OŚNIEŻE AMERYKAŃSKIE – ROŚLINY NIEDOCENIONE

Fot. 1. Owoce (tu: ośnieży karolińskiej) są ozdobą rośliny późną jesienią i zimą

Ogólnie o gatunkach

Ośnieża karolińska (Halesia carolina) oraz, traktowana przez nie­których dendrologów jako odmiana, ośnieża górska (H. monticola lub H. carolina var. monticola) występują w płd.-wschodniej części USA, od stanu Ohio na północy po Florydę na południu, od 6. do 9. strefy klimatycznej (jest to ważna informacja dla sprowadzających nasiona ze stanowisk naturalnych). Niektórzy dendrolodzy amerykańscy wyróżniali ośnieżę drobnokwiatową (Halesia parviflora) rosnącą w południowej części USA w 8. lub 9. strefie klimatycznej. Jej zasięg pokrywa się z zasięgiem ośnie­ży karolińskiej — do tego ostatniego gatunku jest obecnie włączona ośnieża drobnokwiatowa.

Warto wspomnieć również o ośnieży dwuskrzydłej (Halesia diptera), która jest krzewem dorastającym do wysokości 5 m i wystę­puje na niewielkim obszarze w płd.-wsch. części USA, w 8.–9. stre­fie klimatycznej. Arboretum rogowskie kilkakrotnie sprowadzało nasiona tego gatunku, ale po zakwitnięciu uzyskanych z nich roślin okazywało się, że są to ośnieże karolińskie lub górskie. Z nasion otrzymanych w 1983 roku ze stanowisk naturalnych w stanie Luizjana, z 8. strefy klimatycznej, uzyskano 3 krzewy, które zakwitły po raz pierwszy w 2004 r. Kwiaty (fot. 2) o podzielonych do nasady 4 płatkach (u innych ośnieży są one dzwonkowate, prawie zrosłopłatkowe) oraz dwuskrzydłe owoce są zgodne z opisem gatunku. Przy spadkach temperatury do –25^oC notowano przemarznięcia jednorocznych lub 2-letnich pędów, z dobrą regeneracją uszkodzeń. Z uwagi na niepełną odporność na mróz i niezbyt obfite kwitnienie, gatunek ten nie jest jednak zalecany do uprawy w Polsce.

Fot. 2. Halesia diptera — kwiaty o czterech płatkach

Najważniejsze

Typowa ośnieża karolińska  tworzy nieduże drzewa, czasami wielopniowe, o wysokości do 10 metrów, bądź rośnie krzaczasto. Pnie, z pod­łużnie bruzdowaną korowiną, która na starszych drzewach łuszczy się tarczkowato, są często pokrzywione, korona jest nieregularna, rozło­żysta, nisko ugałęziona. Dzwonkowate, zwieszające się kwiaty, zebrane po 2–5 w pęcz­kach, mają do 1,5 cm długości (fot. 3), zakwitają jednocześnie wczesną wiosną, tuż przed rozwojem liści, i wszystkie naraz opadają. Pod dużymi drzewami ścielą się gęsto na ziemi, jak śnieg, i stąd nazwa ośnieża (fot. 4). Eliptyczne, drobno piłkowane liście długoś­ci do 10 cm są umieszczone skrętolegle na gałązkach. Owocem jest twardy, zdrew­niały, podłużny pestkowiec opatrzony 4 skrzydełkami, po wyschnięciu brązowy, utrzymujący się na gałązkach prawie do końca zimy.

Fot. 3. Halesia carolina — kwiaty zebrane w pęczki

Fot. 4. Opadłe kwiaty ośnieży ścielą się na ziemi

Ośnieża górska, zwana również ośnieżą drzewiastą, rośnie na zbo­czach gór, 900–1200 m n.p.m., a jej zasięg mieści się w obrębie zasięgu ośnieży karolińskiej. Jest dużym drzewem, dorasta do wysokości 25 metrów, a jej liście, kwiaty (fot. 5) i owoce są nieco większe niż u ośnieży karolińskiej. Różnica jest szczególnie widoczna w przypadku owoców — oskrzydlone pestkowce u ośnieży karolińskiej są krótsze (długość do 2,5 cm), a skrzydełka dość wąskie i zwężające się ku szypułce, podczas gdy u ośnieży górskiej są one szersze, zaokrąglone, a owocki osiągają długość do 4–5 cm. Pnie drzew są pojedyncze, proste, korona w młodym wieku jest stożkowata, później się zaokrągla.

Fot. 5. Halesia monticola — kwiaty podobne, jak u H. carolina, ale nieco większe

Doświadczenia z uprawą ośnieży karolińskiej i górskiej w arboretum w Rogowie (rośnie tutaj
35 okazów tych gatunków, różnego pochodzenia i w różnym wieku) wskazują, że poza okazami typowymi dla tych gatunków, znajdują się również drzewa o cechach pośrednich. Z nasion otrzymywanych jako nasiona ośnieży karolińskiej uzyskuje się czasami drzewa zbliżone do ośnieży górskiej, i odwrotnie. Niektóre okazy o cechach ośnieży karolińskiej (pokrój, owoce) wyrastają w spore drzewa o wymiarach przekraczających znacznie wymiary podawane w podręcznikach. Być może W. Seneta i niektórzy inni autorzy mają rację, przyjmując dla ośnieży górskiej rangę odmiany geograficznej (varietas), a nie gatunku.

W Rogowie około 50-letnie ośnieże karolińskie osiągają wysokość od 4 do 8 metrów, ale jedno drzewo o cechach tego gatunku ma 28-cm pierśnicę i wysokość 12,5 m. Największa prawdopodobnie w Polsce ośnieża górska osiągnęła w wieku 48 lat 45 cm pierśnicy i wysokość 18,5 metra, a jedna z młodszych, 23-letnia — odpowiednio — 17 cm i 14,5 m.

Omawiane gatunki ośnieży są, jak dotychczas, bardzo rzadko uprawiane, nawet w ogrodach botanicznych, pomimo dobrej odporności tych roś­lin na mróz. W Rogowie (strefa 6b) wytrzymały prawie bez uszkodzeń mrozy dochodzące do –31,30C podczas zimy 1986/87 roku.

Z odmian uprawnych, nienotowanych dotychczas w Polsce, można wymienić dla ośnieży górskiej  formę ’Rosea’ o lekko różowych kwiatach, a dla ośnieży karolińskiej  formę ’Meehanii’, o głębiej powcinanej koronie kwiatów.

Ośnieże wymagają gleb żyznych, próchnicznych, świeżych, lekko kwaśnych oraz miejsc nasłonecznionych, ale osłoniętych.

Rozmnażanie

Z nasion. Znany niemiecki szkółkarz i dendrolog Andreas Bartels zaleca dla przezwyciężenia spoczynku 2–4-miesięczną stratyfikację w temperaturze 12–300C, a po niej stratyfikację chłodną, w temperaturze 0–40C. Można też nasiona wysiewać bez­pośrednio do skrzynek wstawianych do szklarni, a następnie przenoszonych do inspektu. Jednocześnie A. Bartels pisze, że nasiona zebrane w Niemczech są tylko w rzadkich przypadkach żywotne. Podobnie sprawa ta wygląda u nas. W Rogowie wysiewaliśmy bardzo duże ilości nasion do skrzynek trzymanych zimą w inspekcie (bez ciepłej stratyfikacji). Nasiona przelegiwały przez rok, w drugim roku kiełkowało ich do 5%, a sporadycznie siewki pojawiały się w trzecim roku po wysiewie. Podobnie wypadają próby krojenia nasion — żywotnych jest niewiele. Pod największą ośnieżą rosnącą w arboretum w Rogowie sporadycznie pojawia się jednak samosiew.

Z sadzonek. Jak pisze Bartels, rozmnażanie ośnieży tym sposobem jest dość trudne, ale możliwe. Sadzonki należy ciąć w lipcu, sierpniu, ich podstawa powinna być wystarczająco zdrewniała, konieczne jest nacinanie jej i traktowanie sadzonek środkiem stymulującym wytwarzanie korzeni, liście można skracać do połowy. Najlepiej sadzonkować w szklarni, a jeśli w inspekcie — to przez zimę sadzonki powinny przebywać w miejscu zabezpieczonym przed mrozem.