Pobieranie, praktycznie każdego, składnika mineralnego z gleby przez rośliny podlega wielu ograniczeniom. Głównym ograniczeniem na jakie napotykają rośliny w przypadku wapnia jest wilgotność gleby.
Niedostateczna ilość wody w glebie silnie ogranicza proces transpiracji, napędzającej pobieranie wapnia. Zmniejszenie się zawartości wody w glebie zmienia także proporcje pomiędzy jonami zawartymi w roztworze glebowym na niekorzyść wapnia, co także powoduje spadek pobierania kationów tego pierwiastka przez system korzeniowy. Zbyt wysoka zawartość wody w glebie prowadzi także do silnego ograniczenia pobierania wapnia przez system korzeniowy roślin. Podtopiony system korzeniowy przestaje rosnąć, a wzrost systemu korzeniowego i pojawianie się nowych, młodych korzeni jest warunkiem pobierania wapnia. W glebie zalanej powstają także związki chemiczne (głównie metan i azotyny) szkodliwie oddziaływujące na funkcjonowanie systemu korzeniowego. Optymalna dla pobierania wapnia jest wilgotność gleby na poziomie 70-90% polowej pojemności wodnej.
Temperatura gleby ma pośredni wpływ na pobieranie wapnia z gleby przez rośliny. Wyższa temperatura sprzyja wzrostowi systemu korzeniowego i powstawaniu nowych korzeni, co przekłada się na większe pobieranie wapnia przez korzenie roślin. Wyższa temperatura sprzyja także transpiracji.
Podobny wpływ na pobierania wapnia z gleby ma także zawartości tlenu w glebie. Przy optymalnej zawartości tlenu w powietrzu glebowym wzrost i rozbudowa systemu korzeniowego zachodzi bez zakłóceń, bez zakłóceń zachodzi także pobieranie wapnia. Przy spadku zawartości tlenu w glebie spada tempo wzrostu systemu korzeniowego oraz pojawiają się wspomniane powyżej związki chemiczne działające toksycznie na młode korzenie głównie odpowiedzialne za pobieranie wapnia. Tlen może mieć także znaczenie z uwagi na proces przemieszczania się wapnia z apoplastu korzenia do ksylemu – proces ten jest aktywny i wymaga dopływu energii.
Ogromny wpływ na pobieranie wapnia w gleby ma jej odczyn. Przy wysokim pH – powyżej 7,2 – wapń staje się niedostępny dla roślin z uwagi na tworzenie przez ten kation połączeń nierozpuszczalnych w wodzie. W glebach o odczynie kwaśnym, przy pH poniżej 5,5, szczególnie przy dużej wilgotności w glebach pojawia się dużo jonów Fe2+, Mn2+ i Al3+. Jony te w dwojaki sposób wpływają na ograniczenie pobierania wapnia. Konkurują z kationami Ca2+ o te same kanały jonowe oraz oddziałują toksycznie na młode korzenie, które są odpowiedzialne za pobieranie wapnia.
Także inne jony zawarte w roztworze glebowym mogą ograniczać pobieranie wapnia z roztworu. Do jonów ograniczających pobieranie wapnia należą: jon potasowy, magnezowy i amonowy w wysokich stężeniach. Nadmiar niektórych anionów także może prowadzić do zmniejszenia pobierania wapnia przez korzenie roślin. Nadmiar anionów siarczanowych lub fosforanowych może doprowadzać do powstawania w glebie nierozpuszczalnych lub słabo rozpuszczalnych w wodzie siarczanów lub fosforanów. Zmniejsza to ilość dostępnego dla roślin wapnia w roztworze glebowym.
U drzew istnieje jeszcze jeden czynnik ograniczający pobierania wapnia przez drzewa z gleby – podkładka. W przypadku jabłoni niski poziom wapnia w drzewach indukuje powszechnie używana podkładka ‘M.26’. Podobnie u wiśni i czereśni – antypka pobiera mniej wapnia niż czereśnia ptasia, a w przypadku śliw ałycza pobiera go mniej niż ‘Węgierka Wangenheima’.
W przypadku upraw sadowniczych istnieje dodatkowo kilka elementów, które mogą bezpośrednio lub pośrednio wpływać na zawartość wapnia w owocach. Może na nią mieć wpływ wiek drzew. Młode drzewa, na skutek płytkiego jeszcze systemu korzeniowego oraz słabszego owocowania połączonego z silniejszym wzrostem, są bardziej narażone na niedobór wapnia. Zbyt silny wzrost drzew prowadzi do utrzymywania się silnej konkurencji o wapń między liśćmi a owocami. Dlatego niewskazane jest, jak wiemy, zbyt obfite nawożenie azotem oraz intensywne cięcie indukujące wzrost wegetatywny. Owoce zawiązane na starszych pędach – trzy- i czteroletnich – mają mniej wapnia oraz wyraźnie więcej potasu niż jabłka na młodszych, jedno- i dwuletnich pędach. Jabłka zawiązane z centralnego kwiatu w kwiatostanie są najczęściej lepiej zaopatrzone w wapń niż owoce tworzące się z pozostałych kwiatów.
Na zawartość wapnia w owocach ma także jakość i zdrowotność liści rozetowych rozwijających się razem z kwiatami. Dobrze rozwinięte, aktywne fizjologicznie liście rozetkowe zapewniają dużą wydajność transpiracji, oczywiście pod warunkiem właściwej temperatury powietrza i wilgotności gleby napędzającej jak wspomniano wyżej transpirację. Owoce z drzew słabo plonujących, a więc duże lub bardzo duże, są najczęściej zbyt słabo zaopatrzone w wapń z powodu efektu rozcieńczenia wapnia w takich owocach oraz większej konkurencyjności liści w stosunku do owoców o wapń.
Ważne jest dobre zapylenie i zapłodnienie kwiatów. Wraz ze wzrostem liczby nasion wzrasta zawartość wapnia w owocach oraz zmniejsza się podatność na choroby fizjologiczne. Mniej wapnia zawierają także owoce zawiązane w górnych partiach koron niż te zawiązane na pierwszych piętrach koron.
Zawartość wapnia w owocach niekoniecznie jest skorelowana z zawartością wapnia w liściach. Jednak zbyt mała zawartość wapnia w liściach zwykle wskazuje na problemy w zaopatrzeniu roślin w ten kation, szczególnie wtedy, gdy jednocześnie w liściach obserwujemy dużą zawartość potasu, azotu oraz magnezu.
Ustalenie ilości wapnia w owocach bezpośrednio przed ich zbiorem jest pomocne przy określaniu przydatności jabłek do długiego przechowywania. Za dostateczną zawartość tego pierwiastka uważa się co najmniej 5 mg Ca na 100 g miąższu. Poza ilością wapnia w owocach również zawartość potasu, azotu (stosunek K:Ca, N:Ca) i magnezu stanowi istotną informację, która może określać zdolność przechowalniczą owoców. Wiadomo, że zachowanie relacji zawartości potasu do wapnia w granicach od 20:1 do 30:1 pozwala na kilkumiesięczne ich przechowywanie w chłodni. Szerszy zakres wzajemnej relacji potasu do wapnia w jabłkach pogarsza przydatność owoców do przechowywania.
Jabłonie i co za tym idzie jabłka, wydają się być najwrażliwsze na niedobory wapnia. W zależności od uprawianej odmiany, przebiegu pogody w czasie trwania sezonu wegetacyjnego oraz długości planowanego okresu przechowywania jabłek i wieku drzew, należy wykonać od 3 do 7-8 opryskiwań nawozami wapniowymi. Owoce odmian o genetycznie niskiej zawartości wapnia (np. ‘Šampion’, ‘Jonagold’, ‘Ligol’, ‘Mutsu’, ‘Braeburn’, ‘Fuji’) wymagają zwykle większej liczby zabiegów. Podobnie drzewa uprawiane na podkładce ‘M.26’ mającej genetyczną skłonność do niskiej kumulacji wapnia w drzewach. Większą liczbę opryskiwań wapniem przeprowadza się także przy słabym plonowaniu drzew, wysokiej temperaturze powietrza panującej latem i małych opadach deszczu latem oraz w przypadku chęci długiego przechowywania owoców.
Wapń trafiający na liście nie jest praktycznie remobilizowany z opryskiwanych liści do owoców. Powinniśmy dbać o to, by ciecz robocza zawierająca nawozy wapniowe pokryła jak największą powierzchnię owoców w całej koronie (szczególnie w wierzchołkowej jej części, z uwagi na to, że znajdujące się tam jabłka zawierają szczególnie mało wapnia). Dotarciu wapnia do wszystkich owoców na pewno pomogą luźne korony oraz dostosowana do wielkości (wysokości i szerokości) koron drzew ilość cieczy roboczej. Przy wysokiej temperaturze powietrza (przekraczającej 25°C) oraz niskiej wilgotności powietrza pobieranie wapnia przez owoce jest silnie ograniczone z powodu szybkiego odparowywania wody i szybkiego krystalizowania soli wapnia na opryskiwanej powierzchni. Opryskiwania wapniem i innymi nawozami dolistnymi najlepiej wykonywać pod wieczór lub wieczorem, gdy temperatura powietrza wynosi 10–15°C, przy bezwietrznej pogodzie. Dokarmianie dolistne wapniem „klasycznie” rozpoczyna się w fazie „orzecha włoskiego” jabłoni .
Pamiętajmy, że: jabłka dobrze odżywione wapniem mają z reguły większą jędrność w czasie przechowywania i jednocześnie wydzielają stanowczo mniej etylenu – wolniej dojrzewają, wolniej żółkną, wykazują tendencję do większej zawartości kwasów w miąższu, wszystko to może potencjalnie wpływać nie tylko na długość okresu ich przechowywania, ale także na pozytywną ocenę i wybór „tych właśnie jabłek” przez konsumentów owoców.
W przypadku grusz, w sezonie wegetacyjnym powinniśmy wykonać 3–5 opryskiwań drzew nawozami wapniowymi. Pierwszy zabieg wykonujemy w 6 tygodniu po kwitnieniu, a kolejne w odstępach 10–14-dniowych. Opryskiwanie związkami wapnia jest szczególnie konieczne w warunkach opisanych powyżej dla jabłoni. Szczególnej uwagi wymagają ‘Lukasówka’ i ‘Komisówka’, odmiany wrażliwe na niedobory wapnia, mniejsze zapotrzebowanie na wapń wykazuje ‘Konferencja’.
U pestkowych, a szczególnie wiśni i czereśni niedobory wapnia przejawiają się pękaniem owoców. Zjawisko to występuje najczęściej podczas długotrwałych opadów deszczu w okresie około 2–3 tygodni przed zbiorami owoców. Woda do owoców może dostawać się poprzez szypułkę lub poprzez skórkę owoców. Rutynowe opryskiwanie wiśni i czereśni w terminie 3, 2 i 1 tygodnia przed zbiorami ogranicza zjawisko pękania owoców. Zbiegi te można wykonywać także przed spodziewanymi opadami deszczu począwszy od 4-3 tygodnia przed zbiorami. W przypadku moreli i brzoskwiń zabieg należy wykonywać na 4, 3 i 2 tygodnie przed zbiorami owoców. Zabiegi wapniem zwiększają trwałości owoców oraz ograniczają korkowacenia ich miąższu.
Marcin Oleszczak, Kazgod
