ANALIZA GLEB I PODŁOŻY W SZKÓŁKACH

Przyczyny i cele

Przy nawożeniu roślin należy pamiętać, że w glebie lub podłożu zazwyczaj znajdują się pewne iloś­ci składników pokarmowych. Wyjątkami są torfy wysokie oraz podłoża inertne, zawierające nieistotne ilości tych substancji. Obecność składników pokarmowych może wpływać na skuteczność stosowania nawozów. Pierwszym problemem jest możliwość toksycznego oddziaływania na rośliny, np. w korze drzew iglastych znajduje się dużo manganu. Jeżeli z nawozem wieloskładnikowym dostarczane są dodatkowe ilości tego mikroelementu, to po przekroczeniu dopuszczalnych zawartości Mn następuje zatrucie roślin. Innym problemem jest antagonizm jonowy — jony występujące w nadmiarze utrudniają pobieranie innych jonów. Jeżeli w glebie lub podłożu jest np. dużo potasu i dodatkowo rośliny będą dokarmiane tym składnikiem, spowoduje to ograniczenie pobierania magnezu i wapnia, nawet jeśli znajdują się one w podłożu w optymalnej ilości. Jedynym sposobem uniknięcia takiej sytuacji jest analiza gleb i podłoży oraz wody używanej do podlewania, umożliwiająca rozpoznanie rzeczywistych ilości składników dostępnych dla roślin i opracowanie zaleceń nawozowych. Nawożenie na podstawie analiz pozwala na uzyskanie roś­lin wysokiej jakości, zazwyczaj zmniejszenie iloś­ci zużywanych nawozów, a tym samym kosztów, a także przyczynia się do ochrony środowiska. W Finlandii żaden rolnik czy ogrodnik nie uzyska dotacji do produkcji, jeżeli program nawożenia nie jest oparty na analizach.

Pobieranie prób

Sprawia ono dużo problemów. Wykazano, że na tym etapie popełniane jest 80% błędów związanych z analizami podłoży. Wytłumaczenie tego faktu jest proste. W laboratoriach pracują osoby przeszkolone, dla których wykonywanie analiz jest codzienną pracą. Pobieraniem prób najczęściej zajmują się natomiast sami ogrodnicy, którzy nie są zazwyczaj odpowiednio do tego przygotowani. Aby się ustrzec błędów, wystarczy przestrzegać kilku podstawowych zasad.

Ogólne zasady. Próba musi być przede wszystkim reprezentatywna, co oznacza, że powinna możliwie dokładnie odzwierciedlać warunki panujące w uprawie. Jedna próba zbiorcza powstaje w wyniku zmieszania prób indywidualnych pobranych najczęściej z 15–20 punktów uprawy. Może ona pochodzić ze szklarni, tunelu foliowego, zagonu kontenerowni lub pola o powierzchni do 2 ha, pod warunkiem, że uprawiany jest ten sam gatunek i odmiana
rośliny, podłoże lub gleba są jednorodne, a zabiegi agrotechniczne na całej powierzchni były takie same. Prób nie powinno się pobierać bezpośrednio po nawożeniu, zarówno mineralnym, jak i organicznym, odkażaniu chemicznym lub termicznym, orce lub przekopywaniu. Po tych zabiegach trzeba zachować 10–14 dni karencji.

Glebę lub podłoże pobiera się z miejsc, w których rośliny są zdrowe i wyrównane, a ich wygląd nie odbiega od przeciętnej, chyba że poszukuje się nieprawidłowości ich wzrostu. Próby można pobierać laską glebową, tzw. laską Egnera, lub łopatką czy szpadlem (fot. 1). Tym ostatnim narzędziem wycina się pionowy plaster z warstwy korzenienia się roślin (20–30 cm), a następnie wycina pasek gleby o szerokości 3–4 cm. Po wymieszaniu prób indywidualnych należy pobrać około 0,5 dm³ próby mieszanej do worka foliowego i dokładnie opisać (gatunek roś­liny, głębokość pobrania próbki, rodzaj podłoża). Szczelnie zamknięte próbki powinno się jak najszybciej dostarczyć do laboratorium, ponieważ zachodzą w nich ilościowe zmiany zawartości składników. Dopuszcza się krótkotrwałe (do 48 godzin)
przechowywanie próbek w lodówce w temperaturze 4^oC. Ze względu na specyfikę produkcji
szkółkarskiej, poniżej przedstawiam szczegółowe procedury pobierania prób z różnych typów upraw.

Fot. 1. Próby gleby pobiera się laską Egnera (z lewej), szpadlem lub łopatką

Z gleb mineralnych w uprawie polowej. Analiza gleby przed założeniem uprawy wieloletniej ma podstawowe znaczenie, ponieważ korektę odczynu i nawożenie fosforem należy wykonać przed posadzeniem roślin. Wynika to z faktu, że nawozy wapniowe i fosforowe muszą być wymieszane z glebą, przy czym nie wolno ich stosować łącznie. Termin pobierania prób to wczesna wiosna, przed ruszeniem wegetacji lub sadzeniem roślin, a w przypadku wapnowania — późne lato i jesień, gdy jest najlepszy czas na ten zabieg.

Jedna próba mieszana — powstała w wyniku połączenia 15–20 indywidualnych — może reprezentować pole o powierzchni do 2 ha, pod warunkiem, że obszar ten charakteryzuje
się małą zmiennością glebową, takim samym przedplonem na całej powierzchni oraz jednakowym nawożeniem. Jeżeli teren jest pagórkowaty, oddzielnie pobiera się glebę u podstawy, ze skłonu i wierzchołka wzniesienia. Pobierając próbę należy unikać miejsc, w których wzrost roślin jest nieprawid­łowy (byłe drogi, kopce, rowy, itp.).

Z podłoży w pojemnikach. W uprawach w pojemnikach, ze względu na małą objętość podłoża, może dochodzić do szybkich zmian zawartości składników, np. po ulewnych deszczach. Z tego powodu regularne przeprowadzanie analiz podłoża z pojemników ma podstawowe znaczenie dla powodzenia uprawy.

Próby z kontenerów pobiera się po wyjęciu z nich roślin. Nożem wycina się z bryły korzeniowej wycinek o kącie 30–40^o (fot. 2). Powstałą pus­tą przestrzeń należy wypełnić nowym podłożem. Gdy podłoże jest mocno poprzerastane przez korzenie, nie wycina się go, lecz wybiera spomiędzy korzeni (fot. 3). Z dużych kontenerów podłoże można pobierać laską Egnera, świdrem lub rurką metalową tak, żeby pobrać podłoże z całej miąższości. Jedna próba średnia powstaje w wyniku zmieszania 10–20 prób indywidualnych. Próbki indywidualne trzeba dokładnie ze sobą wymieszać i usunąć z nich korzenie. Pozostawienie kawałków korzeni może bowiem zafałszować wynik analizy.

Fot. 2. Pobieranie prób podłoża z pojemnika — wycinka o kącie 30–40^o (z prawej)

Fot. 3. Z bryły mocno przerośniętej przez korzenie rośliny uprawianej w pojemniku wybiera się podłoże spomiędzy nich

Z pryzm. W naszym kraju wielu szkółkarzy samodzielnie przygotowuje podłoże. Prawidłowe nawożenie startowe wymaga wykonania analizy takiego podłoża, ponieważ każdy z jego komponentów może zawierać pewne ilości składników pokarmowych (wyjątkiem jest torf wysoki). Próbę z pryzmy należy pobrać po dokładnym wymieszaniu wszystkich składników podłoża. Na średnią próbę mieszaną składa się 15–20 prób indywidualnych, z różnych miejsc i głębokości pryzmy pobranych szpadlem lub łopatką.

Analiza wody i roślin

Istotną rolę, szczególnie w uprawach kontenerowych, odgrywa jakość wody. Podobnie jest w przypadku fertygacji. Z tego powodu należy analizować skład wody przynajmniej raz w roku, najlepiej na początku wegetacji. Zbyt wysokie pH prowadzi do alkalizacji podłoża, a nadmiar chlorków i sodu powoduje stres solny. Za duża zawartość żelaza wyklucza stosowanie nawadniania kroplowego. Jeżeli wodę czerpiemy z wodociągu, informacje o zanieczyszczeniach wody powinno się uzyskać u dostawcy wody.

Gdy we wzroście i rozwoju roślin występują nieprawidłowości, a analiza podłoża nie wykazuje odchyleń od zawartości standardowych, odpowiedź na pytanie o przyczynę problemów może dać analiza materiału roślinnego. Jest to zresztą jedno z podstawowych narzędzi w badaniach nad nawożeniem roślin ogrodniczych. Materiałem do analiz są części wskaźnikowe roślin, np. u wielu krzewów lub drzew iglastych jednoroczne igły z górnej części pędu, u rodzajów takich, jak Juniperus, Thuja, Taxus — wierzchołkowe odcinki pędów z igłami lub łuskami. Częściami wskaźnikowymi dla drzew i krzewów liściastych są liście ze środkowej części jednorocznych pędów z obwodu korony.

Próby indywidualne pobiera się z 15–20 punktów uprawy (widok pola z góry)