Nakłady pracy
Duże różnice pomiędzy poszczególnymi gospodarstwami w okresie inwestycyjnym (tab. 1) wynikają z różnej liczby krzewów sadzonych na hektarze, odmiennych sposobów ochrony przed chorobami i szkodnikami, a przede wszystkim od tego, czy ogradzano plantacje. Ogrodzenie, które chroni krzewy zimą przed zwierzętami, a w sezonie przed kradzieżami orzechów, było zakładane tylko w trzech gospodarstwach. Najbardziej pracochłonnymi czynnościami w okresie inwestycyjnym okazało się sadzenie krzewów i grodzenie plantacji.
Tabela 1. Nakłady pracy w przeliczeniu na hektar plantacji leszczyny w czteroletnim okresie inwestycyjnym oraz w okresie owocowania
1) uprawa gleby, nawożenie mineralne i organiczne, zwalczanie chwastów, 2) tyczenie pola, kopanie dołków, zakładanie siatki i drutu, 3) tyczenie pola, sadzenie i przycinanie krzewów;
4) przecinanie krzewów, porządkowanie plantacji, 5) zabiegi ochronne fungicydami, insektycydami i herbicydami, 6) cięcie krzewów, usuwanie „wilków”, porządkowanie plantacji, uzupełnianie ubytków, uprawa międzyrzędzi; 7) nawożenie azotem, potasem, fosforem i nawozami wieloskładnikowymi; 8) zbiór orzechów i przygotowanie do sprzedaży
Najbardziej pracochłonną czynnością na owocującej plantacji było cięcie krzewów (101 rbh/ha) oraz zbiór orzechów — 2- lub 3-krotny, od połowy września. Po zbiorze orzechy wsypywano do worków siatkowych mieszczących około 50 kg. W rzędach drzew najczęściej utrzymywano ugór herbicydowy, a w międzyrzędziach rosła regularnie koszona trawa. Nawożenie zależało od żyzności gleby — nawozy azotowe rozsiewano w każdym roku (około 80 kg N/ha), potasowe — corocznie bądź co 2, 3 lata (110 kg K2O/ha), fosforowe — raz na 5, a nawet 10 lat (80 kg P2O5/ha). Od skuteczności ochrony chemicznej w dużym stopniu zależy wysokość plonów. W gospodarstwach wykonywano od 8 do 17 zabiegów przed chorobami i szkodnikami.
Koszty
Bezpośrednie koszty założenia hektara plantacji wynosiły średnio 10 751 zł i różniły się w poszczególnych gospodarstwach, na co najbardziej wpływały koszty ogrodzenia (średnio 4490 zł/ha — tab. 2). Należy zwrócić uwagę zwłaszcza na zakup wysokiej jakości kwalifikowanego materiału szkółkarskiego oraz dobór odmian, które będą dla siebie dobrymi zapylaczami. Nie warto przy tym szukać oszczędności, gdyż koszty te zwracają się w postaci wcześniejszych i wyższych plonów. Ceny krzewów w ostatnich latach wahały się od 3,5 zł/szt. w 1998 roku, przez 7 zł/szt. w 2002 roku, do 4,5 zł/szt. w roku ubiegłym. W pierwszych trzech latach po posadzeniu bezpośrednie koszty uprawy leszczyny były zdecydowanie niższe i wyniosły w poszczególnych gospodarstwach 317–2367 zł/ha (średnio 1462 zł/ha), z powodu różnic w ochronie plantacji przed chorobami i szkodnikami. Koszty bezpośrednie w latach owocowania wynosiły średnio 7798 zł/ha i różniły się w gospodarstwach o ponad 65%, głównie z powodu różnej intensywności ochrony krzewów oraz uzyskiwanych plonów (decydowały o kosztach zbioru orzechów).
Tabela 2. Koszty bezpośrednie założenia i uprawy leszczyny w okresie inwestycyjnym i w okresie owocowania w 2002 roku
1) materiał szkółkarski, siatka ogrodzeniowa, słupki, inne, 2) nawozy, środki ochrony roślin, herbicydy, materiał szkółkarski do uzupełnienia wypadów, 3) opłaty targowe, wydatki na prasę fachową, kursy i szkolenia, 4) założono 20-letni okres prowadzenia plantacji, amortyzację obliczono metodą liniową na podstawie kosztów bezpośrednich w okresie inwestycyjnym
Opłacalność
Opłacalność produkcji orzechów laskowych oceniano na podstawie rocznej nadwyżki bezpośredniej z hektara plantacji, czyli różnicy pomiędzy wartością produkcji potencjalnie towarowej a kosztami bezpośrednimi (tab. 3). Warto pamiętać, że z nadwyżki bezpośredniej plantator musi opłacić jeszcze pracę własną i wiele kosztów pośrednich (podatek rolny, ubezpieczenia społeczne KRUS i majątkowe, odsetki od kredytów, amortyzację środków trwałych i inne). Ujemna nadwyżka bezpośrednia oznacza wyjątkowo niską opłacalność produkcji i wyklucza celowość jej dalszego prowadzenia.
Tabela 3. Wyliczenie nadwyżki bezpośredniej w produkcji orzechów laskowych w 2002 roku
Wyniki wskazują, że produkcja orzechów laskowych była w 2002 r. opłacalna. Średnia wartość nadwyżki bezpośredniej z hektara plantacji leszczyny wynosiła 6972 zł i w badanych gospodarstwach różniła się o ponad 400% z powodu różnic w plonach (od 1,2 do 4,0 ton), a co się z tym wiąże kosztów zbioru i wartości produkcji. Wpływ na te różnice miał też sposób prowadzenia i pielęgnacji plantacji, a szczególnie ochrony przed chorobami i szkodnikami. Rok 2002 sprzyjał producentom orzechów laskowych. Przymrozki nie wyrządziły szkód, a pogoda późną wiosną i latem także była korzystna. Plantatorzy, którzy w terminie wykonali zabiegi ochronne uzyskali wysokie plony. Duża podaż orzechów spowodowała jednak spadek ich cen w 2002 r. o około 15% w stosunku do notowań z 2001 r. To z kolei wpłynęło na osiągnięte efekty finansowe. W 2003 r. ceny orzechów niełuskanych wynosiły średnio 6,0–6,5 zł/kg.
