ROZMNAŻANIE PRZEZ SZCZEPIENIE – CZ. III. POD OSŁONAMI – POSTĘPOWANIE Z ROŚLINAMI PO SZCZEPIENIU

Kalusowanie termiczne

Część odmian gatunków bardziej ciepłolubnych (np. leszczyn, magnolii), zaszczepionych bardzo wcześnie zimą w ręku lub na podkładkach doniczkowanych poddawana jest przez krótki czas miejscowemu podgrzewaniu (czyt. też „Szkółkarstwo” 1 i 3/94, 1/2002). Szczepy są następnie przechowywane w chłodni do czasu sadzenia w mnożarce lub (rzadziej) w gruncie. Technologia ta, nazywana termicznym kalusowaniem, ma na celu przyśpieszenie procesu zrastania (uaktywnienie kambium).

Pielęgnacja szczepów

Zaszczepione rośliny układane są na zagonach w szklarniach lub namiotach foliowych i przykrywane dodatkowo folią (dawniej używano do tego celu okien inspektowych). Szczepy otrzymane ze szczepienia w ręku na nieukorzenionych podkładkach sadzi się zazwyczaj dość gęsto do skrzynek, a niekiedy do P9, wypełnionych podłożem zalecanym dla danej rośliny. Jeżeli podkładki nie były doniczkowane, ale wykopane z bryłą (niekiedy podkładkę wybija się specjalnie z doniczki!), a jako wiązania użyto rafii, bawełnianej nitki bądź cienkiej gumki, bryły korzeniowe układa się na mokrej cienkiej warstwie torfu i obsypuje, po miejsce szczepienia, wilgotnym włóknistym torfem (fot. 1). Nawilża on bryły, a parująca woda wysyca powietrze wokół roślin, zabezpieczając podkładki i zrazy przed wysychaniem. Tak postępuje się przede wszystkim z roślinami iglastymi i różanecznikami zimozielonymi, a niekiedy także z gatunkami liściastymi.

FOT. 1. SZCZEPIONE RÓŻANECZNIKI OBSYPANE WILGOTNYM TORFEM I PRZYKRYTE MLECZNĄ FOLIĄ 

Zabezpieczenie przed wyschnięciem jest w pierwszym okresie najważniejszym zadaniem. Uważa się, że pierwsze zrosty pojawiają się już po 10 dniach. Zalecenia szkółkarzy-praktyków, że „trzeba podlać z zapasem na 2, 3 tygodnie i przez ten czas nie zaglądać pod przykrycie” nie są pozbawione racji. Formy liściaste, zwłaszcza te woskowane po szczepieniu, nie wymagają aż takiej opieki, chociaż zanim podejmą wzrost, też wymagają okrycia cienką folią (np. przepuszczalną dla pary) bądź włókniną. Znane są jednak szkółki korzystające do dzisiaj ze starych półzagłębionych szklarni, gdzie ani szczepów iglastych, ani liściastych (na podkładkach doniczkowanych) po szczepieniu się nie przykrywa, a efekty są doskonałe (fot. 2).

FOT. 2. ODKRYTE SZCZEPY BUKÓW W CZESKIEJ SZKÓŁCE

Dla większości gatunków iglastych zaleca się utrzymywanie w czasie szczepienia zimowego niezbyt wysokiej temperatury — około 10^oC w podłożu i kilka stopni w powietrzu. Rośliny liściaste wymagają wyższej temperatury do uaktywnienia kambium i rozpoczęcia zrastania (15–18^oC).

Newralgicznym punktem w pielęgnacji przyjętych szczepów jest dostarczanie wody do doniczek. Przy dużym zagęszczeniu roślin nie udaje się trafić z wodą do doniczki bez równoczesnego zraszania koron, a zwłaszcza rozwijających się zrazów (szczególnie iglastych), które w tym czasie są ogromnie wrażliwe na porażenie chorobami grzybowymi. Dlatego też w niektórych mnożarkach ze szczepami stosuje się specjalne systemy nawadniania — zalewowe (fot. 3) lub inne (np. ustawia się rośliny w doniczkach na grubej warstwie zbitych i bardzo wilgotnych trocin — fot. 4). Nieodzowne jest także staranne wietrzenie mnożarki, aby rośliny dokładnie obeschły (wykształca się wtedy na igłach skórka, a na niej kutykula — ochronna warstwa wosku) oraz zapobiegawcze, cotygodniowe opryskiwanie preparatami przeciwko szarej pleśni.

FOT. 3. SZCZEPIONE ROŚLINY IGLASTE W UPRAWIE ZALEWOWEJ

FOT. 4. SZCZEPY NA WARSTWIE WILGOTNYCH TROCIN

Redukcja i usuwanie podkładek

U szczepów  iglastych  oraz wykonanych na przystawkę czy w szparę szczepów gatunków liściastych podkładkę usuwa się etapami. Gdy zrazy podejmą wzrost (odpadają łuski okrywające i pąk wyraźnie się wydłuża), przystępuje się do redukcji wierzchołka wraz z ostatnim okółkiem pędów (fot. 5). Zwykle nad zrazem pozostaje wtedy jeszcze jeden pełny okółek. Usunięcie wierzchołka ogranicza dominację wierzchołkową podkładki, a równocześnie rozwijające się zrazy uzyskują lepszy dostęp do światła, szybciej też po podlaniu obsychają. Zabiegu nie wykonuje się jednocześnie na całym zagonie, ale wybiórczo na roślinach zaawansowanych we wzroście. Drugie przycięcie polega na usunięciu wszystkich pozostałych pędów podkładki, z wyjątkiem jednego, zlokalizowanego dokładnie po przeciwnej stronie zraza. Zraz uzyskuje wtedy prawie pełny dostęp do światła, usunięta też zostaje blokada hormonalna jego wzrostu. Pozostawiony pęd odżywia (dzięki asymilatom, które spływają z niego w dół) zrastające się tkanki. Dawniej zalecano pozostawienie tego pędu do końca sezonu (fot. 6) i usunięcie go dopiero wiosną. Obecnie ostatni fragment podkładki usuwa się zwykle w lipcu, a szczepy zabezpiecza przed wyłamaniem poprzez przywiązywanie ich do bambusowych palików (fot. 7). Umożliwia to wczesne prostowanie wszystkich krzywo rosnących przewodników — zwłaszcza gdy do szczepień użyto nie całkiem pionowo rosnących pędów.

FOT. 5. USUWANIE WIERZCHOŁKÓW PODKŁADEK ZE SZCZEPÓW PODEJMUJĄCYCH WZROST

FOT. 6. ZIMUJĄCY W GRUNCIE JEDNOROCZNY SZCZEP ŚWIERKA Z POZOSTAWIONĄ PODKŁADKĄ

FOT. 7. WCZESNE WYCIĘCIE PODKŁADKI POZWOLIŁO NA WCZEŚNIEJSZE I DOKŁADNIEJSZE ZAROŚNIĘCIE BLIZNY PO PODKŁADCE NA SZCZEPIE SOSNY CZARNEJ 'NANA’

Podkładki form liściastych redukuje się w dwóch etapach. Pierwszy raz skraca się je o 1/3–1/2 po rozpoczęciu wzrostu przez zraz, a drugi — gdy zraz zakończy wzrost na długość, lecz jeszcze nie w pełni zdrewnieje.

Zasadniczo szczepy jednoroczne roślin iglastych wykonane zimą i wczesną wiosną mogą zimować w polu, w zacisznym miejscu. Szczepy liściaste z tego samego terminu zimę muszą natomiast spędzić pod osłonami. Zwykle są to bowiem odmiany gatunków wrażliwych — przynajmniej w młodości — na mróz. Jednak w renomowanych szkółkach nawet szczepy iglastych uprawia się i przetrzymuje przez pierwszy rok pod osłonami, co zapewnia lepsze zrośnięcie, większe przyrosty i zmniejszenie niebezpieczeństwa uszkodzeń zimowych. Roślinom iglastym i liściastym szczepionym pod osłonami w lecie koniecznie powinno się zapewnić podczas pierwszej zimy temperaturę powyżej 0^oC (fot. 8).

FOT. 7. SZCZEPY RÓŻANECZNIKÓW ZIMUJĄCE W UMIARKOWANIE ZIMNEJ MNOŻARCE

Poprawianie błędów

Użycie silnych zrazów z licznymi pąkami bocznymi, towarzyszącymi pąkowi szczytowemu zapewnia regularny wzrost roślin także w dolnej partii korony. W naszych szkółkach często obserwuje się właśnie brak tych dolnych okółków. Czasem można tę wadę usunąć, ale zwykle produkcja wydłuża się wówczas o dodatkowy sezon. Warunkiem odbudowania dolnego okół-ka pędów jest uprawa jednorocznych roślin w idealnych warunkach, aby wytworzyły bardzo silny pęd przewodni. Wiosną następnego roku szczepom świerków, a nawet jodeł, usuwa się przewodni pęd (można go wykorzystać na zraz) około 5 mm nad pąkami, które zawsze powinny być widoczne u jego podstawy. Z węzła wyrasta zwykle kilka pędów. Jeden z nich należy przywiązać do palika formując nowy, silny przewodnik, pozostałe tworzą pędy boczne. Niekiedy otrzymuje się dwa „bliźniacze” przewodniki. Jeden z nich można wtedy wykorzystać na zraz, a jeżeli jest zbyteczny, trzeba go usunąć w lipcu.

Sosnom lepiej nie usuwać pędów szczytowych, lecz poczekać, aż nowe przyrosty osiągną fazę „świeczki” (młody lepki pęd z nierozwiniętymi igłami) i skrócić je (uszczknąć) o 1/3–1/2. W miejscu cięcia utworzy się wiele pąków, z których w roku następnym uformuje się bujna korona. Mimo iż sosny stosunkowo łatwo odtwarzają przewodnik nawet z bocznych zrazów, powstała korona może rozwijać się niesymetrycznie. Wtedy uszczykuje się te niesymetryczne przyrosty albo — rzadziej — usuwa je wiosną u podstawy pędu. Takiej korekty wymagają też czasem wysoko szczepione, kuliste formy sosen (np. BREPO^®, 'Grne Welle’).