Owoce
Obecnie zjadamy w kraju o ponad 20 kg mniej owoców niż zaleca model konsumpcji ustalony przez Instytut Żywienia i Żywności. Przy założeniu, że w latach 1990–2000 średni roczny wzrost spożycia wyniósł 3,9%, przyjąć można, iż zalecany poziom możemy uzyskać w 2010 roku. Wyraźne zwiększenie ilości spożywanych owoców było u nas widoczne zwłaszcza od drugiej połowy lat 90. ubiegłego wieku (rys. 1) i miało związek ze wzrostem dochodów konsumentów oraz importu owoców połud-niowych. Dostawy z zagranicy zmieniły strukturę owo-cowych zakupów Polaków. Na podstawie badań wydatków i spożycia w gospodarstwach domowych ocenia się, że średnio w latach 1996–2000 owoce południowe stanowiły już 22,6% wszystkich jedzonych przez Polaków owoców świeżych (18,5% w latach 1991–95). W kolejnych dwóch latach łączna konsumpcja owoców wzrosła o 7% w porównaniu ze średnią z lat 1996–2000.
Od 2000 r. Polacy jedzą wyraźnie mniej śliwek i nieco mniej wszystkich pozostałych owoców krajowych. W latach 2000–2002 nie zmieniło się natomiast spożycie owoców cytrusowych i pozostałych południowych. Te dwie ostatnie grupy stanowiły w tym okresie średnio 21,9% wszystkich zjadanych w Polsce owoców świeżych (krajowe — 78,1%). Statystyczny Polak spożywał wtedy (rys. 2): 23 kg jabłek (w latach 1995–99 — 21,2 kg), 1,7 kg gruszek (1 kg), 2,5 kg śliwek (2,4 kg), 6 kg owoców jagodowych (5,5 kg) oraz 10,6 kg owoców południowych (10,1 kg).
RYS. 1. SPOŻYCIE OWOCÓW W POLSCE
Źródło: roczniki statystyczne GUS
W wyniku wzrostu importu i konsumpcji owoców południowych systematycznie obniżała się w latach 90. samowystarczalność Polski w produkcji owoców (stosunek produkcji krajowej do ich krajowego zużycia — tab. 1). Od 1995 r. wskaźnik ten utrzymuje się poniżej 100%, przy czym w latach 2001 i 2002 wzrósł do ponad 90%, wobec średnio 79,8% w latach 1996–2000. Wzrost ten był wynikiem zahamowania w ostatnich latach popytu na owoce południowe przy jednoczesnym wzroście zapotrzebowania na tańsze produkty krajowe (w latach 2000–2002 średnia cena detaliczna jabłek wynosiła 2,03 zł/kg, bananów — 3,12 zł/kg, a pomarańczy — 4,43 zł/kg).
RYS. 2. STRUKTURA SPOŻYCIA OWOCÓW W POLSCE
średnia z lat 1996–2000
średnia z lat 2000–2002
Źródło: dane GUS
TABELA 1. PRODUKCJA I ZUŻYCIE OWOCÓW ORAZ WARZYW W POLSCE
* — stosunek produkcji krajowej do ich krajowego zużycia
Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych GUS i CIHZ
Warzywa
Poziom spożycia warzyw jest u nas wciąż niższy od zalecanego przez Instytut Żywienia i Żywności — obecnie o 31 kg (prozdrowotny model żywienia to 146 kg warzyw na mieszkańca rocznie). Przeciwnie niż w przypadku owoców, od początku lat 90. ilość zjadanych w Polsce warzyw nieznacznie spada, średnio o 0,5% rocznie (rys. 3), pomimo rosnącego importu. W latach 1991–2002 systematycznie obniżyła się konsumpcja kapusty, buraków i marchwi (odpowiednio o 2,1%, 2,6% i 0,9% rocznie), wzrosła — kalafiorów, pomidorów, a także gatunków mniej znaczących — papryki, sałaty, chrzanu, czosnku oraz bakłażanów (rys. 4).
W latach 2000–2002 kapusta stanowiła średnio 15% zjadanych w naszym kraju warzyw, marchew — 14% (w latach 1996–2000, odpowiednio 17% i 15%). Udział pomidorów zwiększył się z 14% do 16%, a cebuli z 11% do 12%. Średnio rocznie w latach 2000–2002 statystyczny Polak zjadał 9,6 kg pomidorów, 9,2 kg kapusty, 8,4 kg marchwi, 7,6 kg ogórków, 6,9 kg cebuli, 4,6 kg buraków ćwikłowych oraz 1,8 kg kalafiorów i brokułów.
RYS. 3. SPOŻYCIE WARZYW W POLSCE
Źródło: roczniki statystyczne GUS
RYS. 4. STRUKTURA SPOŻYCIA WARZYW W POLSCE
średnia z lat 1996–2000
średnia z lat 2000–2002
Źródło: dane GUS
Samowystarczalność w produkcji warzyw w Polsce wypada bardzo korzystnie (tab. 1). Od 1993 r. tylko raz (w 1997 r.) wskaźnik ten spadł poniżej 100%. Średnio w latach 1993–97 wynosił 102,2%, a w ostatnich pięciu latach wzrósł do 105,5%.
Polska — UE
Porównanie poziomu spożycia świeżych owoców i warzyw w Polsce oraz w krajach członkowskich UE jest trudne, ze względu na brak porównywalnych danych. W statystykach europejskich i gromadzonych przez FAO najczęściej podawane są informacje o łącznym spożyciu świeżych i przetworzonych produktów ogrodniczych (tab. 2).
TABELA 2. SPOŻYCIE OWOCÓW ORAZ WARZYW W POLSCE I W UE
Źródło: FAO, Food Balance Sheet; dla Polski: roczniki statystyczne GUS i „Budżety gospodarstw domowych” — publikacje GUS
Z tego powodu spożycie świeżych owoców i warzyw w Polsce porównano także z notowanym w Niemczech i we Francji (opierając się na krajowych statystykach obu tych państw — tab. 3). Z zestawień tych wynika, że Niemcy i Francuzi jedzą zdecydowanie więcej warzyw niż Polacy. Na podstawie danych dotyczących łącznej konsumpcji owoców i ich przetworów (dane FAO) ocenia się, że spożycie owoców w Polsce jest także niższe niż w pozostałych krajach członkowskich, w tym również w nieliczących się w produkcji owoców w Europie Zachodniej — Finlandii, Irlandii czy Danii. W 1997 r. spożycie owoców w Hiszpanii przekraczało notowania z Polski (średnia z lat 1998–2002 r.) o około 20 kg w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Różnice te wynikają jednak przede wszystkim z mniejszej w Polsce niż w innych krajach konsumpcji owoców południowych (głównie cytrusów). Mniej jemy także gruszek. Natomiast prawie tyle samo, co obywatele UE jemy jabłek (mniej od nas spożywają ich Francuzi i Hiszpanie) oraz wiśni. Spożycie owoców jagodowych jest u nas wyższe niż w krajach Wspólnoty i zbliżone do poziomu rejestrowanego w Niemczech.
TABELA 3. PORÓWNANIE SPOŻYCIA OWOCÓW I WARZYW W POLSCE, NIEMCZECH, FRANCJI I HISZPANII
1) średnia z lat 1998–2002, liczona na podstawie badań budżetów gospodarstw domowych
i powiększona o konsumpcję „pozadomową” (o 10%); 2) średnia z lat 1998/99–2001/02; 3) średnia z lat 1999–2001
Źródło: dla Polski: „Budżety gospodarstw domowych” — publikacje GUS z różnych lat; dla Niemiec — ZMP Bilans Obst und Gemse — różne lata; dla Francji — Fruit et Legumes BILAN 2000 i 2001
Mniejsze różnice dotyczą ilości jedzonych w Polsce i w krajach UE świeżych warzyw. Więcej od nas jedzą ich Niemcy, Grecy, Portugalczycy, Hiszpanie czy Włosi, ale prawie tyle samo — Francuzi. Wciąż jednak odmienna jest struktura spożycia. W Polsce zdecydowanie więcej niż w większości krajów UE je się kapusty, marchwi, buraków ćwikłowych, cebuli oraz ogórków. Konsumpcja pomidorów, sałaty, porów, rzodkiewek. karczochów, kapusty włoskiej, endywii, szpinaku, szparagów czy brokułów jest w Polsce co najmniej kilkakrotnie niższa niż w większości państw Wspólnoty. Także podaż tych produktów jest u nas znacznie mniejsza, niż w Europie Zachodniej.
