Ochrona unijna
Najważniejsze novum, jakie wynika z tego aktu prawnego, to ochrona odmian na poziomie unijnym i nadrzędność tej ochrony w stosunku do krajowej. Mówią o tym artykuły 4. (pkt 6) oraz 27. (pkt 2) nowej ustawy:
- „Wyłącznego prawa nie przyznaje się [w Polsce — przyp. red.], jeżeli odmiana została zgłoszona do ochrony albo jest chroniona przez Unijne Biuro Ochrony Odmian Roślin (CPVO).”
- „Jeżeli hodowca odmiany chronionej wyłącznym prawem w Rzeczypospolitej Polskiej uzyska wspólnotowe wyłączne prawo do odmiany, to wyłączne prawo uzyskane w RP zostanie zawieszone na okres, przez który hodowca będzie korzystał ze wspólnotowego wyłącznego prawa ()”.
Unijna ochrona odmian funkcjonuje od 1995 roku. CPVO, czyli Community Plant Variety Office, mieści się we francuskim mieście Angers i zarządza ochroną prawną, która obowiązuje na terenie całej Wspólnoty. Lista odmian tak chronionych jest dostępna na stronie internetowej CPVO (www.cpvo.eu.int/common/species.htm), gdzie figurują tylko nazwy „hodowlane” odmian. Warto się z nią zapoznać, zwłaszcza jeśli produkuje się niechronione dotychczas w Polsce odmiany niektórych gatunków, gdyż z chwilą wejścia do UE będą u nas automatycznie chronione kreacje z tej listy (jak i nieznajdujące się na niej odmiany z polskiej Księgi Ochrony Wyłącznego Prawa prowadzonej przez COBORU). Oprócz ochrony unijnej, której znaczenie z roku na rok rośnie, istnieje ochrona w poszczególnych krajach UE, obowiązująca tylko na terenie danego państwa.
Polski hodowca, który chciałby ochronić swoją odmianę na poziomie unijnym, będzie to mógł zrobić kierując dokumenty do CPVO albo korzystając z pośrednictwa Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej. Badania umożliwiające otrzymanie wspólnotowego wyłącznego prawa są jednak kosztowne (za rok takich badań trzeba zapłacić 1000–1200 ). COBORU nadal będzie się zajmować przyznawaniem wyłącznego prawa do odmian — na poziomie krajowym. Warto przypomnieć, że chronić można tylko odmiany nowe, czyli — w świetle przepisów — takie, które były w Polsce oferowane nie dłużej niż rok (a w pozostałych państwach nie dłużej niż 4 albo 6 lat). Takie samo, roczne, jest kryterium nowości przy ochronie unijnej.
Nowa ustawa o nasiennictwie
Również znajduje się w końcowej fazie prac parlamentarnych i ma wejść w życie z dniem przystąpienia Polski do Wspólnoty*. Między innymi dopuści do obrotu w Polsce (tak, jak to jest w całej UE) materiał szkółkarski CAC (Conformitas agraria Communitatis). Jest to niekwalifikowany materiał rozmnożeniowy i nasadzeniowy roślin sadowniczych** (art. 2, pkt 1, ust. 12), który „odpowiada wymaganiom w zakresie wytwarzania i jakości”, podlegający jedynie ocenie polowej i ocenie cech zewnętrznych, jakiej dokonują dostawcy tego materiału (art. 42). Materiał szkółkarski CAC będzie więc tańszy od kwalifikowanego i prawdopodobnie spowoduje spadek zainteresowania kupnem lepszego jakościowo materiału. Zdaniem profesora Edwarda Żurawicza kierownika Zakładu Hodowli Roślin Sadowniczych ISK, zagrożenie jest tym większe, że nowa ustawa o prawnej ochronie odmian złagodziła — w porównaniu z dotychczas obowiązującymi przepisami — sankcje za nieprzestrzeganie zasad wyłącznego prawa. I tak, znikły zapisy na temat możliwości zastosowania aresztu lub ograniczenia wolności, a została tylko kara w postaci grzywny.
Na zagrożenia, jakie wiążą się z perspektywą wprowadzenia kategorii CAC w Polsce wskazują analizy Departamentu Produkcji Roślinnej Ministerstwa Rolnictwa i RW. Mówiono o nich także na seminaryjnym posiedzeniu Komisji Rolnictwa i RW Senatu Rzeczypospolitej Polskiej. Odbyło się ono 24 kwietnia i zgromadziło naukowców, przedstawicieli branży hodowlano-nasiennej oraz szkółkarzy. Dotyczyło perspektyw polskiego nasiennictwa i szkółkarstwa w jednoczącej się Europie, a także ustalania kolejnych poprawek do projektów obu ustaw.
Obawę o powszechne naruszanie wyłącznego prawa przez producentów materiału CAC wyraził prezes Stowarzyszenia Producentów Wysokiej Jakości Materiału Szkółkarskiego Piotr Kaczor. Jak stwierdził, nieprzestrzeganie zasad tego prawa w Polsce może zaszkodzić polskim szkółkarzom, którzy (jak członkowie SPWJMS) kupują licencje od zagranicznych hodowców. Jeśli właściciele odmian uznają, że prawo w naszym kraju nie jest należycie przestrzegane, mogą odmówić Polakom udzielania kolejnych licencji.
A bez tego nie wykorzystamy szansy dostania się na unijne rynki, jaka stoi przed naszym szkółkarstwem sadowniczym, choćby dzięki niższym u nas kosztom robocizny. Piotr Kaczor podkreślił znaczenie Ośrodka Elitarnego Materiału Szkółkarskiego w Prusach, gdzie uzyskuje się i rozmnaża materiał wyjściowy wolny od chorób wirusowych, który pozwala szkółkarzom produkować drzewka i krzewy owocowe odpowiadające najwyższym wymaganiom zachodnioeuropejskim. Takie źródło materiału jest wręcz warunkiem eksportu materiału sadowniczego z Polski na rynki UE. Jest to jedyny tego typu ośrodek w krajach przystępujących do UE, a więc polski materiał szkółkarski może być bardzo konkurencyjny na rynku Wspólnoty. Prezes SPWJMS apelował więc, by Ministerstwo Rolnictwa i RW nie zmniejszało, a tym bardziej nie zaniechało dotowania OEMS, który przeżywa kłopoty finansowe. Wypowiedź tę poparła dr Elżbieta Rozpara, kierownik Zakładu Oceny Odmian i Szkółkarstwa Roślin Sadowniczych Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa
w Skierniewicach.
Nowa ustawa o nasiennictwie nie eliminuje — wbrew wcześniejszym planom — odmian selekcjonowanych, które miały zniknąć z rejestru krajowego po 5 latach od daty przystąpienia Polski do UE. Przepisy narzucają jedynie obowiązek właściwego oznaczania materiału siewnego (m.in. drzewek) tych odmian na etykietach: oprócz nazwy odmiany należy umieszczać oznaczenie zachowującego odmianę, na przykład -ISK.
* tekst można znaleźć na stronie www.sejm.gov.pl
** W rozumieniu ustawy termin „materiał szkółkarski” odnosi się wyłącznie do roślin sadowniczych i oznacza ich materiał rozmnożeniowy oraz nasadzeniowy; materiał rozmnożeniowy roślin ozdobnych to nasiona, części roślin lub rośliny łącznie
z podkładkami, przeznaczone do rozmnażania i produkcji roślin ozdobnych; przepisy ustawy o nasiennictwie nie dotyczą leśnego materiału szkółkarskiego (rozmnożeniowego)
