Wśród czynników decydujących o jakości rozsady jest prawidłowe nawożenie roślin. Z jednej strony niedobór składników pokarmowych może powodować wydłużenie uprawy i opóźnienie sadzenia, jak również niedorozwój roślin i ich osłabienie. Z drugiej – nadmierne nawożenie może spowodować na przykład zbyt dużą koncentrację soli w podłożu.
Do niedoborów składników pokarmowych może dochodzić, gdy rozsada jest produkowana w wielodoniczkach, w których rośliny mają do dyspozycji małą objętość podłoża. Intensywnie rosnąca rozsada szybko zużywa składniki pokarmowe, a mała objętość „komórki” w multipalecie zapewnia niewielki zapas wody. Gdy podłoże przeschnie, to wzrasta w nim stężenie roztworu glebowego. Z powyższych powodów podczas nawożenia rozsady należy zachować szczególną staranność i ostrożność. Rodzaj wykorzystywanych nawozów i ich dawkowanie powinno być dostosowane do gatunku rośliny i użytego podłoża.
Samodzielne przygotowywanie podłoża
Obecnie w produkcji rozsady warzyw najczęściej wykorzystywane są podłoża na bazie torfu wysokiego lub jego mieszaniny z włóknem kokosowym lub perlitem. Podłoża z torfu wysokiego charakteryzują się tak niską zawartością składników pokarmowych, że w programie nawożenia przyjmuje się zerowy poziom ich zawartości. Wbrew pozorom nie jest to wada, lecz zaleta tych podłoży, ponieważ wszystkie składniki pokarmowe wnosi się w nawozach mineralnych, dzięki czemu można bardzo precyzyjnie żywić rośliny. W produkcji towarowej warzyw coraz większą popularnością cieszą się gotowe podłoża uprawowe, które są odkwaszone i mogą być do nich dodane nawozy. Takie rozwiązanie jest bardzo wygodne, ponieważ w warunkach przemysłowych można uzyskać bardzo dobre wymieszanie komponentów podłoża i dokładną aplikację nawozów. Niestety, wiąże się to zazwyczaj z większymi kosztami. Z tego powodu wielu producentów warzyw wciąż przygotowuje podłoże we własnym zakresie. Najlepiej do tego celu użyć torfu wysokiego, ponieważ ma on dobre parametry fizyczne, chemiczne i jest wolny od patogenów i chwastów. Torf wysoki ma naturalnie kwaśny odczyn i dlatego wymaga odkwaszenia., W zależności od miejsca pochodzenia jego pH wynosi zazwyczaj 3,5-4,5. Czasami używa się torfów niskich, które mogą mieć odczyn od kwaśnego do alkalicznego. Z tego powodu torf niski wymaga analizy przed ewentualnym nawożeniem. W celu podniesienia odczynu do torfu kwaśnego dodaje się kredę nawozową (węglan wapnia) w ilości określonej na podstawie krzywej neutralizacji. Zazwyczaj należy dodać 5-10 kg kredy na 1 m3 torfu. Nie powinno się do tego używać kredy pastewnej (paszowej), ponieważ bywa ona często wzbogacana w chlorek sodu. Dobrym rozwiązaniem jest użycie kredy z dodatkiem węglanu magnezu, ponieważ poza odkwaszeniem dodatkowo podłoże wzbogacone jest w łatwo dostępny dla roślin magnez. Na rynku są również oferowane torfy odkwaszone, zazwyczaj o pH 5,7-6,5, wymagające jedynie wzbogacenia w nawozy mineralne. Są one nieznacznie droższe od torfu surowego i przygotowanie z nich substratu jest o wiele wygodniejsze, ponieważ samodzielne odkwaszanie torfu wymaga czasu (ok. 2 tygodnie), nawozu wapniowego oraz nakładów pracy.
Nawozy pojedyncze lub wieloskładnikowe
Przygotowując substrat należy do torfu dodać nawozów mineralnych, aby osiągnąć wymagany poziom zawartości poszczególnych składników pokarmowych. Można to uzyskać nawozami pojedynczymi lub wieloskładnikowymi. W przypadku sporządzania substratu z torfu wysokiego, który jest ubogi w składniki pokarmowe, lepszym rozwiązaniem jest użycie gotowego nawozu kompletnego zawierającego prawie wszystkie składniki pokarmowe (wapń pochodzi z kredy). Takie rozwiązanie jest wygodne, ponieważ każda granulka nawozu zawiera wszystkie niezbędne jony. Pozwala to na uzyskanie równomiernego stężenia nawozu w całej objętości podłoża, dzięki czemu wzrost roślin jest wyrównany. Istotna jest również forma fizyczna nawozu. Specjalistyczne nawozy do sporządzania substratów są drobno zmielone, średnica kryształków wynosi ok. 2 mm. Dzięki temu można je łatwo, a przede wszystkim równomiernie wymieszać z podłożem. Jeżeli nawóz ma postać typowo granulowaną 4-6 mm, to po pierwotnym wymieszaniu z wilgotnym podłożem powinno się go jeszcze kilkakrotnie przemieszać po rozpuszczeniu granulek, aby uniknąć sytuacji, że są miejsca o wysokiej koncentracji soli. Jest to szczególnie ważne, gdy rozsadę produkuje się w wielodoniczkach o małych „komórkach”. Niektóre nawozy do substratów mogą mieć postać płynną i można je wnieść z wodą do zwilżania substratu.
Gdy torf jest mieszany z innymi dodatkami, na przykład kompostem czy tradycyjnymi ziemiami ogrodniczymi należy wcześniej wykonać analizę podłoża, ponieważ dodatki mogą zawierać spore ilości składników pokarmowych. W takiej sytuacji często nie można użyć nawozu kompletnego, tylko należy zastosować nawozy pojedyncze, zwłaszcza gdy podłoże zawiera dużą ilość konkretnego składnika, na przykład potasu we włóknie kokosowym. Pozwala to na uzyskanie równomiernego stężenia nawozu w całej objętości podłoża, dzięki czemu wzrost roślin jest wyrównany. Kolejną cechą szczególną nawozów do substratów torfowych jest podwyższona koncentracja miedzi, którą torf silnie sorbuje.
[NEW_PAGE]Nawożenie startowe
Dawka nawozu zależy od gatunku rośliny oraz okresu uprawy. Nawożenie startowe do podłoża pokrywa zazwyczaj potrzeby pokarmowe roślin do fazy 1-2 liści. Dla gatunków o stosunkowo krótkim okresie produkcji rozsady, na przykład sałaty, nawożenie startowe może pokryć całe potrzeby pokarmowe, czasami uzupełnia się je dolistnie. Większość nawozów do podłoży zawiera stosunkowo mało magnezu, więc jeżeli nie użyto do odkwaszania dolomitu, to warto dodać do 0,5 kg siarczanu magnezu z mikroelementami, na przykład Micromax czy Mikrokoplex. Generalnie należy przestrzegać zasady, że do podłoża przeznaczonego do wysiewu nasion stosuje się niższe dawki nawozów, to jest 0,5-0,75 kg/m3 (0,5-0,75 g/dm3), a do pikowania wyższe 1,0-1,5 kg/m3 (1,0-1,5 g/dm3). Dla pomidora i ogórka zaleca się wyższe nawożenie 1,5-2,5 kg/m3 (1,5-2,5 g/dm3) substratu do pikowania. Nie należy zwiększać dawek startowych, ponieważ rośliny w fazie siewek i „pikówek” są bardzo wrażliwe na zasolenie.
Ogrodnicy coraz częściej korzystają z gotowych, specjalistycznych substratów do produkcji rozsady. Charakteryzują się one tym, że mają uregulowany odczyn i dodano do nich nawozy w ilości pokrywającej potrzeby pokarmowe roślin na 2-3 tygodnie. Jeżeli w podłożu znajdują się nawozy, to taka informacja musi być na opakowaniu z dokładnymi danymi o rodzaju nawozu i jego składzie lub deklarowaną zawartością poszczególnych składników. Zazwyczaj istnieje potrzeba dodatkowego zasilania rozsady w formie nawożenia pogłównego. Najczęściej jest to dokarmianie dolistne nawozami azotowymi, to jest saletrą amonową lub wapniową (zaliczamy ją do nawozów azotowych) w stężeniu 0,3-0,7% (3-7 g w litrze wody) lub którymś z nawozów wieloskładnikowych. Zabiegi wykonuje się co 7-10 dni, w zależności od kondycji roślin.
Ważne mikroelementy
Większość nawozów do dokarmiania dolistnego zawiera w swoim składzie mikroelementy, co jest bardzo korzystne, ponieważ wczesną wiosną przy niedoborze światła lub temperaturze poniżej optimum mogą wystąpić problemy z ich pobieraniem. Warzywa kapustne (kapusty, kalafior, brokuł) są bardzo wrażliwe na niedobór boru i molibdenu, dlatego dodatkowe dokarmianie tymi mikroskładnikami lub dodanie ich do podłoża korzystnie wpływa na jakość rozsady i późniejszy wzrost roślin na miejscu stałym. W przypadku ogórka i pomidora dość częstym problemem są kłopoty z prawidłowym odżywieniem żelazem. Może to być spowodowane różnymi czynnikami, przede wszystkim zbyt wysokim pH podłoża, deficytem tlenu w rizosferze lub zbyt małą intensywnością światła. W takiej sytuacji powinno się wykonać dodatkowe nawożenie chelatem żelaza (np. Librel Fe DP-7, Chelat Fe 8 Forte, Tenso Fe, Chelat Fe 13 Top itp). Nawóz chelatowy stosuje się opryskując lub podlewając rośliny roztworem o stężeniu 0,1-0,2% (1-2 g nawozu na litr wody). Nawożenie dolistne należy traktować jako dokarmianie i uzupełnianie nawożenia podstawowego do podłoża.
Podlewanie pożywką
Jeżeli produkcja rozsady odbywa się w małej objętości podłoża (np. w multipaletach, doniczkach typu paper pot, doniczkach z torfu prasowanego), to nawożenie pogłówne nabiera szczególnego znaczenia, ponieważ im mniejsza objętość podłoża, tym mniej jest ono w stanie zasorbować składników pokarmowych i muszą one być sukcesywnie dostarczane roślinom. Najwygodniej jest wnosić nawozy w formie płynnej podlewając rośliny pożywką zawierającą wszystkie składniki pokarmowe. Stężenie takiej pożywki powinno wynosić 0,05-0,2%, w zależności od gatunku i tempa wzrostu roślin. Ustalając skład pożywki lub schemat nawożenia dolistnego podczas wyboru nawozu (tab. 3) należy się kierować następującymi zasadami:
*do pierwszego zasilania po pikowaniu lub wschodach warto wybrać nawozy o podwyższonej zawartości fosforu, który sprzyja rozwojowi systemu korzeniowego, stosunek azotu do potasu w tym okresie powinien wynosić 1:1-1,2;
*podczas intensywnego wzrostu rozsady należy używać nawozów o większej zawartości azotu, stosunek N:P:K powinien wynosić 1:0,5:0,8-1,0;
*10-14 dni przed planowanym sadzeniem rozsady (podczas hartowania) stosować nawozy o podwyższonej zawartości potasu i fosforu zwiększające odporność na czynniki stresowe, a ograniczyć ilość azotu;
Podane zalecenia mają charakter bardzo ogólny i należy je każdorazowo dostosować do aktualnych warunków i kondycji roślin. Przykładowo, gdy rozsada jest produkowana w nieogrzewanym tunelu foliowym i temperaturze poniżej 12°C, to należy rośliny dolistnie dokarmiać nawozami o wysokiej zawartości fosforu, ponieważ składnik ten w tych warunkach nie jest pobierany. Gdy rośliny są poddawane działaniu czynników stresowych (np. niedobór światła, temperatura niższa od optymalnej, uszkodzenia systemu korzeniowego) warto stosować biostymulatory wzrostu.
Nawożenie „startowe” do podłoża pokrywa zazwyczaj potrzeby pokarmowe roślin do fazy 1-2 liści, większe rośliny wymagają nawożenia poprzez podlewanie lub opryskiwanie
Zdjęcia: A. Andrzejewska, M. Bartczak
dr inż. Piotr Chohura
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu
