Wymagania i potrzeby nawozowe
Wymagania pokarmowe danego gatunku określa się jako ilości składników mineralnych pobranych przez rośliny w okresie wegetacji, potrzebnych do wytworzenia przez nie określonej biomasy, koniecznej do wyprodukowania optymalnego plonu (określonej ilości i jakości). Jednoznaczne sprecyzowanie potrzeb pokarmowych upraw trwałych, szczególnie drzew owocowych, nastręcza jednak pewnych trudności. Wprawdzie obecność składników pokarmowych w ich tkankach jest łatwa do określenia, to nie jesteśmy w stanie stwierdzić, w którym roku składnik został pobrany, czy pochodzi on z tego sezonu, czy z poprzednich.
Z wymaganiami pokarmowymi wprost korespondują potrzeby nawozowe. Potrzeby nawozowe definiuje się jako ilości składników mineralnych, jakie należy dostarczyć roślinom w okresie wegetacji, aby zapewnić im optymalny wzrost i rozwój warunkujący wytworzenie optymalnego, co do ilości i jakości, plonu. Potrzeby nawozowe są więc wypadkową wymagań pokarmowych danego gatunku oraz właściwości gleby i przebiegu warunków atmosferycznych w danym sezonie.
Młode drzewa niebędące jeszcze w pełni owocowania mają znacznie większe wymagania co do azotu niż drzewa w pełni owocowania. Przeciwna sytuacja dotyczy potasu i wapnia. Młodsze drzewa potrzebują mniej tych składników niż starsze, już owocujące.
Celem nawożenia jest, w określonych warunkach glebowo-klimatycznych, zaspokojenie potrzeb pokarmowych danej uprawy. Wielkość dawek poszczególnych składników pokarmowych musi być zatem wypadkową wyżej opisanych potrzeb pokarmowych (zależnych m.in. od gatunku, odmiany, podkładki, wieku drzew) oraz potencjalnych zawartości składników pokarmowych w glebie. Planując nawożenie drzew, należy także uwzględnić określone warunki ograniczające możliwości pobierania składników pokarmowych z gleby. Aby w pełni stosować te zasady, trzeba przeanalizować wiele informacji uzyskiwanych z obserwacji sadu. W tym celu konieczne jest wykonywanie analiz gleby, a także materiału roślinnego (liście, pąki, kwiaty, owoce) oraz bieżąca, wizualna ocena stanu odżywienia drzew w sadzie. Dopiero uwzględnienie ich wyników gwarantuje efektywne, racjonalne i ekonomiczne podejście do nawożenia, zapewniającego zaspokojenie potrzeb pokarmowych, a także zachowanie odpowiedniej relacji pomiędzy wzrostem wegetatywnym drzew a plonowaniem (odpowiednio wysokie plony dobrej jakości).
Optymalne odżywienie
Stosując nawożenie doglebowe czy dolistne, zaspakajamy określone potrzeby pokarmowe roślin na różnym poziomie. Najlepiej, gdy osiągamy stan odżywienia optymalnego, w którym procesy fizjologiczne roślin zachodzą na najwyższym poziomie (co prawda mówi się, że niektóre gatunki roślin uprawnych powinny wchodzić w określone fazy rozwojowe na głodzie, np. azotowym).
Składniki pokarmowe są zaangażowane w procesy metaboliczne zachodzące w roślinach (o czym pisałem już w „MPS SAD”, począwszy od nr 1/2011). Brak jednego lub kilku składników pokarmowych prowadzi wprost do zakłócenia określonych szlaków metabolicznych, w które te składniki są zaangażowane. W takich właśnie przypadkach powstają w roślinach określone symptomy wskazujące na brak tych pierwiastków. Wszystko to jest w miarę proste, gdy niedobór dotyczy tylko jednego składnika pokarmowego. Objawy występujące na roślinach są tutaj praktycznie jednoznaczne. Gorzej jest, gdy dotyczą one 2 lub 3 składników pokarmowych. W takiej sytuacji obraz objawów niedoborów zaciera się i trudniej jest bezspornie zdefiniować, które konkretnie składniki są odpowiedzialne za wystąpienie obserwowanych objawów.
[NEW_PAGE]Metoda wizualna
Podczas oceny stopnia odżywienia drzew przy użyciu metody wizualnej, powinniśmy poszukiwać wspomnianych już objawów niedoborów, a także obserwować: siłę wzrostu drzew (szczególnie długość i grubość pędów jednorocznych, moment zakończenia ich wzrostu), kwitnienie, zawiązywanie owoców i plonowanie (w kontekście ilości i jakości plonu). Ponadto oceniając jakość plonu, warto określić, czy i w jakim nasileniu występują na owocach objawy chorób fizjologicznych (przed, w czasie i po przechowywaniu).
Obserwacje objawów chorób fizjologicznych powinny być więc prowadzone zarówno w sadzie, jak i w obiekcie przechowalniczym, najlepiej w okresie przygotowywania owoców do sprzedaży.
Przyglądając się pędom w sadzie, powinniśmy szczególną uwagę zwracać na wszelkiego typu chlorozy (zmiany zabarwienia) i nekrozy (zamierające tkanki). Ich umiejscowienie na blaszce liściowej – brzeg liścia, przy nerwie głównym, podpowiada nam, jakiego pierwiastka są to niedobory. Wiek liścia, na którym powstają objawy niedoborów, także wiele mówi o brakującym pierwiastku.
Na starszych liściach obserwujemy zwykle objawy niedoborów pierwiastków wykazujących dużą ruchliwość w roślinie (zdolność reutylizacji) – azot, potas, magnez. Na wierzchołkach pędów – na najmłodszych liściach możemy z kolei obserwować objawy braku głównie mikroelementów, np. Fe, Zn, B, Cu.
Opisy objawów niedoborów poszczególnych składników pokarmowych zamieszczono w „MPS SAD” nr 7/2010 i 7/2011 oraz zostały opublikowane m.in. przez firmę Ekoplon w „Atlasie niedoborów składników pokarmowych w sadach i jagodnikach” rozdawanym bezpłatnie na szkoleniach organizowanych przez tę firmę.
Metoda wizualna przy zachowaniu ww. zasad jest przydatna do oceny stanu odżywienia drzew składnikami mineralnymi. Wymaga jednak, podobnie jak lustracje pod kątem występowania szkodników czy chorób, wiedzy, doświadczenia oraz czasu i systematyczności w prowadzeniu obserwacji. Wadą tej metody jest to, że zauważamy ewidentne objawy niedoborów niejako post factum. Czyli reagujemy korektą nawożenia już po silnym rozchwianiu metabolizmu roślin, które niewątpliwie przynosi straty w ilości i jakości plonu.
- Głęboki niedobór składnika pokarmowego to stan odżywienia zakłócający w sposób drastyczny procesy biochemiczne. Wywołuje widoczne i mierzalne reakcje fizjologiczne rośliny.
- Niedobór utajony określa stan odżywienia rośliny, w którym jej tkanki i organy są niedostatecznie zaopatrzone w jeden lub wiele składników pokarmowych. Niedobór ma silny wpływ na wzrost i plonowanie roślin, ale nie daje widocznych symptomów zewnętrznych.
- Optymalne odżywienie oznacza stan rośliny, w którym procesy biochemiczne zachodzą na optymalnym poziomie.
- Odżywienie luksusowe to stan rośliny, w którym mamy przekroczenie zawartości krytycznych składników pokarmowych. Efektem tego stanu może być zahamowanie wzrostu lub pogorszenie jakości plonu.
- Nadmiar toksyczny to stan odżywienia, który powoduje depresję wzrostu i plonowania roślin. (za Grzebiszem 2008).
Marcin Oleszczak
Ekopoln S.A.
