Historia konfliktu i znaczenie blokady
Powodem wprowadzenia embarga miało być, według strony rosyjskiej, masowe naruszenie przepisów fitosanitarnych dokonywane przez naszych eksporterów. Natychmiastowe działania wyjaśniające podjęły polskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych oraz Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. W połowie grudnia eksperci polskich służb weterynaryjnych i fitosanitarnych spotkali się z partnerami rosyjskimi w Moskwie, ale propozycje przedstawione przez naszą delegację nie zadowoliły Rosjan. Uznali oni, że zabezpieczenia stosowane przez Unię Europejską nie dają odpowiednich gwarancji. Obiecali jednak szczegółowo ustosunkować się do naszych propozycji w terminie nieprzekraczającym dwóch tygodni od daty spotkania. Ostatni komunikat w tej sprawie MRiRW (na swoich stronach internetowych) wydało 19 grudnia ubiegłego roku, co mogłoby sugerować, że dotychczas nie było dalszych rozmów na temat embarga.
Producenci w kraju nie mają wątpliwości, iż decyzje podjęte przez Federację Rosyjską oraz zwłoka w rozwiązywaniu problemu mają podtekst polityczny. W krótkim sondażu, który przeprowadziłem pod koniec listopada 2005 roku, taką odpowiedź wskazało 77,8% szkółkarzy z ponad 80 ankietowanych (czyt. „Szkółkarstwo” 1/2006).
Aby poznać znaczenie polskiego eksportu materiału szkółkarskiego do Rosji, trzeba przeanalizować niektóre dane na ten temat. „Rzeczpospolita” z 30 listopada 2005 roku, w artykule pt. „Moskwa znów zakazuje” podała, iż łączna wartość polskiego eksportu do Rosji produktów roślinnych i zwierzęcych wynosiła w 2003 roku 1,5 miliarda USD, rok później — 2,8 mld USD, a w 2005 roku — według prognoz — 3,8 mld USD. Udział niektórych działów (objętych blokadą eksportową) w 2004 roku przedstawiam na wykresie 1. W łącznej wartości eksportu do Rosji rośliny ozdobne mają 6,15% udziału, z czego produkty szkółkarskie aż 64%. Jest więc o co walczyć.
Wykres 1. Udział poszczególnych grup produktów w polskim eksporcie
do Rosji w 2004 r.
Źródło: „Rzeczpospolita”, 30.11.2005 r.
Statystyka
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, wartość eksportu produktów szkółkarskich w 2004 roku wyniosła 7,29 mln USD (27,3 mln zł). Należy jednak pamiętać, że w tej kwocie kryją się wszystkie produkty oznaczane w GUSsie kodem „PCN 0602…”, a więc, oprócz szkółkarskiego materiału ozdobnego, także drzewa i krzewy owocowe, ukorzenione i nieukorzenione zrazy, sztobry* winorośli i innych roślin, drzewa leśne, grzybnia, rozsady warzyw i truskawek oraz rośliny ananasa. Wartość szkółkarskich roślin ozdobnych jest więc odpowiednio mniejsza, niełatwa jednak do ustalenia, z uwagi na luki w zestawieniach i brak najnowszych danych statystycznych. Wykres 2. przedstawia, jak rozwijał się eksport tych produktów w latach 1995–2005. W latach 1995–96 wartość eksportu nie przekraczała 1 mln złotych, w 1997 roku wyniosła 1,3 mln zł, a w 1998 r. — 1,7 mln zł. W dwóch kolejnych latach mieliśmy do czynienia z wyraźnym jego spadkiem, związanym z rosyjskim kryzysem finansowym w 1998 r. Dopiero od 2000 roku nastąpił wyraźny postęp w handlu zagranicznym, którego wartość z roku na rok się podwajała (dane dla 2005 r. obejmują tylko dwa pierwsze kwartały).
Wykres 2. Eksport produktów szkółkarskich1 do Rosji w latach 1995–2005
Źródło: GUS
1 według GUS, pod kodem „PCN 0602…”, którym oznacza się produkty szkółkarskie, kryją się m.in. rozsady warzyw, truskawek oraz grzybnia
W celu przybliżenia wartości eksportu ozdobnych roślin szkółkarskich wyodrębniłem kilka grup produktów, dla których dane były osiągalne. Na wykresie 3. przedstawiam eksport drzewek i krzewów owocowych, wraz z ukorzenionymi zrazami i sztobrami* winorośli oraz pozostałych gatunków. W 2004 roku wartość eksportu tej grupy produktów nie przekroczyła nawet pół miliona zł, co stanowiło tylko 1,6% łącznej wartości eksportu szkółkarskiego w tym roku.
Wykres 3. Eksport drzewek i krzewów owocowych (w tym zrazów i sztobrów) do Rosji w latach 1995–2005
Źródło: GUS
Wykres 4. przedstawia eksport róż (oczkowanych i podkładek), który w latach 1995–99 był raczej znikomy. Zaczął się zwiększać od 2000 roku, a wartość miliona zł przekroczył w 2002 roku. W 2004 roku wyniósł 1,66 mln zł, co stanowiło 6,1% wartości eksportu szkółkarskiego. Interesujące jest to, iż dalej eksport róż wzrasta dynamicznie osiągając 2,55 mln zł w 2005 roku — a są to dane tylko za dwa pierwsze kwartały.
Wykres 4. Eksport krzewów róż do Rosji w latach 1995–2005
Źródło: GUS
Wykres 5. przedstawia wartość eksportu pozostałych produktów szkółkarskich, takich jak drzewa i krzewy ozdobne, byliny, sadzonki i młode rośliny do dalszej produkcji, drzewa i krzewy leśne (ale także — ze względu na specyfikę danych statystycznych, które odnoszą się do produktów oznaczonych danym kodem PCN — rozsady warzyw i truskawek oraz grzybnię). W 2004 roku wartość eksportu tych produktów wyniosła łącznie 24,5 mln zł i stanowiła ona 89,8% eksportu. W tym udział wartościowy roślin ozdobnych można szacować na ponad 90%. Wniosek taki nasuwa się na podstawie analizy wcześniejszych danych — z lat 1999–2001. Udział eksportu grzybni, rozsad warzyw i truskawek, drzew leśnych razem wynosił w 1999 roku 4%, a w 2001 r. — 7,1% (wykres 6).
Wykres 5. Eksport pozostałych produktów szkółkarskich
do Rosji (także grzybni, drzew leśnych oraz rozsad warzyw
i truskawek) w latach 1995–2005
Źródło: GUS
Wykres 6. Udział innych grup roślin — w porównaniu
z udziałem ozdobnego materiału szkółkarskiego — w eksporcie do Rosji
w latach 1999–2001
Wykres 7. stanowi podsumowanie, z którego wynika, iż podstawą eksportu szkółkarskiego do Rosji jest materiał ozdobny. W 2004 roku udział tego towaru — razem z różami — w polskim eksporcie produktów szkółkarskich do Rosji szacowano na 94,4% (25,36 mln zł).
Wykres 7. Udział poszczególnych grup produktów szkółkarskich w eksporcie
do Rosji w 2004 roku
Źródło: obliczenia własne, na podstawie danych GUS
Wartość produkcji szkółkarskiej roślin ozdobnych wynosiła w 2000 roku około 700 mln zł, a w przypadku 2004 r. szacunki te wynoszą około 900 mln zł, udział wartości eksportu tych produktów do Rosji we wspomnianych latach wynosił więc, według tych danych, zaledwie 0,4–2,5% (tabela). W 2000 roku wartość całego polskiego eksportu produktów o kodzie PCN 0602 wynosiła 83,66 mln zł (około 12% szacowanej wartości produkcji szkółkarskiej w tym roku), a wartość ich eksportu do Rosji wynosiła tylko 3,07 mln zł (wykres 2), to daje 3,66% udziału
w całkowitej wartości handlu zagranicznego materiałem szkółkarskim i innymi towarami oznaczonymi kodem PCN 0602. W 2004 roku wartości te wyglądały zupełnie inaczej. Wartość całkowita eksportu produktów oznaczonych kodem PCN 0602 była dwa razy większa niż w 2000 r. i wyniosła 162,1 mln zł (18% oszacowanej wartości produkcji szkółkarskiej roślin ozdobnych w tym roku), a wartość eksportu tych towarów do Rosji wynosiła 27,3 mln zł (wykres 2), to daje już 16,8% udziału w wartości handlu zagranicznego materiałem szkółkarskim.
Wartość produkcji szkółkarskiej w Polsce a udział w niej eksportu
Źródło: obliczenia własne, na podstawie danych GUS
* poza materiałem szkółkarskim, obejmuje m.in. drzewa, krzewy owocowe, drzewa leśne, zrazy, sztobry, rozsady warzyw i truskawek, grzybnię
