianami ‘Konferencja’ i ‘Lukasówka’ w porównaniu z drzewami tych samych odmian na ‘Pigwie S1’ czy ‘Pigwie MA’ (tab. 4).
Na zakończenie chciałbym zwrócić uwagę, że intensywna uprawa odmian gruszy uszlachetnianych na klonach pigwy ‘S1’, ‘MA’, ‘MC’ czy ‘Adams’ wymaga (nie tylko w rejonach o słabej okrywie śnieżnej) zabezpieczania systemu korzeniowego przez ściółkowanie gleby wokół pni przez okres zimy. W przeciwnym razie istnieje duże ryzyko uszkodzenia systemu korzeniowego, szczególnie w pierwszych 2–3 latach po posadzeniu.
Mgr Paweł Bielicki
Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach
Fot. 1–4 P. Bielicki
Artykuł pochodzi z numeru 2/2013 dwumiesięcznika „Szkółkarstwo”