Konieczne zmiany
OEMS powstał w 1995 roku na wyodrębnionej części Sadowniczego Zakładu Doświadczalnego należącego do Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach. Podstawowym celem OEMS jest uzyskiwanie, zachowanie i rozmnażanie roślin sadowniczych wolnych od chorób wirusowych i fitoplazmatycznych oraz dostarczanie wyjściowego materiału (podkładki, zrazy, sadzonki, drzewa zraźnikowe) do produkcji szkółkarskiej. Materiał produkowany w Prusach jest zgodny z normami Europejskiej i Śródziemnomorskiej Organizacji Ochrony Roślin (EPPO) oraz odpowiada krajowym przepisom dostosowującym materiał szkółkarski do wymagań Unii Europejskiej.
W tym roku rozpoczął się proces przekształcania ośrodka w jednoosobową spółkę skarbu państwa ze 100% udziałem ISK, dzięki czemu OEMS będzie podlegał ustawie o prawie handlowym.
Od przyszłego roku szkółkarze będą mogli sprzedawać wyprodukowany materiał sadowniczy jako kwalifikowany oraz kategorii CAC (spełniający minimalne wymagania stawiane drzewkom w UE). Dla materiału zakwalifikowanego jako CAC szkółkarz nie będzie musiał udokumentować pochodzenia roślin. Aby jednak wprowadzić taki materiał do obrotu, konieczne będzie uzyskanie paszportów roślinnych wydawanych przez Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa na podstawie kilkakrotnych lustracji roślin w szkółce. Według Władysława Kozerskiego (fot. 1), który od marca tego roku jest dyrektorem OEMS, należy produkować materiał w statusie WW, gdyż — przy rosnącej konkurencji między szkółkarzami i coraz większych wymaganiach stawianych przez sadowników — taki będzie się najlepiej sprzedawał.
Fot. 1. Władysław Kozerski — nowy dyrektor OEMS
Produkcja podkładek
Podstawowe zalety podkładek wolnych od wirusów to bardzo dobre przyjęcia w szkółce i wyrównany wzrost na nich drzewek. Podkładki o statusie WW, podobnie jak używane do szczepienia odwirusowane odmiany, są także bardziej odporne na mróz. Od 2000 roku produkcja podkładek do zakładania plantacji matecznych odbywa się w OEMS metodą kultur in vitro. Pozwala to na przygotowanie w krótkim czasie dużej liczby zdrowych i wyrównanych roślin. Na plantacjach matecznych o powierzchni około 6 hektarów produkuje się następujące podkładki w stopniu elity i przeznaczone do produkcji drzewek: 'P 22′, 'P 59′, 'P 16′, 'P 60′, 'P 2′, 'P 14′, 'M.9 ISK’, 'M.9 EMLA’, 'M.9 T337′, 'RN 29′, 'M.26′, 'M.7′, 'MM 106′, 'Colt’, 'F 12/1′, 'Pigwa S1′, 'Pigwa MA’. Wśród podkładek dla jabłoni najwięcej jest karłowej 'M.9′, na której drzewka są najchętniej kupowane przez sadowników.
Niestety, kryzys w szkółkarstwie sadowniczym dotyka także OEMS. W 2002 roku nie sprzedano dużej liczby podkładek do zakładania mateczników. Było to spowodowane, prawdopodobnie, ograniczaniem wielkości tej produkcji przez wielu szkółkarzy. Niesprzedany materiał mateczny zostaje przekwalifikowany i służy do produkcji drzewek. Problemy ze sprzedażą mogą także wynikać z braku w produkcji OEMS najnowszych odmian czy podkładek, na których rozmnażanie wymagana jest licencja.
W ośrodku od tego roku będzie już rozmnażana karłowa podkładka dla czereśni 'GiSeLA 5′, która dotąd — na potrzeby Stowarzyszenia Producentów Wysokiej Jakości Materiału Szkółkarskiego — była mnożona tylko w SZD w Brzeznej. Z podkładek dla czereśni do zakładania mateczników najwięcej w ośrodku produkuje się podkładek 'F 12/1′ (fot. 2), na drugim miejscu plasuje się 'Colt’.
Fot. 2. 'F 12/1′ dominuje wśród sprzedawanych podkładek czereśni
W laboratorium produkuje się także sadzonki truskawek (fot. 3) do zakładania mateczników odmian 'Kent’, 'Kama’, 'Elsanta’, 'Elkat’, 'Senga Sengana’ oraz malin 'Norna’, 'Canby’, 'Veten’, 'Beskid’. 'Senga Sengana’ stanowi około 70% rozmnażanych truskawek. Sadzonka truskawki w stopniu elity będzie w tym roku kosztowała 0,45 zł/szt.
Fot. 3. Truskawki do zakładania mateczników rozmnaża się in vitro
Produkcja materiału wyjściowego
Odbywa się w ośrodku według kilkuetapowego schematu. W pierwszym okresie uzyskuje się rośliny wolne od wirusów i tworzy się kolekcje roślin superelitarnych drogą selekcji, termoterapii i mikrorozmnażania (in vitro). W kolekcji znajduje się około 150 odmian i podkładek różnych gatunków do dalszego rozmnażania. Trwają także prace nad ustaleniem statusu zdrowotnego nowych odmian.
Usunięcie z odmiany kompletu wirusów pojawiających się w naszej strefie geograficznej trwa
w przypadku drzew ziarnkowych minimum 7 lat.
W pierwszym etapie drzewko testowane jest w szklarni na obecność wirusów. Zdrowe drzewka przeznaczane są do dalszych szczegółowych testów polowych w szkółce na roślinach wskaźnikowych. Chore okazy poddaje się termoterapii, umieszczając je w styczniu (na 6–8 tygodni) w komorach fitotronowych o temperaturze do 36–38oC. Potem pobierane są z tych roślin stożki wzrostu, które u jabłoni zaszczepiane są na antonówce, a u grusz — na gruszy kaukaskiej (fot. 4), by ocenić ich zdrowotność. W kolejnym roku oceniana jest ich zdrowotność w polu w szkółce na roślinach wskaźnikowych.
Fot. 4. Stożek wzrostu pobrany z gruszy zaszczepiony w klin na gruszy kaukaskiej
Rośliny w karkasach
Rośliny przedelitarne wolne od wirusów umieszczane są w karkasach (pomieszczenia zapewniające roślinom wzrost w warunkach izolacji od czynników zewnętrznych mogących przyczynić się do wtórnej infekcji za pośrednictwem mszyc, skoczków lub nicieni) i izolowane od podłoża — sadzone do plastikowych pojemników (fot. 5). W zależności od zapotrzebowania na daną odmianę, sadzi się od dwóch do sześciu jej drzewek. Jabłonie utrzymywane w karkasach szczepione są na antonówce, grusze — na gruszy kaukaskiej, czereśnie — na 'F 12/1′, śliwy — na 'St. Julien A’ i ałyczy.
Fot. 5. Kolekcja odmian przedelitarnych w karkasie
Jabłonie w karkasach są odnawiane co 5, 6 lat, a drzewa pestkowe — głównie wiśnie i czereśnie — co 3, 4 lata. Od niedawna znajdują się tam również odmiany agrestu i porzeczek, które za 2 lub 3 lata pojawią się w Prusach w sprzedaży jako wolne od wirusów.
W karkasach utrzymuje się także materiał wyjściowy na zlecenie szkółkarzy, a pobierane zrazy służą wyłącznie do produkcji drzew zraźnikowych. Utrzymanie jednej odmiany (cztery drzewka) kosztuje szkółkarza około 1000 zł rocznie, opłata obejmuje także cykliczne testowanie na wirusy. W karkasach najwięcej jest odmian jabłoni (m.in.: 'Sampion Arno’ i 'Sampion Reno’, 'Jonagold Decosta’, 'Gala Must’, 'Topaz’, 'Rubinola’, 'Goldstar’), oprócz nich są śliwy (’Cacanska Rana’, 'Cacanska Lepotica’, 'aanska Najbolia’, 'Promis’, 'Tolar’, 'Nectavit’), czereśnie (np. 'Techlovan’, 'Vanda’).
Produkcja zrazów
W OEMS 4 hektary zajmują drzewa zraźnikowe, z których materiał sprzedawany jest przede wszystkim do szkółek produkujących drzewka przeznaczone do zakładania sadów zraźnikowych. Drzewko w pierwszym wyborze, przeznaczone do pobierania zrazów, kosztuje 20 zł. Wydłużony został okres użytkowania sadów zraźnikowych — dla drzew ziarnkowych z 6 do 8 lat, a dla pestkowych z 4 do 6 lat.
W ośrodku prowadzi się także sprzedaż zrazów, spośród których największym zainteresowaniem cieszyły się te dla czereśni, głównie 'Summit’, 'Lapins’, 'Regina’ (fot. 6). W tym roku 10-oczkowy zraz tych odmian kosztuje 3 zł (pozostałe odmiany 2,4 zł/szt.). Ze śliw dobrze sprzedają się 'Amers’ (fot. 7), 'Empres’ i 'President’ oraz śliwy japońskie 'Kometa’ i 'Najdiena’. W zraźnikach standardowych odmian grusz 70% produkowanego materiału do szczepienia stanowi 'Konferencja’, która sprzedawana jest po 3 zł za 10-oczkowy zraz (reszta odmian po 2,2 zł/szt.). Z jabłoni nieźle w ostatnich latach sprzedawały się zrazy 'Idareda’ i 'Glostera’.
Fot. 6. Sad zraźnikowy czereśni — odmiana 'Regina’
Fot. 7. Z oferowanych zrazów śliw największym powodzeniem cieszą się te odmiany 'Amers’
