Nawozy naturalne
Nawożenie organiczne należy rozpocząć jeszcze przed założeniem szkółki. Dostarcza ono składników mineralnych oraz polepsza właściwości fizyko-chemiczne i biologiczne gleby. Nawożenie takie jest szczególnie polecane na glebach lekkich o małej zawartości materii organicznej (<1,5%). Dobry jest przefermentowany obornik, który najpóźniej 6 tygodni przed sadzeniem podkładek powinien zostać rozrzucony w dawce 40–50 t/ha i natychmiast przyorany. Pozostawienie go na powierzchni gleby przez 2 lub 3 dni powoduje duże (40–50%) straty — utlenianie się — azotu. Działanie obornika trwa od 2 do 3 lat (w zależności od rodzaju gleby), a więc ma wpływ na cały okres produkcji drzewek.
Z nawozów z tej grupy można polecić także kompost, który powinien być podany w takiej samej dawce, jak obornik. Przy braku obornika lub kompostu glebę można wzbogacić w materię organiczną uprawiając przedplony (nawozy zielone). Dobrym przedplonem jest gorczyca (w ciągu roku należy wysiać ją 3-krotnie i przyorywać na początku kwitnienia), a także rzepak lub mieszanki roślin bobowatych (dawniej motylkowate). Działanie przedplonów trwa przez pierwszy rok prowadzenia szkółki.
Fosfor i potas
Nawozy fosforowe i potasowe należy rozsiewać tylko przed założeniem szkółki. Optymalna zawartość fosforu w glebie warunkuje m.in. dobry rozwój systemu korzeniowego. Wysokość dawek nawozów fosforowych i potasowych zależy głównie od zasobności gleby w powyższe składniki. Gdy zawartość przyswajalnego fosforu w glebie jest niższa niż 7 mg P w 100 g, dawki powinny wynosić 15–30 kg P na ha. Tak niskie dawki fosforu wynikają z występowania u roślin sadowniczych mikoryzy (współżycie między grzybami a korzeniami roślin naczyniowych — czytaj też „Szkółkarstwo” 3/03), która powoduje, że rośliny korzystają z trudno dostępnych form fosforu. Gdy na polu przeznaczonym pod szkółkę nie stosowano fosforu przez wiele lat (ponad 6–7 lat), celowe jest podanie nawozów fosforowych nawet przy dużej zawartości tego składnika w glebie. Wynika to z faktu, że fosfor w glebie ulega tzw. efektowi starzenia, polegającemu na stopniowym przechodzeniu fosforu w formy niedostępne dla roślin. Obecnie stosowane w stacjach chemiczno-rolniczych metody oznaczania fosforu nie uwzględniają tego efektu. Dawki fosforu na polach nienawożonych tym składnikiem przez wiele lat wynoszą 15–20 kg P na ha. Do nawożenia można użyć superfosfatu pojedynczego lub potrójnego.
Gdy gleby ilaste zawierają mniej niż 20 mg potasu w 100 g (gliniaste poniżej 16 mg i lessowe mniej niż 12 mg), wskazane jest podanie tego składnika w dawce 60–120 kg K na ha. Wyższe z podanych dawki potasu zaleca się przy niższych zasobnościach gleb w ten składnik oraz na glebach ilastych, nienawożonych potasem przez wiele lat. W takich glebach potas wiązany przez cząstki ilaste (cząstki o średnicy mniejszej niż 0,002 mm) stopniowo przechodzi do roztworu glebowego, a następnie jest pobierany przez rośliny lub wypłukiwany do głębszych warstw gleby. Na takich glebach jedynie bardzo wysokie dawki potasu mogą wpłynąć na polepszenie odżywienia roślin tym składnikiem (fot. 1). Przenawożenie potasem powoduje jednak ograniczenie pobierania magnezu przez rośliny, nawet przy optymalnej zawartości Mg w glebie. Wynika to z faktu, że jony potasu są antagonistami w stosunku do jonów magnezu. Do nawożenia potasem można użyć siarczanu potasu lub soli potasowej, gdyż drzewa owocowe są mało wrażliwe na jony chlorkowe.
Fot. 1. Objawy braku potasu na liściu jabłoni
Odczyn gleby
Zarówno zbyt niski, jak i zbyt wysoki odczyn gleby uniemożliwia prawidłowe odżywianie roślin, nawet gdy składniki są w niej w odpowiednich ilościach. Rok przed założeniem szkółki należy oznaczyć odczyn gleby i, ewentualnie, zwapnować ją w celu podwyższenia wartości pH. Wysoki odczyn gleby można obniżyć stosując siarkę lub nawozy fizjologicznie kwaśne (np. siarczan amonu). W naszych warunkach glebowo-klimatycznych częstszym zjawiskiem jest jednak zbyt niski odczyn gleby. Dla drzew owocowych optymalne pH gleby, warunkujące dobry ich rozwój, wynosi 5,5–6,0 na glebach piaszczysto-gliniastych oraz 5,8–6,2 na glebach gliniastych i lessowych. Gdy odczyn gleby jest zbyt niski, należy zastosować wapno węglanowe (na glebach piaszczysto-gliniastych) lub wapno tlenkowe (na glebach gliniastych i lessach). Wapnować należy pod przedplon, gdyż wzrost odczynu gleby następuje dopiero po roku od tego zabiegu. Dawki nawozów wapniowych zależą od odczynu oraz rodzaju gleby i wynoszą 700–2500 kg CaO na ha (tab.). Wyższe z podanych dawek dotyczą gleb cięższych oraz silnie zakwaszonych.
Na glebach o małej zawartości magnezu (mniej niż 13 mg Mg/100 g — na glebach ilastych,
<10 mg Mg — na glebach gliniastych i lessowych oraz <7 mg Mg — na glebach piaszczystych) i jednocześnie kwaśnych podaje się wapno magnezowe w dawkach takich, jak zalecane w przypadku wapnowania. Gdy zawartość magnezu w glebie jest zbyt mała (fot. 2), a odczyn gleby odpowiedni, należy zastosować siarczan magnezu w dawce 30–70 kg Mg na ha. Nawozy wapniowe i magnezowo-wapniowe nie mogą być łączone z nawozami mineralnymi ani naturalnymi.
Fot. 2. Objawy niedoboru magnezu na liściu jabłoni
Azot w dawkach dzielonych
Po prawidłowo przeprowadzonym nawożeniu, przed sadzeniem podkładek, stosowanie nawozów w szkółce ogranicza się praktycznie do podawania azotu (fot. 3). W pierwszym roku zalecana dawka azotu wynosi 60–120 kg N na ha. Wyższych z podanych dawek używa się na glebach piaszczysto-gliniastych o niskiej zawartości materii organicznej, na których nie użyto nawozów naturalnych przed założeniem szkółki.
Fot. 3. Objawy chlorozy na liściach jabłoni spowodowane brakiem azotu (pęd po prawej stronie)
Ze względu na fakt, że w pierwszym roku system korzeniowy podkładek jest słabo rozwinięty, dawkę azotu należy podzielić na 3 równe części. Jeśli podkładki będą sadzone wiosną, pierw-szą dawkę stosuje się mniej więcej 3 tygodnie po posadzeniu. Gdy podkładki zostały posadzone jesienią, pierwszą dawkę azotu należy podać wiosną następnego roku, w fazie pękania pąków. Drugą dawką nawozi się, gdy tegoroczne przyrosty osiągną wysokość 25–30 cm, a następną — od 2 do 3 tygodni później. Nawozy azotowe można stosować nie później niż do połowy lipca. Użyte po tym terminie mogą przedłużyć okres wzrostu drzewek, co w konsekwencji spowoduje ich przemarznięcie zimą. W drugim oraz, ewentualnie, trzecim roku (produkcji drzewek dwuletnich z jednoroczną koroną) całkowita dawka azotu powinna być niższa i wynosić od 60 do 80 kg N na ha. W tych latach dzieli się ją na dwie równe części, pierwszą stosuje się w fazie pękania pąków, a następną — 4–6 tygodni później.
Do nawożenia azotem można użyć mocznika, saletry amonowej lub saletrzaku. Ostatni z wymienionych nawozów nie zakwasza gleby, gdyż zawiera pewne ilości węglanu wapnia i magnezu, dlatego polecany jest zwłaszcza na glebach piaszczysto-gliniastych mających małą zdolność buforową w stosunku do odczynu.
MAKSYMALNE JEDNORAZOWE DAWKI NAWOZÓW WAPNIOWYCH LUB WAPNIOWO-MAGNEZOWYCH
* Zawartość części spławialnych w glebie
Nawożenie dolistne
Nawożenie doglebowe jest podstawowym sposobem dostarczania roślinom składników mineralnych. Czasem jednak nawożenie pozakorzeniowe daje lepsze efekty. W okresie suszy rośliny nie mogą bowiem pobrać wystarczających ilości składników (zwłaszcza azotu, fosforu i magnezu) przez system korzeniowy. Również nadmiar wody w glebie oraz zbyt zwięzła gleba osłabiają wzrost korzeni, a w efekcie ograniczają pobieranie składników mineralnych. Uszkodzenie systemu korzeniowego przez niską temperaturę lub gryzonie także powoduje, że aktywność pobierania składników jest ograniczona. W tych warunkach wskazane jest opryskiwanie roślin nawozami wieloskładnikowymi. Jeśli nawozy te zawierają mało azotu (mniej niż 5%) należy dodatkowo 2- lub 3-krotnie opryskać rośliny mocznikiem — każdorazowo w dawce 5 kg/ha.
Nawozić pozakorzeniowo należy także, gdy wystąpią objawy niedoboru danego składnika. Symptomy braku pojedynczych składników w roślinie występują, gdy popełniono błędy w postaci zaniechania nawożenia lub przenawożenia. O nawożeniu roślin powinny jednak decydować kryteria diagnostyczne, pozwalające określić celowość nawożenia, dawkę oraz formę nawozu. W szkółkach najczęściej występują objawy niedoboru magnezu.
W tym przypadku drzewka można opryskiwać jednowodnym siarczanem magnezu (10 kg/ha) lub też 7-wodnym siarczanem magnezu (20 kg/ha). W razie niedoboru potasu można opryskiwać rośliny azotanem potasu lub siarczanem potasu (10 kg/ha).
