Dlaczego w chłodni?
Zwiększa się grupa zwolenników wiosennego sadzenia drzewek, przechowywanych przez zimę w chłodni szkółkarskiej. Zwłaszcza, że zima 2002/2003 była jedną z surowszych w ciągu ostatnich kilkunastu lat. W Skierniewicach w najchłodniejszym okresie grudnia temperatura powietrza przy gruncie obniżyła się do –25,9oC. Temperatura gleby na głębokości 5 cm spadła wtedy do –7,6oC, a na głębokości 10 cm — do –5,8°C. Również podczas następnego ataku mrozów — pod koniec pierwszej dekady stycznia — temperatura przy gruncie spadła do –29,9oC. Lokalnie, przy braku okrywy śnieżnej, szkółkarze ponieśli duże straty, głównie w grupie drzew pestkowych. Uszkodzenia mrozowe stwierdzono nie tylko w szkółkach na zaokulizowanych podkładkach i na niewykopanych okulantach, ale także na materiale w dołownikach (czyt. też „Szkółkarstwo” 3/2003).
Dlatego coraz więcej szkółkarzy decyduje się na przechowywanie materiału szkółkarskiego w chłodni. Z myślą o nich w Instytucie Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach podjęto się opracowania technologii przechowywania drzewek i podkładek przez zimę.
Nowoczesna komora
Komora chłodnicza w ISK przeznaczona do przechowywania drzewek wyposażona została w system pośredniego chłodzenia — czynnikiem chłodzącym jest glikol propylenowy — z możliwością szerokiej regulacji parametru delta T. Parametr ten jest różnicą pomiędzy temperaturą powietrza w komorze a temperaturą powierzchni chłodnicy. Wartość tego parametru decyduje o możliwości utrzymania właściwej wilgotności względnej powietrza w komorze. Im mniejsza jest wartość delta T, tym większa wilgotność w komorze. Przy zbyt małej wartości tego parametru spada jednak wydajność układu chłodniczego. Dlatego przy projektowaniu komór chłodniczych należy uwzględniać parametr delta T. Zalecana wartość delta T dla komór do przechowywania drzewek to 2–3oC.
W nowoczesnych chłodniach parametry pracy układu chłodniczego sterowane i nadzorowane są komputerowo. Komora do przechowywania materiału szkółkarskiego powinna być wyposażona w odśrodkowy nawilżacz powietrza umożliwiający utrzymanie do 98% wilgotności względnej (fot. 1).
Fot. 1. Zainstalowanie w chłodni nawilżaczy powietrza pozwala utrzymać wilgotność względną do 98%
Izolacja termiczna ścian wykonana została z płyty warstwowej z rdzeniem styropianowym. Posadzka jest betonowa, pokryta durbetonem i izolowana styropianem. Taka komora spełnia wszelkie wymagania techniczno-technologiczne nowoczesnych komór przechowalniczych odnośnie utrzymania:
- stabilnej temperatury;
- właściwej cyrkulacji powietrza w komorze;
- wysokiej i stabilnej wilgotności powietrza;
- wydajności chłodniczej.
Warunki przechowywania
Ze względu na niewielkie wymiary komory — długość 4,5 m, szerokość 4,0 m, wysokość 3,5 m — wynikające z jej doświadczalnego przeznaczenia, zastosowano własne rozwiązania — stelaże na drzewka — uwzględniajac uwagi i sugestie szkółkarzy (niektórzy z nich część produkowanego materiału szkółkarskiego przechowują w chłodniach już od kilku lat).
W komorze umieszczono drzewka jabłoni (dwuletnie drzewka odmiany 'Elise’ na podkładkach 'M.9′, 'P 60′, 'M.26′, 'P 14′ i 'M.7′), czereśni (okulanty odmiany 'Bttnera Czerwona’ na podkładce 'Colt’ i siewkach czereśni ptasiej) oraz śliwy (okulanty odmiany 'Oneida’ na ałyczy). Część materiału szkółkarskiego przechowywano z odkrytymi korzeniami, w temperaturze 0,5oC i przy 96% wilgotności względnej powietrza, utrzymywanej przez nawilżacze. Pozostałe drzewka przechowywano z korzeniami przykrytymi wilgotnymi trocinami i utrzymywano taką samą wilgotność i temperaturę. Korzenie wszystkich drzewek zostały wcześniej zamoczone w roztworze fungicydów, dla zabezpieczenia przed chorobami, przede wszystkim przed szarą pleśnią.
Drzewka z odkrytymi korzeniami ułożono na stelażach ustawionych na paletach sadowniczych o wymiarach 1,2 x 1,0 m (fot. 2). Górną i dolną część stelaża stanowiła rama z kątownika, słupki wykonano z rurek stalowych o średnicy 3/4 cala. Długość i szerokość tych stelaży dostosowano do wymiarów palet, natomiast ich wysokość, dla zapewnienia stabilności, wynosiła 1,3 m. Górną ramę stelaży zakładano dopiero po ułożeniu wszystkich wiązek drzewek (korzeniami na zewnątrz i naprzemianlegle). Ustawiane na sobie stelaże umożliwiają lepsze wykorzystanie powierzchni przechowalniczej. Przedstawiony sposób składowania pozwolił ułożyć w jednym słupku, w dwóch stelażach prawie 1000 drzewek (fot. 3).
Fot. 2. Stelaż na drzewka
Fot. 3. Umieszczenia drzewek na stelażach pozwala na lepsze wykorzystanie powierzchni w chłodni
Przechowywane w doświadczalnej chłodni jabłonie zostały posadzone 29 kwietnia, natomiast czereśnie i śliwy w pierwszych dniach maja. Należy jednak podkreślić, że późnowiosenne sadzenie drzewek do sadu jest możliwe pod warunkiem ich nawadniania, zwłaszcza w pierwszym okresie wzrostu.
Drzewka w chłodni trzeba umieścić przed nadejściem pierwszych mrozów — w ubiegłym roku był to początek listopada. Początkowo w komorze temperaturę należy utrzymywać na poziomie 1oC, przy wilgotność powietrza 95%. Po upływie 2–3 tygodni temperaturę trzeba obniżyć do 0,5oC, a wilgotność powietrza podwyższyć do 96%. Utrzymanie niskiej temperatury, przy wysokiej wilgotności względnej powietrza, powoduje pozostawanie roślin w stanie głębokiego spoczynku zimowego. Ponadto możliwe jest w takich warunkach przechowywanie drzewek czy podkładek z odkrytym systemem korzeniowym (nieprzysypanym wilgotnymi trocinami). Przed umieszczeniem drzewek w chłodni należy zabezpieczyć ich korzenie przed ewentualnym porażeniem przez choroby kory i drewna oraz szarą pleśnią w okresie przechowywania.
W ten sposób sadowniczy materiał szkółkarski można przechowywać do końca kwietnia.
