Mechanizacja zbioru owoców pestkowych ma kilkudziesięcioletnią historię. Pierwsze maszyny do tego typu pracy zostały opracowane w Stanach Zjednoczonych w latach 60. ub. wieku. Od tamtego czasu technologia mechanicznego zbioru owoców pestkowych stale jest rozwijana i udoskonalana. Systemy mechanicznego zbioru owoców bazują zasadniczo na dwóch sposobach pracy – cyklicznym i ciągłym.
Otrząsarki
Urządzenia pracujące cyklicznie ogólnie można nazwać otrząsarkami (fot. 1). Ze względu na prostą konstrukcję i wysoką efektywność pracy (w porównaniu do zbioru ręcznego) są one najbardziej rozpowszechnione w polskich sadach. Zasada pracy urządzeń tego typu polega na chwytaniu pnia drzewa na wysokości około 60 cm za pomocą ruchomego ramienia z zainstalowanym mechanizmem wywołującym drgania. Dzięki temu, po zaciśnięciu uchwytu na pniu i włączeniu urządzenia, drgania rozchodzą się po całym drzewie. Wówczas pod wpływem odpowiednio dobranej amplitudy drgań owoce odrywają się od szypułek i opadają na ziemię. W celu ułatwienia zbioru pod koroną zazwyczaj rozkłada się plandekę (fot. 2).
Fot. 1. Otrząsarka do zbioru owoców pestkowych
Fot. 2. Plandeka rozłożona pod drzewem i chwytak otrząsarki trzymający pień drzewa
Urządzenia tego typu są zawieszane na trzypunktowym układzie zawieszenia ciągnika. Niektórzy producenci mają w ofercie zaczepiane do ciągnika agregaty otrząsająco-oczyszczające. Mają one, oprócz wcześniej wspomnianego mechanizmu otrząsającego, ekrany zbierające, które są rozkładane indywidualnie pod każde drzewo (fot. 3). Po opadnięciu owoców, ekran jest automatycznie zwijany i owoce trafiają na przenośnik taśmowy (fot. 4). W końcowym etapie transportu zanieczyszczenia (np. liście czy niewielkie fragmenty gałązek) są odwiewane i czyste owoce trafiają do pojemników. Cykl pracy otrząsarki jest krótki i wynosi średnio poniżej 1,5 minuty na drzewo.
Fot. 3. Ekrany zbierające rozkładane indywidualnie pod każde drzewo w agregacie Maja Firmy Weremczuk
Fot. 4. Zwijane automatycznie ekrany podają owoce na przenośnik taśmowy
Urządzenia pracujące w ruchu ciągłym
Znacznie mniej rozpowszechniony jest zbiór owoców wiśni w ruchu ciągłym. W Polsce prace nad tą technologią trwają od około 20 lat, jednak wysoka cena zakupu, rozdrobnione plantacje i niedostosowany pokrój drzew sprawiają, że maszyny tego typu wciąż są rzadkim widokiem w naszych sadach. Zbiór tą metodą polega na najeżdżaniu kombajnem na cały rząd drzew (fot. 5). Wówczas po obu stronach korony będą znajdować się głowice otrząsające z wystającymi prostopadle do osi drzewa sprężystymi prętami. Mechanizm wprawiony w drgania o odpowiednio dobranej częstotliwości powoduje strząsanie owoców. Następnie trafiają one na usytuowane w dolnej części maszyny transportery odbierające i przenoszące je w kierunku pojemników (fot. 6). Zanieczyszczenia są usuwane w końcowej fazie transportu. Wydajność pracy kombajnu dochodzi do 0,4 ha/godz. Kombajny mogą być zaczepiane lub samojezdne.
Fot. 5. Kombajn Felix Firmy Weremczuk najeżdżający na cały rząd drzew
Fot. 6. Opakowanie zbiorcze napełniające się oczyszczonymi wiśniami, zebranymi kombajnem Felix
[NEW_PAGE]Oferta w Polsce
W Polsce produkcją urządzeń do zbioru wiśni zajmuje się kilka przedsiębiorstw. Do najważniejszych należy zaliczyć firmy: Weremczuk FMR (produkującą agregat otrząsająco-czyszczący Maja oraz kombajn Felix/Z), Jagoda JPS (z urządzeniem Gacek, fot. 7) oraz Sfamasz (z agregatem otrząsająco-odwiewającym OSA-1). Agregaty otrząsająco-oczyszczające przyczepiane wymagają ciągnika o mocy 20–25 kW, natomiast do sprawnej pracy kombajnem zaczepianym wymagany jest ciągnik o mocy około 45 kW, wyposażony w biegi pełzające. Do obsługi ww. maszyn jest potrzebne od 3 do 5 osób.
Jak podają producenci, dokładność zbioru, niezależnie od rodzaju maszyny, jest wysoka i mieści się w zakresie 95–98%. Zbiór owoców można przeprowadzać, zależnie od wersji wyposażenia, do skrzynek lub skrzyniopalet. Ceny urządzeń do mechanicznego zbioru wiśni wahają się od kilkunastu tysięcy złotych za samą otrząsarkę do niemal trzystu tysięcy złotych za kombajn zaczepiany.
Fot. 7. Urządzenie do zbioru owoców z drzew pestkowych Gacek firmy Jagoda JPS
Zakładanie plantacji do zbioru mechanicznego
W celu osiągnięcia zadowalających efektów pracy podczas mechanicznego zbioru wiśni, należy zacząć od odpowiedniego przygotowania plantacji. Zależnie od sposobu zbioru owoców – agregatem lub kombajnem – przygotowanie sadu będzie wyglądać inaczej. Przygotowując drzewa do zbioru agregatem otrząsająco-oczyszczającym należy przede wszystkim zadbać o odpowiednio wysoki pień. Jak wcześniej wspomniałem drzewo obejmuje się uchwytem otrząsarki na wysokości około 60 cm, stąd minimalna wysokość pnia powinna wynosić około 70 cm. W przypadku zbioru owoców tą metodą nie ma szczególnych wymagań odnośnie formowania korony. Należy pamiętać, że drzewa prawidłowo cięte umożliwiają dokładne opryskanie oraz nasłonecznienie środka korony w odpowiednim stopniu, co przyczynia się do zmniejszenia presji chorób i polepszenia jakość owoców. W celu sprawnego poruszania się agregatu w sadzie szerokość międzyrzędzi powinna wynosić co najmniej 4 m. Mniej istotny jest rozstaw drzew. W przypadku maszyn z rozwijanymi ekranami zbierającymi, szerokość ekranu można dobrać zależnie od rozstawu drzew w rzędzie, natomiast w maszynach z automatycznie rozkładanymi ekranami minimalna odległość pomiędzy drzewami powinna wynosić 2,2 m.
Inaczej wygląda sytuacja w przypadku plantacji przeznaczonej pod zbiór kombajnowy. Drzewa przeznaczone do zbioru kombajnem Felix/Z powinny być sadzone co 1,5–2 m w rzędzie, natomiast rozstawa rzędów powinna wynosić minimum 4 m. Wysokość drzew jest ograniczona i nie powinna przekraczać 3,5 m. Wynika to z ograniczeń konstrukcyjnych kombajnu. Drzewa przeznaczone do zbioru kombajnowego powinny mieć silny przewodnik i wiotkie gałęzie, które należy wymieniać systematycznie co 3 lub 4 lata. Aby uniknąć uszkodzeń owoców podczas zbioru wiotkie gałęzie z dolnego piętra nie powinny opadać niżej niż na odległość 0,5 m od ziemi, a owocowanie powinno być odsunięte od przewodnika co najmniej o 10–15 cm. Zachowanie tych odległości będzie miało także wpływ na skuteczność zbioru i zmniejszenie uszkodzeń.
Ze względu na długość zarówno agregatu otrząsająco-oczyszczającego (niecałe 10 m) i kombajnu (około 7 m), w celu bezproblemowego manewrowania, wymagane jest przygotowanie odpowiednio dużego uwrocia. Aby ułatwić ten proces maszynę można wyposażyć np. w hydraulicznie sterowaną oś skrętną.
Aby zachować wysoką skuteczność zbioru oraz zadowalającą jakość owoców należy przed rozpoczęciem zbioru wykonać odpowiednie zabiegi chemiczne. W celu wyrównania dojrzewania i zmniejszenia siły wiązania pomiędzy owocem i szypułką plantację należy opryskać środkami z grupy regulatorów wzrostu zawierającymi etefon. W obecnym sezonie w uprawie wiśni zarejestrowane są preparaty: Agrostym 480 SL, Ethrel 480 SL, Flordimex 480 SL, dla których zalecane stężenie w cieczy roboczej wynosi 0,075% oraz Flordimex 420 SL, którego dawka wynosi 1 l/ha. Opryskiwanie sadu jednym z wyżej wymienionych środków należy wykonać 7–10 dni przed spodziewanym zbiorem zużywając 500–700 l/ha wody.
Mgr inż. Jacek Kwiecień, Świętokrzyski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Modliszewicach Oddział w Sandomierzu
fot. 1–8 A. Łukawska
