Znoszenie cieczy roboczej sprawia, że część stosowanych środków ochrony roślin (ś.o.r.) nie trafia na opryskiwaną powierzchnię lecz jest przenoszona z prądami powietrza poza ten obszar. Jednym z najprostszych sposobów ograniczania znoszenia jest odpowiedni dobór rozpylaczy i ich parametrów roboczych.
Znoszenie cieczy roboczej sprawia, że część stosowanych środków ochrony roślin (ś.o.r.) nie trafia na opryskiwaną powierzchnię lecz jest przenoszona z prądami powietrza poza ten obszar. Konsekwencją tego może być zanieczyszczenie cieków wodnych, obiektów chronionych (np. parków, placów zabaw, terenów podmokłych itp.), terenów miejskich lub niezamierzone naniesienie na sąsiadujące uprawy, co może przyczynić się do niepożądanych pozostałości ś.o.r. w plonie lub uszkodzenia roślin. Przed zabiegiem należy zapoznać się z etykietą-instrukcją środka ochrony, w której wskazana jest szerokość strefy ochronnej, ustalona w procesie rejestracji środka. Podczas stosowania ś.o.r., których etykieta-instrukcja nie określa minimalnej strefy ochronnej (rejestrowane przed 14 czerwca 2011 r.) należy zachować 20-metrową odległość od obiektów chronionych. Zgodnie z projektem rozporządzenia w sprawie warunków stosowania ś.o.r., minimalna strefa ochronna w sąsiedztwie upraw polowych wynosi 1 m, a w sąsiedztwie wysokich upraw sadowniczych 3 m oraz 20 m w sąsiedztwie pasiek.
Zgodnie z ustawą ś.o.r. mogą być stosowane w odległości mniejszej od zbiorników i cieków wodnych niż obowiązująca szerokość strefy ochronnej wskazana w etykiecie-instrukcji preparatu. Muszą jednak zostać spełnione określone warunki, które zostaną opisane w mającym się niedługo ukazać rozporządzeniu MRiRW. Szerokość strefy ochronnej dla danego środka może być modyfikowana w wyniku zastosowania technik ograniczających znoszenie (TOZ). W niektórych krajach europejskich istnieją listy rozpylaczy i technik ograniczających znoszenie. Wielkość ograniczenia znoszenia odnoszona jest do techniki przyjętej za referencyjną, co w przypadku rozpylaczy oznacza standardowy rozpylacz płaskostrumieniowy o kącie rozpylania 110° i rozmiarze 03 (wg ISO). Planowane jest utworzenie również krajowej listy TOZ.
Metody ograniczania znoszenia
Przed rozpoczęciem każdego opryskiwania należy ocenić zagrożenie znoszeniem z opryskiwanych pól. Znoszenie można ograniczać u jego źródła, wpływając na rozpylanie i emisję rozpylonej cieczy roboczej. Możliwości działania na tym etapie zależą od rodzaju opryskiwacza i jego wyposażenia umożliwiającego ograniczenie znoszenia i regulację oraz utrzymanie parametrów roboczych. Aby ograniczać znoszenie, należy jechać możliwie wolno, belkę opryskującą prowadzić nisko oraz utrzymywać niskie ciśnienie cieczy roboczej. Bardzo ważne jest, aby zabiegi wykonywać we właściwych warunkach pogodowych, tzn. przy wietrze o prędkości poniżej 3,0 m/s i przy wilgotności powietrza powyżej 60% oraz temperaturze do 20–25°C. Jeżeli jest to możliwe należy stosować techniki opryskiwania umożliwiające obniżenie zużycia ś.o.r., a tym samym ograniczenie potencjalnego zagrożenia znoszeniem, takie jak: aplikacje miejscowe, opryskiwanie pasowe, sensorowe czy w przypadku herbicydów –stosowanie mazaczy.
Należy również wykorzystywać metody minimalizujące skutki znoszenia przez wychwytywanie znoszonej cieczy roboczej np. na strefach ochronnych albo strefach, gdzie nie wykonuje się opryskiwania (strefy bezopryskowe) lub różnych osłonach (wiatrochrony naturalne i sztuczne). Najlepiej zachować roślinność między miejscem stosowania ś.o.r. a obszarem wrażliwym. W przypadku wiatrochronów ich wysokość należy dobierać zależnie od rodzaju uprawy. W sąsiedztwie upraw polowych wystarczające są wiatrochrony o wysokości 2,0–3,5 m, a w sadach 6,0–8,0 m. Zimozielone gatunki roślin iglastych wykazują lepszy efekt filtracji niż gatunków liściastych. Efektywność ochrony przed znoszeniem tego rodzaju wiatrochronów wynosi 80–90%.
Wyposażenie techniczne opryskiwaczy
Jednym z najprostszych sposobów ograniczania znoszenia jest odpowiedni dobór rozpylaczy i ich parametrów roboczych. Właściwe działanie rozpylaczy wymaga stosowania ich w zakresie ciśnień zalecanych przez producenta. W celu ograniczenia znoszenia należy stosować rozpylacze w dolnym zakresie polecanych ciśnień, co umożliwia ograniczenie liczby wytwarzanych drobnych kropel (
Kontrola i kompensacja ciśnienia
Jeżeli potrzebne jest wyłączenie jednej lub kilku sekcji w czasie pracy opryskiwacza (np. ze względu na kształt pola) to ciśnienie cieczy roboczej w pozostałych pracujących sekcjach nie powinno ulec zmianie, ponieważ w takiej sytuacji zmienia się wielkość kropel. Utrzymanie stałego ciśnienia w każdej sekcji opryskiwacza jest możliwe dzięki zaworom kompensacyjnym, montowanym przy zaworach sekcyjnych oraz komputerowe sterowanie.
Skuteczne systemy stabilizacji belki opryskowej umożliwiają ograniczenie niepożądanych drgań i wahań, przyczyniających się do znoszenia cieczy roboczej. Należy stosować belki opryskowe wyposażone w amortyzatory i systemy przeciwpływające. Ciśnienie powietrza w oponach opryskiwacza (w ramach wartości zalecanych) należy utrzymywać na poziomie, przy którym są najmniejsze wahania belki opryskowej.
Pomocniczy strumień powietrza (PSP) ogranicza wpływ wiatru i wiatru pozornego będącego wynikiem ruchu opryskiwacza. Strumień powietrza wspomaga transport kropel do opryskiwanej rośliny. Takie opryskiwacze mogą ograniczyć znoszenie cieczy nawet o 75% we współdziałaniu z rozpylaczami eżektorowymi lub o 50%, kiedy w opryskiwaczu zamontowane są standardowe rozpylacze płaskostrumieniowe. W opryskiwaczach z PSP powinna być możliwość regulacji prędkości strumienia, a także jego kąta odchylenia od pionu – odpowiednio do warunków zabiegu. W celu optymalnego dobrania parametrów strumienia powietrza należy korzystać z instrukcji opryskiwacza.
Wykonywanie zabiegów osłoniętymi belkami polowymi umożliwia ograniczenie negatywnego wpływu wiatru na krople cieczy roboczej w początkowej części dystansu jaki mają do pokonania między rozpylaczem a opryskiwanym łanem roślin. Osłony mogą być również wykonane w taki sposób, aby odbijać strumień powietrza i dzięki temu kierować krople prosto w stronę ziemi. Innym sposobem stosowania osłon są tunele osłaniające opryskiwane rośliny w uprawie rzędowej lub zagonowej.
Odchylacze łanu są szczególnie przydatne podczas opryskiwania zbóż, szczególnie przy zabiegach wymagających dostarczenia ś.o.r. w głąb łanu. Odchylacz odchyla rośliny znajdujące się pod belką opryskową, otwierając w łanie roślin przestrzeń, w której ciecz opryskowa może łatwiej dotrzeć do dolnych partii roślin. Komercyjnym przykładem takiego rozwiązania jest belka opryskowa typu Släpduk, która posiada osłonę ślizgającą się po górnych częściach roślin, połączoną z rozpylaczami wprowadzającymi rozpyloną ciecz roboczą w otwierany łan. Belka ta umożliwia ograniczenie znoszenia o 90% w opryskiwaczu wyposażonym w rozpylacze eżektorowe oraz o 75% w opryskiwaczach posiadających standardowe rozpylacze płaskostrumieniowe.
Opryskiwacze pasowe umożliwiają ograniczenie dawki ś.o.r. przez opryskiwanie selektywne – tylko na wymaganym pasie. Zwykle takie opryskiwacze współdziałają z siewnikami lub narzędziami do międzyrzędowego odchwaszczania. Stosuje się w nich rozpylacze o równomiernym rozkładzie cieczy roboczej na opryskiwanym pasie (typ E) o kącie rozpylania 60–80°. W uprawach rzędowych należy stosować opryskiwacze rzędowe z osłonami, które umożliwiają ograniczenie dawki ś.o.r. przez opryskiwanie wyłącznie rzędów roślin.
Opryskiwacze sensorowe wyposażone są w systemy identyfikacji (np. GreenSeeker) wykrywające obecność ulistnionych roślin, które mają być opryskane. System identyfikacji kontroluje działanie rozpylaczy, które są włączane tylko nad roślinami. Systemy automatycznej kontroli wysokości belki stosowane są zwłaszcza na belkach opryskowych o dużych szerokościach roboczych. Czujniki wysokości umożliwiają utrzymywanie zakładanej wysokości belki w większości warunków polowych. W opryskiwaczach nawigowanych satelitarnie (GPS) możliwe jest automatyczne wyłączanie rozpylaczy na uwrociach i ustawienie parametrów roboczych umożliwiających realizację ustalonych wcześniej scenariuszy wynikających z pozycji opryskiwacza w polu (np. ciśnienie, typ rozpylaczy, liczba włączonych rozpylaczy, wydatek powietrza).
Sposób wykonania zabiegu
Niezależnie od stosowanych rozwiązań technicznych sposób wykonywania zabiegu ma istotny wpływ na powstawanie lub ograniczanie znoszenia. Należy opryskiwać wyłącznie rośliny docelowe. Szczególną uwagę należy zachować na obrzeżach pól, gdzie może być konieczne zastosowanie metod ograniczających znoszenie. Nie należy opryskiwać uwroci ani powierzchni nienależących do opryskiwanego pola. Parametry robocze podczas kalibracji opryskiwacza powinny być tak dobrane, aby umożliwić zastosowanie właściwej dla danej uprawy dawki ś.o.r. Kalibracja powinna uwzględniać bezpieczeństwo dla środowiska, w tym możliwość ograniczenia znoszenia. Prędkość robocza nie powinna przekraczać 6,0 km/godz. jeżeli stosowane są rozpylacze standardowe. Wyższe prędkości można planować w przypadku rozpylaczy grubokroplistych, pomocniczego strumienia powietrza lub innych technik ograniczających znoszenie. Wysokość prowadzenia belki opryskowej nie powinna być większa niż 50 cm.
Należy stosować najmniejszą możliwą odległość między rozpylaczami a opryskiwanymi obiektami. Im gęściej na belce opryskowej są montowane rozpylacze i szerszy jest kąt rozpylania cieczy roboczej, tym mniejsza może być wysokość jej prowadzenia. Standardowe odległości między rozpylaczami montowanymi na belce polowej wynoszą 50 cm i dla takiej wartości podawane są optymalne jej wysokości (np. dla rozpylaczy o kącie rozpylania 110–120° optymalna odległość wynosi 50 cm; dla 80o to 70 cm).
Należy utrzymywać możliwie najmniejszą prędkość roboczą. Zwiększanie prędkości roboczej powoduje wydłużenie drogi, jaką mają do przebycia krople cieczy od rozpylacza do opryskiwanych roślin. Konsekwencją tego jest fakt, że krople są dłużej w powietrzu, a zatem dłużej są poddawane czynnikom powodującym znoszenie (np. wiatr). Jeżeli świadomie podejmujemy decyzję o opryskiwaniu z większą prędkością roboczą należy stosować środki ograniczające znoszenie takie, jak: zwiększenie wielkości kropel i obniżenie belki, a jeżeli jest to możliwe: stosowanie pomocniczego strumienia powietrza lub osłon.
Stosując techniki i metody ograniczania znoszenia możemy wykonywać zabiegi ochrony roślin w sposób zgodny z wymogami prawa oraz dbałości o środowisko przyrodnicze.
Odpowiednie warunki do opryskiwania roślin to: wiatr o prędkości poniżej 3,0 m/s i wilgotność powietrza powyżej 60% oraz temperatura do 20–25°C.
Rozpylacze dwuczynnikowe (hydrauliczno-pneumatyczne) umożliwiają niezależne regulowanie natężenia wypływu cieczy roboczej i wielkości wytwarzanych kropel
dr inż. Artur Godyń, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach
Zdjęcia: A. Godyń, A. Andrzejewska
Artykuł pochodzi z numeru 6/2013 miesięcznika „Warzywa”
