Produkcja siewek odbywa się w następujący sposób: zebrane owoce przechowywane są w chłodni, następnie nasiona po wydobyciu z owoców wysiewane są pojedynczo do wielodoniczek. Doniczki w doświadczeniach wypełniano wilgotnym substratem torfowym firmy Hydro Agri Rotterdam BV o pH 5,5–6,5, z dodatkiem nawozu mineralnego PG-Mix (1,3–1,4 kg/m3). Po wysiewie nasion przenosi się wielodoniczki do zwykłej chłodni w celu poddania nasion stratyfikacji. Zarówno owoce, jak i stratyfikowane nasiona przetrzymywane są w temperaturze 2–3oC. Na początku kwietnia, po zakończeniu traktowania nasion niską temperaturą, wielodoniczki przenoszone są do nieogrzewanego namiotu foliowego, gdzie rośliny wschodzą. Siewki nawadnia się poprzez system zamgławiania. Otrzymane siewki są następnie sadzone do szkółki (rys. 1). Poniżej przedstawiam wyniki z doświadczeń nad nasionami jabłoni, uzyskanymi w większości przypadków z kontrolowanego zapylania odmian wcześniej przygotowanym pyłkiem. Otrzymane siewki są wykorzystywane do hodowli nowych odmian jabłoni.
Rys. 1. Schemat produkcji siewek jabłoni z wykorzystaniem nowej metody stratyfikacji nasion
Nasiona poddane uzupełniającej stratyfikacji
Umieszczenie 20 grudnia 2002 r. w chłodni wielodoniczek z wysianymi do substratu torfowego nasionami odmian 'Golden Delicious’ i 'Elise’ na jeden miesiąc spowodowało uzyskanie w szklarni 100% wschodów nasion pierwszej odmiany i 98,3% — drugiej. Dzięki całkowitemu ustąpieniu spoczynku podczas stratyfikacji dynamika kiełkowania nasion odmiany 'Golden Delicious’ w szklarni była taka sama, jak w przypadku 'Elise’ — wschody były równomierne i zakończyły się po dwóch tygodniach od umieszczenia wielodoniczek z wysianymi nasionami do szklarni (rys. 2).
Rys. 2. Dynamika wschodów nasion dwóch odmian jabłoni w 2002 r.
Ustąpienie spoczynku zostało potwierdzone w kabinie kiełkowniczej w temperaturze 17oC, w której skiełkowało 100% nasion użytych jako kontrola obu odmian umieszczonych na szalkach Petriego wyłożonych wilgotną bibułą. Okazało się, że odmiany 'Elise’ i 'Golden Delicious’ mają stosunkowo krótki okres spoczynku, który ustąpił w nasionach podczas ich „przebywania” w owocach oraz w trakcie uzupełniającej stratyfikacji w wielodoniczkach w chłodni.
Do badań użyto również nasion pochodzących z jabłek przechowywanych w chłodni oraz uzupełniająco traktowano wysiewy chłodem (2–3oC) w ciągu 40 i 68 dni od wydobycia świeżych nasion z owoców. Z chłodni wszystkie wielodoniczki z nasionami w substracie torfowym przeniesiono (12 kwietnia 2003 r.) do namiotu foliowego. Po 68 dniach uzupełniającego traktowania wysiewów chłodem rośliny w namiocie wzeszły w zbliżonym procencie, jak w kombinacji traktowanej chłodem w ciągu 40 dni (tab. 1). Tylko w przypadku nasion z krzyżówki 'Ligol’ 'Primula’ wzeszło o 6% mniej roślin. W pozostałych kombinacjach krzyżowań uzyskano od 96% do 100% wschodów. Traktowanie nasion chłodem przez 68 dni wpłynęło na skrócenie czasu wschodów w porównaniu z nasionami traktowanymi w ten sposób przez 40 dni.
Do wzejścia jednej rośliny potrzeba było średnio tylko od 7,3 (’Ligol’ 'Florina’) do 9,9 dnia (’Ligol’ 'Primula’). Ustępowanie spoczynku nasion w poszczegolnych kombinacjach oceniano na podstawie ich kiełkowania w dodatkowych próbach nasion, a postępowano z nimi tak samo, jak z przeznaczonymi do oceny wschodów w namiocie foliowym. Nasiona dla każdej kombinacji krzyżowań poddawano kiełkowaniu w pokoju laboratoryjnym o temperaturze 16–21oC, w której spoczynek nasion już nie ustępuje.
Nasiona poddawane kiełkowaniu zaprawiano Funabenem T. Doświadczenie zakładano tego samego dnia, w którym umieszczano wysiewy w namiocie foliowym. Za kiełkujące nasiona uznano te, u których korzeń zarodkowy osiągnął długość około 3 mm.
Tabela 1. Wschody siewek jabżnie od długości uzupełniającego okresu traktowania chłodem
1 Liczba dni (i termin) uzupełniającego traktowania nasion chłodem (2–3oC)
Zdolność kiełkowania
Wyniki dotyczące zdolności kiełkowania nasion w warunkach laboratoryjnych, ocenionej bezpośrednio po wydobyciu z owoców oraz po uzupełniającym traktowaniu chłodem w ciągu 40 dni i 68 dni, zawiera tabela 2 na str. 42. Uzyskane dane, w porównaniu ze wschodami (tab. 1), umożliwiają prześledzenie ustępowania spoczynku nasion, w zależności od genotypów rodzicielskich. Po 68 dniach uzupełniającego traktowania chłodem uzyskano od 98 do 100% kiełkujących nasion trzech krzyżówek (’Ligol’ x U 633, 'Ligol’ x 'Florina’ i 'Ligol’ x U 211 — fot. 1). Oznacza to, że wymienione zapylacze nie miały wpływu na zdolność kiełkowania nasion (tab. 2). Uzyskanie wyższego udziału wschodów u 'Ligol’ 'Primula’ niż wynosiła ich zdolność kiełkowania sugeruje, iż nie wszystkie nasiona dokończyły posprzętnego dojrzewania nawet w trakcie 68 dni uzupełniającego traktowania chłodem. Oznacza to, że 'Primula’ jako zapylacz wpłynęła na wydłużenie spoczynku nasion odmiany 'Ligol’. Tylko część nasion znajdujących się w owocach przechowywanych do 12 kwietnia w chłodni zwykłej o temperaturze 2–3oC dokończyła spoczynku, na co wskazuje niska zdolność ich kiełkowania, wynosząca od 11% — 'Ligol’ x 'Primula’ do 46% — 'Ligol’ x 'Florina’ (tab. 2). Podczas 40 dni uzupełniającego traktowania wysiewów chłodem (stratyfikacja w chłodni) kiełkowało w substracie torfowym w doniczkach, w zależności od krzyżówki, od 7% — 'Ligol’ x 'Primula’ do 28% — 'Ligol’ x U 633 nasion. Wskazuje to na wpływ zapylacza na długość okresu spoczynku u nasion odmiany 'Ligol’. Łącznie z kiełkującymi na szalkach Petriego w pokoju laboratoryjnym uzyskano od 84% do 99% kiełkujących nasion, z wyjątkiem kombinacji 'Ligol’ x U 633 (76%).
Fot. 2. Kiełkujące nasiona 'Ligol’ 'Primula’: owoce przechowywane w chłodni + 68 dni uzupełniającej stratyfikacji
Tabela 2. Zdolność kiełkowania nasion w 2003 r., w zależności od długości traktowania ich chłodem 
1 Liczba dni (i termin) uzupełniającego traktowania nasion chłodem (2–3oC)
2 nasiona wydobyte z owoców 12.04.
Ch — nasiona kiełkujące w substracie torfowym doniczek w chłodni; P — nasiona kiełkujące w pokoju laboratoryjnym
Podczas 68 dni uzupełniającego traktowania wysiewów chłodem kiełkowało od 90% do 96% nasion w substracie torfowym w doniczkach, a większość pozostałych nasion kiełkowała na szalkach Petriego w pokoju laboratoryjnym (tab. 2, fot. 2). Dowodzi to, że podczas stratyfikacji prawie wszystkie nasiona, z wyjątkiem kilku procent z kombinacji 'Ligol’ 'Primula’, zakończyły dojrzewanie posprzętne. Wschody w namiocie foliowym nasion, pochodzących z owoców przechowywanych w chłodni do 12 kwietnia, były we wszystkich kombinacjach krzyżowań znacznie wyższe w porównaniu z kiełkującymi w pokoju laboratoryjnym (tab. 1, 2).
Oznacza to, że część nasion dokończyła posprzętnego dojrzewania w nieogrzewanym namiocie foliowym.
Fot. 2. Kiełkujące nasiona 'Ligol’ 'Primula’: owoce przechowywane w chłodni + 68 dni uzupełniającej stratyfikacji
Zalety metody
Nowa metoda stratyfikacji nasion opracowana przez E. Piterę i S. Odziemkowskiego jest już powszechnie wykorzystywana w programie hodowli jabłoni Katedry Sadownictwa i Przyrodniczych Podstaw Ogrodnictwa SGGW. Jest ona prosta, ponieważ nie wymaga suszenia i przechowywania nasion oraz umożliwia wysiew nasion zimą, kiedy nie ma spiętrzenia prac sadowniczych. Najważniejszą jej zaletą jest uzyskiwanie wysokiego procentu siewek w stosunku do wysianych nasion (fot. 3). W produkcji siewek podkładek odmiany 'Antonówka Zwykła’, ze względu na stosunkowo niską przydatność owoców do długiego przechowywania, stosowanie tej metody jest jednak ograniczone. Można natomiast ją wykorzystać do pojedynczej stratyfikacji w multiplatach suszonych nasion tej odmiany. Nasiona te do ustąpienia spoczynku wymagają prawdopodobnie około 90–100 dni stratyfikacji. Badania tego typu są prowadzone i uwzględniają użycie opisanej technologii również w produkcji podkładek gruszy kaukaskiej.
Fot. 3. W nowej metodzie stratyfikacji uzyskuje się wysoki procent siewek w stosunku do wysianych nasion
