Ochrona ozdobnych roślin szklarniowych przed szkodnikami jest coraz trudniejsza i bardzo kosztowna ze względu na zawlekanie do kraju nieznanych tu dotychczas owadów oraz roztoczy. W ostatnich latach wzrasta także zagrożenie ze strony organizmów, które do tej pory nie miały większego znaczenia i nie wymagały zwalczania (o niektórych z nich — czytaj w HO 6/2000 z "Programem ochrony roślin ozdobnych na lata 2000–2003").
Czerwce |
|
Owady te wyrządzają duże szkody na roślinach ozdobnych. Do tej pory najczęściej notowano w Polsce wełnowca cytrusowca (Planococcus citri), tarcznika oleandrowca (Aspidiotus nerii) i misecznika cytrusowca (Coccus hesperidum). Tylko w cieplarniach ogrodów botanicznych występowała natomiast przylepnica szklarniowa (Chlorpulvinaria floccifera), należąca do rodziny misecznikowatych. Jednak w 1997 roku po raz pierwszy wykryto tego szkodnika w szklarni produkcyjnej, na importowanych z Kostaryki sadzonkach szeflery. Samica (fot. 1) wyglądem przypomina misecznika cytrusowca, od którego odróżniają ją długie woreczki jajowe (fot. 2).
FOT. 1. SAMICA PRZYLEPNICY SZKLARNIOWEJ
|
FOT. 2. WORECZEK JAJOWY PRZYLEPNICY SZKLARNIOWEJ
|
Poza szklarniami przylepnica jest groźnym szkodnikiem ostrokrzewu kolczastego (Ilex aquifolium), na którym jest dość często przywożona z Holandii. Obserwowana była na krzewach rosnących na zewnątrz na południu i w centralnej części Polski, co oznacza, że znosi nasze łagodne zimy i może rozmnażać się nie tylko pod osłonami. Największe jednak problemy w ochronie roślin szklarniowych stwarzają tarczniki zawlekane dość często z Kostaryki, z sadzonkami draceny obrzeżonej (Dracaena margunata). Prawie w każdej importowanej partii roślin znajdowano tarcznika czerniaka (Chrosomphalus aonidum — fot. 3). Szkodnik ten, poza dracenami, może zasiedlać także inne rośliny, na przykład: figowce, filodendrony, palmy, gatunki cytrusowe. Zn
FOT. 3. DRACENA OPANOWANA PRZEZ TARCZNIKA CZERNIAKA
|
acznie rzadziej stwierdza się na dracenie tarcznika przestrojnowca (Pinnaspis aspidistrae), który jest znany u nas od dawna jako szkodnik paproci i storczyków. Samice tego gatunku mają tarczkę muszelkowatego kształtu, ciało brązowawo zabarwione (fot. 4). Charakterystyczne dla P. aspidistrae są liczne larwy samców, których ciało jest białe, prostokątne, z trzema podłużnymi żeberkami. Sp
FOT. 4. SAMICA I LICZNE LARWY SAMCÓW TARCZNIKA PRZESTROJNOWCA
|
oradycznie — tylko na dracenach — znajduje się wełnowca szklarniowca (Pseudococcus longispinus — fot. 5). Ty
FOT. 5. OSOBNIK WEŁNOWCA SZKLARNIOWCA
|
lko raz stwierdzono — na importowanej z Hiszpanii cytrofortunelii — liczne samice (fot. 6) i larwy czerwca australijskiego (Icerya purchasii). W ponad 50 krajach rejonu Morza Śródziemnego jest to groźny szkodnik roślin cytrusowych. Aby zwalczyć tego czerwca, sprowadzono tam z Australii jego naturalnego wroga, drapieżną biedronkę — Rodolia cardinalis i szkodnika prawie zupełnie wyniszczono.
FOT. 6. SAMICE CZERWCA AUSTRALIJSKIEGO
|
|
|
Zwójkówki |
|
Wraz z sadzonkami szeflery zawleczono z Kostaryki gąsienice zwójkówek należące do rodzajów Amorbia i Platynota. Żerują one na liściach wygryzając duże, nieregularne dziury. Przepoczwarczają się pomiędzy dwoma sprzędzionymi liśćmi (fot. 7).
FOT. 7. LIŚĆ USZKODZONY PRZEZ GĄSIENICĘ ZWÓJKI
|
Zwójki z rodzaju Amorbia są trudne do oznaczenia, ale samice mają charakterystyczny układ skrzydeł — spod I pary wystają zakończenia II pary (fot. 8).
FOT. 8. MOTYL ZWÓJKI Z RODZAJU AMORBIA
|
Motyle z rodzaju Platynota mają silnie rozbudowane głaszczki wargowe, a na ich skrzydłach znajduje się charakterystyczny rysunek z dwiema parami ciemnych plamek (fot. 9). Gatunki z tego rodzaju sprawiają problemy w południowo-wschodnich stanach USA, gdzie są szkodnikami głównie poinsecji i róży. Gąsienice (fot. 10) zwijają i sprzędzają liście budując w ten sposób kryjówkę, wewnątrz której żerują.
FOT. 9. MOTYL ZWÓJKI Z RODZAJU PLATYNOTA
|
FOT. 10 GĄSIENICA ZWÓJKI Z RODZAJU PLATYNOTA
|
Na kwitnących roślinach azalii importowanych z Belgii obserwowano uszkodzone kwiaty i liście (fot. 11) — efekt żerowania gąsienic (fot. 12) zwójki Epagoge grotiana oraz same gąsienice. Zwójka ta występuje także na terenie całej Polski, na różnych drzewach liściastych, a także na borówkach, ale w warunkach naturalnych nie stanowi większego zagrożenia.
FOT. 11. AZALIA USZKODZONA PRZEZ EPAGOGE GROTIANA
|
FOT. 12. GĄSIENICA EPAGOGE GROTIANA
|
|
|
Inne motyle |
|
Na roślinach draceny deremeńskiej (Dracaena deremensis) 'Compacta’ importowanych z Kostaryki stwierdzono gąsienice motyli z rodziny pomrowicowatych (Limacodidae) — pomrowicę dracenówkę (Scopelodes contractus) i Sibine stimulea (syn. S. megasomoides — fot. 13).
FOT. 13. GĄSIENICA SIBINE STIMULEA
|
Ten ostatni gatunek występuje na Kostaryce na wielu drzewach i krzewach liściastych — między innymi klonach (Acer spp.), wiązach (Ulmus spp.), dębach (Quercus spp.), ketmiach (Hibiscus spp.), drzewach owocowych — i na palmach. Znany jest także jako szkodnik bananowców oraz palmy olejowej. Dodatkowo może być niebezpieczny dla ludzi — dotykanie jego gąsienic (włosków znajdujących się z przodu, z tyłu, a także po obu bokach ciała) powoduje silne podrażnienie skóry. Przyczyną tego są. Na roślinach pasiatki zwisłej (Zebrina pendula) importowanych z Holandii wykryto gąsienice sówki należącej do błyszczek — Chrysodeixis chalcites (fot. 14). Gatunek ten dotychczas nie był notowany w Polsce, chociaż wymieniany jest w kluczu do oznaczania tej grupy motyli jako możliwy do odnalezienia w kraju. Motyle Ch. chalcites (fot. 15) odbywają bowiem długie loty migracyjne ze strefy śródziemnomorskiej na północ Europy. Gąsienice tej błyszczki żerują na roślinach wielu gatunków zielnych, a jej rozwój jest możliwy tylko w szklarniach — na przykład na pelargonii.
FOT. 14. GĄSIENICA CHRYSODEIXIS CHALCITES
|
FOT. 15. MOTYL CHRYSODEIXIS CHALCITIES
|
|
|
|
Prof. dr hab. G. Łabanowski i mgr A. Chałańska pracują w Instytucie Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach |
