Rośliny pstrolistne częściej występują wśród gatunków liściastych niż iglastych. Odmiany takie powstają najczęściej samorzutnie — jako mutacje pąkowe lub przypadkowe siewki w szkółkach roślin ozdobnych, leśnych lub w arboretach. Jeśli cechy pstrych liści okazują się trwałe i ustalone, zrazy szczepi się na podkładkach i wprowadza do handlu. Często w uprawie tych roślin pojawiają się rewersje — pędy z liśćmi pierwotnymi. Jeśli nie są systematycznie usuwane, powodują u niektórych roślin zanik cech typowych dla danej odmiany (wyradzanie się).
Większość przedstawionych poniżej roślin (także tych, których opisy znajdą się w części II — red.) jest dostatecznie odporna na mróz, choć nie wszystkie nadają się do uprawy w całej Polsce. Na przykład Osmanthus sp. czy Orixa sp. powinny być uprawiane tylko w cieplejszych rejonach kraju (strefa 7a i 7b). W ofertach handlowych polskich szkółek zdarzają się jednak rośliny, które w naszym kraju w ogóle nie zimują w gruncie, na przykład zimozielona Prunus lusitanica 'Variegata’ występująca naturalnie na Półwyspie Iberyjskim (nie przetrwała w centralnej Polsce łagodnej zimy 1999/2000, nawet pod okryciem). Według Krssmanna (1978), ten gatunek można bezpiecznie uprawiać w gruncie tam, gdzie temperatura nie spada poniżej –5oC. Takich szkółkarskich roślin egzotycznych — na jeden sezon — można kupić na naszym rynku coraz więcej i szkoda, że o ich odporności na mróz nabywcy nie są informowani w chwili zakupu.
Miłorzębowate
Miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba) 'Variegata’
Oryginalne drzewo pochodzące z Chin ma pstrolistną odmianę. Jej liście charakteryzują się podłużnymi kremowymi przebarwieniami (są pasiaste), ograniczonymi nerwami. Odmiana znana jest prawie wyłącznie z kolekcji, rzadko produkowana. Należy ją szczepić na siewkach gatunku.
Iglaste
Cyprysik nutkajski (Chamaecyparis nootkatensis) 'Variegata’
Gatunek charakteryzuje się szeroko kolumnowym pokrojem. Boczne, zwłaszcza młode, gałązki zwisają, nadając drzewu charakterystyczny pokrój. Łuski mają zielononiebieską barwę. Odmiana 'Variegata’ charakteryzuje się licznymi kremowożółtymi przebarwieniami (fot. 1), ale często ulega rewersji. Jest dość rzadko spotykana w produkcji. Rozmnaża się ją przez sadzonki pędowe pobierane „z piętką” jesienią lub wczesną wiosną.
Fot. 1. Chamaecyparis nootkatensis 'Variegata’
Jałowiec chiński (Juniperus chinensis) 'Variegata’
Gatunek ten pochodzi z Dalekiego Wschodu — Chin, Mongolii, Japonii. Rośliny mają szerokokolumnowy pokrój oraz stalowoniebieskie, kłujące igły. U odmiany 'Variegata’ niektóre z nich są kremowobiałe. Ilość przebarwionych pędów zależy od typu. U jednych okazów przebarwień jest więcej i rośliny takie są bardziej dekoracyjne, u innych — bardzo mało i krzewy wtedy nie różnią się prawie od odmiany 'Stricta’. Odmiana 'Variegata’ jest oferowana przez wiele szkółek. Należy ją rozmnażać przez sadzonki pobierane z „piętką” jesienią lub wczesną wiosną.
Jałowiec poziomy (J. horizontalis) 'Variegata’
Jałowiec ten pochodzi z północnych rejonów Ameryki Północnej. Charakteryzuje się płożącym pokrojem oraz niebieskawym lub szarozielonym zabarwieniem łusek. U odmiany 'Variegata’ występują liczne kremowobiałe przebarwienia. Oferowana jest w kilku szkółkach w Polsce. Należy ją rozmnażać, jak odmianę opisaną wyżej, przy czym sadzonki jałowca poziomego ukorzeniają się szybciej i łatwiej.
Jałowiec sabiński (J. sabina) 'Variegata’
Gatunek ma rozległy zasięg, występuje m.in. w Polsce w Pieninach. Ma kilkadziesiąt odmian ogrodowych, z których do towarowej produkcji weszło kilkanaście, w tym 'Variegata’. Odmiana ta rośnie słabiej od gatunku. Pokrój ma szerokorozłożysty, dorasta do 50–60 cm wysokości. Pojedyncze pędy wznoszą się ku górze. Łuski są zielone z licznymi kremowymi przebarwieniami. Dostępna w większości szkółek produkujących rośliny iglaste. Rozmnażanie — jak innych jałowców.
Liściaste
Aralia japońska (Aralia elata) 'Variegata’
Drzewa w ojczyźnie (Japonia, Korea, Chiny) dorastają nawet do 15 m wysokości, w Polsce są znacznie niższe, gdyż w surowe zimy przemarzają im całe gałęzie. Najbardziej dekoracyjne u aralii są ogromne podwójniepierzaste liście, długości do 80 cm (patrz też „Szkółkarstwo”
3/2003). Odmiana 'Variegata’ należy do unikatów dendrologicznych. Jest bardzo rzadko spotykana w kolekcjach. Jej liście są szarozielone i mają szerokie, białokremowe obrzeżenie na każdym z listków (fot. 2). Aralia ta rośnie nieco słabiej niż gatunek. Należy ją rozmnażać przez odrosty lub sadzonki korzeniowe.
Fot. 2. Aralia elata 'Variegata’
Barwinek pospolity (Vinca minor) 'Variegata’
Ta zimozielona krzewinka dorasta do 15–20 cm wysokości. Pędy płonne (długości do 50 cm) są ulistnione i płożą się po ziemi. Pędy kwiatowe nie mają liści i osiągają do 15 cm długości. Zakończone są jasnofioletowymi kwiatami. Liście mają nieregularne kremowe obrzeżenie (fot. 3). Odmiana 'Variegata’ bywa rozmnażana w szkółkach bylinowych, ale niezbyt często spotyka się ją w handlu. Najlepiej ją rozmnażać przez sadzonki zielne (od czerwca do sierpnia), które łatwo się ukorzeniają.
Fot. 3. Vinca minor 'Variegata’
Barwinek większy (Vinca major) 'Variegata’
To również zimozielona krzewinka dorastająca do 30 cm wysokości. Jej liście są większe niż u barwinka pospolitego, jajowate, z szerokim kremowym obrzeżeniem (fot. 4). Kwiaty są duże (średnicy do 4 cm), jasnofioletowe. Odmiana 'Variegata’ polecana jest do południowych i zachodnich rejonów Polski, gdzie i tak podczas surowych zim powinna być okrywana. Rośliny powinny spędzać zimę w przechowalniach lub w tunelach foliowych. Spotykana bywa w kolekcjach i sporadycznie w handlu. Rozmnaża się ją przez sadzonki zielne, równie łatwo, jak barwinek pospolity.
Fot. 4. Vinca major 'Variegata’
Brzostownica japońska (Zelkova serrata) 'Variegata’
W zachodniej Polsce brzostownica tworzy kilkumetrowe drzewa o ładnej, kulisto-spłaszczonej koronie. W ojczyźnie (w Japonii i w Korei) dorasta nawet do 30 m wysokości. Liście ma eliptyczne, wyraźnie grubo piłkowane, ciemnozielone, matowe oraz szorstkie. U odmiany 'Variegata’ są one biało nakrapiane, głównie na brzegach blaszki, jej środek pozostaje ciemnozielony (fot. 5). Rośliny wymagają stanowisk półcienistych, gdyż w pełnym słońcu kremowe brzegi blaszki mogą być przypalane. Odmiana spotykana jest w kolekcjach. Należy ją rozmnażać przez szczepienie zimą w ręku — przez stosowanie lub na przystawkę boczną.
Fot. 5. Zelkova serrata 'Variegata’
Dąb frędzelkowaty (Quercus cerris) 'Variegata’
To jeden z piękniejszych dębów, o wąskich, powcinanych i błyszczących liściach. Naturalnie występuje w południowo-wschodniej Europie i Azji Mniejszej, gdzie dorasta do 30 m wysokości. W Polsce rośnie słabiej i wolniej. Odmiana 'Variegata’ charakteryzuje się bardzo ładnymi liśćmi z szerokim kremowym obrzeżeniem (fot. 6). Rośnie jednak dość chimerycznie, powoli i słabo, zwłaszcza w pierwszych latach po szczepieniu. Spotyka się ją rzadko, nawet
w kolekcjach. Należy ją rozmnażać przez szczepienie.
Fot. 6. Quercus cerris 'Variegata’
Dereń jadalny (Cornus mas) 'Variegata’
Ten krzew lub małe drzewko dorasta do 8–9 m wysokości (zazwyczaj mniejszej). Kwitnie w marcu, przed rozwojem liści, corocznie i bardzo obficie. Owoce — czerwone, elipsoidalne — dojrzewają pod koniec sierpnia, podobnie jak u gatunku wyjściowego. Odmiana 'Variegata’ ma liście szeroko, biało obrzeżone (fot. 7), kwitnie jednak i owocuje słabiej niż C. mas. Rozmnaża się ją przez szczepienie na siewkach gatunku lub derenia lekarskiego (C. officinalis) oraz przez sadzonki zielne, które trudno się ukorzeniają.
Fot. 7. Cornus mas 'Variegata’
Dereń pagodowy (Cornus controversa) 'Variegata’
Ten gatunek derenia pochodzi z Chin i Japonii, gdzie dorasta do 20 m wysokości. W Polsce rośnie wolniej i osiąga mniejsze rozmiary, zwłaszcza odmiana 'Variegata’. Gałęzie mają piętrowy układ. Liście są duże, z szerokim, białokremowym obrzeżeniem (fot. 8). Z daleka drzewa są niemal całe białe, dlatego sadząc te rośliny trzeba wybrać kontrastowe tło. Dereń pagodowy wymaga żyznych gleb i osłoniętych stanowisk. Jego rozmnażanie jest trudne — przez szczepienie na przystawkę boczną lub stosowanie na siewkach gatunku lub derenia skrętolistnego (C. alternifolia). Odmiana 'Variegata’ spotykana jest głównie w kolekcjach i sporadycznie w produkcji.
Fot. 8. Cornus controversa 'Variegata’
