Fitoplazmy, dawniej zwane organizmami mikoplazmopodobnymi (MLOs), przedstawione w "Szkółkarstwie" 3/2000, są groźnymi patogenami m.in. ozdobnych roślin drzewiastych. Poza żółtaczką wiązu wywołują one żółtaczkę jesionu, czarcią miotlastość i zamieranie topoli, klonu, dębu i olszy oraz głogu, lilaka, derenia, tawuły i hortensji.
Zamieranie olszy |
|
Wiedza na temat tej choroby, wywołanej przez fitoplazmę o nazwie żółtaczka olszy (Alder yellows; ALY), i jej historia są dość nowe. Objawy zamierania olszy w stosunkowo dużym nasileniu obserwowano w Niemczech i we Włoszech na następujących gatunkach olszy: czarnej (Alnus glutinosa), szarej (A. incana), pomarszczonej (A. rugosa), a także A. cordata, A. hirsuta, A. subcordata, A. tenuifolia i A. rubra. W Polsce choroba ta występuje w bardzo dużym nasileniu na olszy czarnej w rejonie Zakopanego oraz na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego. Nie prowadzono badań nad zamieraniem olszy w innych rejonach Polski. Fitoplazma powodująca żółtaczkę a następnie zamieranie olszy jest blisko spokrewniona lub prawie identyczna z fitoplazmami z grupy żółtaczki wiązu, wywołującymi groźne choroby roślin drzewiastych z rodzaju Ulmus, Vitis, Rubus, Prunus, Olea i Eucaliptus. Nie ma wiadomości na temat naturalnych wektorów tego patogenu. Objawy chorobowe. W połowie czerwca liście porażonych roślin stają się jasnozielone, potem przebarwiają się na żółto i ulegają nekrozie, są najczęściej mniejsze niż u drzew zdrowych i przedwcześnie opadają, przez co rośliny są ubogo ulistnione, a ich wzrost zahamowany (fot. 1).
FOT. 1. Olsza porażona przez fitoplazmę
|
W następnym etapie choroby stopniowo zamiera całe drzewo — najpierw obumierają pojedyncze pędy, a następnie — dość raptownie — cała roślina. Z pni i korzeni chorych drzew pionowo wyrastają, rozgałęzione w górnej części pędy typu czarcich mioteł, które także wkrótce zamierają (fot. 2).
FOT. 2. Zamierające, pionowo wyrosłe pędy chorego drzewa
|
|
|
Żółtaczka jesionu |
|
Chorobę tę opisano pod koniec lat 80. Stwierdzono ją w USA i Kanadzie. Wprawdzie nie ma informacji na temat występowania jej na drzewach w Europie, jednakże w ostatnim roku żółtaczkę tę obserwowano na terenie Polski na siewkach jesionu wyniosłego wykorzystywanych jako podkładki oraz na młodych szczepach. Żółtaczka jesionu wywoływana jest przez fitoplazmę o tej samej nazwie (Ash yellows; AY), zaliczaną do grupy żółtaczki jesionu. Patogeny z tej grupy są także przyczyną chorób obserwowanych na lilakach (Syringa spp.). Z dotychczasowych badań wynika, że czynnik chorobotwórczy rozprzestrzeniany jest głównie podczas szczepienia, przy czym żródłem choroby mogą być zarówno zrazy, jak i podkładki, które często są porażane, lecz nie wykazują objawów chorobowych. Nie ma na razie wiadomości na temat naturalnych wektorów tej fitoplazmy. Objawy chorobowe wywoływane przez fitoplazmę żółtaczki jesionu na drzewach z rodzaju Fraxinus spp. są podobne do symptomów fitoplazmoz stwierdzanych na innych roślinach, zwłaszcza na wiązie (Ulmus spp.), a ich nasilenie zależy od gatunku gospodarza. U jesionu białego (F. americana) — bardzo wrażliwego na porażenie żółtaczką — najczęściej obserwuje się chlorozę, żółknięcie lub czerwone zabarwienie liści, ich zdrobnienie, deformację i przedwczesne opadanie. Nowo wyrastające pędy mają postać czarcich mioteł. Wzrost chorych roślin jest bardzo zahamowany. Porażone drzewa nagle więdną i zamierają. Drzewa, mniej podatnego na chorobę, jesionu pensylwańskiego (F. pennsylvanica) wykazują głównie zahamowanie wzrostu i zmiany w zabarwieniu liści, jednakże nie zamierają. Natomiast u F. velutina zahamowanie wzrostu porażonej rośliny jest słabo widoczne. Choroba jest bardzo groźna gospodarczo i w USA poświęcono jej wiele uwagi. Z badań amerykańskich wynika, że na trzyletnich drzewach jesionu pensylwańskiego, eksperymentalnie zakażonego przez szczepienie, pierwsze objawy
Fot. 5. Rozmnażanie jeżyn w multiplach jest zdecydowanie lepsze od tradyzyjnego na zagonach
|
chorobowe występują na najmłodszych korzeniach, które już po 34 dniach od infekcji mają zahamowany wzrost i zamierające wierzchołki. Z czasem choroba obejmuje starsze i grubsze korzenie, które stopniowo obumierają. W żywych korzeniach porażonych drzew widać — na przekroju poprzecznym — ściemnienie łyka i kambium spowodowane degeneracją rurek sitowych i komórek towarzyszących oraz rozwój grubych, zlignifikowanych komórek parenchymatycznych (patologicznej sklerenchymy). Po 102 dniach od zakażenia obserwowano nekrozę korzeni i więdnięcie nadziemnej części roślin. Do czasu pojawienia się nekrozy korzeni wzrost porażonych drzew był normalny, chociaż wystąpiła, stopniowo się pogłębiająca, chloroza liści która po 68 dniach, była bardzo silna i towarzyszyło jej więdnięcie liści. U chorych drzew, które — mimo zakażenia — przetrwały okres spoczynku zimowego, wiosną obserwowano zahamowanie wzrostu pędów oraz chlorozę, zdrobnienie i deformację liści, czasem czarcie miotły. Ponadto zawsze zamierały wierzchołki korzeni, które w efekcie ulegały skróceniu i osłabieniu, co prowadziło do gorszego zaopatrywania rośliny w wodę. |
|
Czarcia miotlastowść i zamieranie topoli |
|
Ta choroba (Populus witches’ broom and decline; PopWBD), występuje na wielu gatunkach topoli w Europie — bardzo często na topoli czarnej (Populus nigra) 'Italica’ w Niemczech, Bułgarii i na Węgrzech, na topoli szarej (P. canescens) w Holandii, topoli białej (P. alba) we Francji i Holandii, topoli osice (P. tremula) w Niemczech oraz topoli kanadyjskiej (P. canadensis) w Bułgarii. W Polsce miotlastość i zamieranie topoli jest również zjawiskiem powszechnym. Chore drzewa rosną, na przykład wzdłuż Alei Racławickiej w Lublinie, przy trasie Warszawa-Lublin, w Warszawie, Skierniewicach i okolicach Zakopanego. Występowanie objawów chorobowych wiąże się z porażeniem drzew przez fitoplazmę z grupy żółtaczki astra (I-B), która jest w Europie bardzo powszechna i występuje na wielu gatunkach roślin zielnych, na bylinach, krzewach i drzewach. Objawy chorobowe. Pierwsze — to żółknięcie i czerwienienie liści, co można obserwować późnym latem i jesienią. Przebarwione liście przedwcześnie opadają. Niekiedy wyrastają czarcie miotły, których boczne pędy są bardzo cienkie (fot. 3).
FOT. 3. Topola czarna 'Italica’ z zamierającymi pędami i licznymi czarcimi miotłami
|
Liście u podstawy mioteł są bardzo duże, zaś powyżej — liczne i drobne, a nawet zdeformowane (fot. 4).
Fot. 4. U podstawy chorych drzew wyrastają liczne czarcie miotły z drobnymi liśćmi
|
Inne pędy porażonych drzew mają krzaczasty pokrój z powodu silnego zdrobnienia liści i skrócenia ogonków liściowych. Wraz z postępem choroby ulistnienie się przerzedza, ponadto obumierają pojedyncze pędy oraz całe drzewa. |
