Możliwość reklamacji materiału szkółkarskiego

Kontrola fitosanitarna materiału szkółkarskiego
Według obowiązujących przepisów prawnych, osoba, która chce zająć się produkcją szkółkarską oraz wprowadzić wyprodukowany materiał do obrotu, powinna wpierw uzyskać odpowiednią rejestrację. Technologia produkcji materiału szkółkarskiego, na każdym etapie jego wytwarzania, musi być kontrolowana pod względem prawnym i fitosanitarnym. Plantacje mateczne podkładek wegetatywnych i generatywnych, sady nasienne i zraźnikowe oraz plantacje szkółkarskie corocznie podlegają więc kontrolom, przede wszystkim pod kątem obecności patogenów i szkodników. Metodyka przeprowadzanych kontroli jest ściśle określona przez przepisy prawne (Dz. U. Nr 29, poz. 189, załącznik 9).

Obrót materiałem szkółkarskim
Materiał szkółkarski w momencie zakupu powinien być zaopatrzony w paszport (fot. 1) potwierdzający, że był on kontrolowany w trakcie produkcji pod względem fitosanitarnym i jest zdrowy oraz spełnia minimalne wymagania jakościowe obowiązujące w UE.
Każda partia materiału roślinnego będąca w obrocie handlowym w Europie musi być zaopatrzona w paszport roślin. Dokument ten wydawany jest w formie etykiety lub etykiety z dokumentem handlowym (stanowi uzupełnienie informacji do etykiety w wersji skróconej) dołączanej do roślin, produktów roślinnych, ich opakowań lub środków transportu.

Fot. 1. Paszport podkładek kwalifikowanych w statusie ww

Ponadto materiał kwalifikowany wprowadzony do obrotu powinien być zaopatrzony przez sprzedającego w wypis ze świadectwa kwalifikacji, zaś materiał CAC w „dokument dostawcy”, na których będą wyszczególnione najważniejsze informacje, takie jak: l informacja o zgodności jakości materiału z wymaganiami UE; l oznaczenie kraju, w którym wystawiono dokument; l nazwa lub znak wojewódzkiego inspektoratu; l numer z rejestru producentów prowadzonego na podstawie odrębnych przepisów; l oznaczenie dostawcy; l oznaczenie odbiorcy; l numer partii określony przez dostawcę; l data wystawienia dokumentu; l nazwa botaniczna; lnazwa odmiany, w przypadku podkładki nazwa odmiany lub jej opis; l liczba roślin objętych dokumentem dostawcy; l kategoria; l nazwa kraju, z którego pochodzi materiał, w przypadku importu z państw trzecich (Dz. U. 2003 Nr 137, poz. 1299 – ustawa o nasiennictwie z 26 czerwca 2003 – art. 62).
 
Zminimalizować ryzyko reklamacji
Sadownicy w momencie zakupu materiału szkółkarskiego szczególną uwagę powinni zwracać na stan zdrowotny drzewek.
Ważne, aby na pędzie głównym (przewodniku) nie było spękań, uszkodzeń mechanicznych (fot. 2), chemicznych, objawów zgorzeli i raka drzew owocowych w postaci martwej, zapadniętej i popękanej tkanki (fot. 3).

Fot. 2. Uszkodzenie mechaniczne na przewodniku okulanta

Fot. 3. Spękania na pędzie głównym okulanta z widocznymi objawami zgorzeli kory i raka drzew owocowych

Objawy te najczęściej występują w miejscach po podkrzesywaniu i wycięciu czopów (fot. 4). Części wierzchołkowe oraz pędy boczne często po nieodpowiednim przechowywaniu lub zabezpieczeniu przed spadkami temperatury zimą mogą być znacznie uszkodzone i wówczas zachodzi konieczność ich przycięcia do zdrowego fragmentu drewna. Jakość i kondycja systemu korzeniowego również odgrywają ważną rolę w przyjęciu drzewek oraz w początkowym okresie ich wzrostu. System korzeniowy w momencie zakupu powinien być nieprzesuszony i nieprzemarznięty.

Fot. 4. Objawy niewłaściwego stanu zdrowotnego okulanta w miejscu wycięcia czopa

[NEW_PAGE]Ekspertyza
Jeśli sadownik stwierdzi, że zakupiony materiał roślinny nie spełnia jego oczekiwań, powinien zgłosić się do osoby, która materiał ten wyprodukowała (gospodarstwo szkółkarskie), i najlepiej dojść do kompromisu. W przypadku braku porozumienia można wykonać ekspertyzę, którą najlepiej zlecić osobie lub jednostce niezależnej (np. naukowej). Na tym etapie ekspertyza najczęściej opiera się na ocenie wizualnej ewentualnych objawach etiologicznych chorób i szkodników. W przypadku, gdy nie dojdzie do ugody, istnieje możliwość roszczenia swoich racji na drodze sądowej i założenia sprawy cywilnej. Wówczas sąd powołuje niezależnego eksperta sądowego lub kilku, gdy sprawa jest niejednoznaczna. W praktyce tego typu sprawy trwają jednak wiele lat i nigdy nie ma pewności, co do ostatecznej decyzji sądu. Ponadto koszt sprawy sądowej, w tym m.in. ekspertyz, jest z reguły wysoki i zależy od rodzaju obserwacji (ocena wizualna), liczby oraz typu badań (ocena laboratoryjna).

Reklamacja zdrowotności
W praktyce okres reklamacji dotyczący stanu zdrowotnego materiału szkółkarskiego trwa do końca czerwca pierwszego roku po założeniu sadu.

W trakcie obserwacji młodych nasadzeń szczególną uwagę należy zwrócić na miejsca potencjalnie najbardziej podatne na uszkodzenia, m.in. pędy główne, w tym miejsca po wyciętych pędach poniżej właściwej korony i wycięciu czopów.

Jeśli na tych częściach zaobserwujemy objawy chorób kory i drewna, to możemy być pewni, że źródło infekcji pochodzi ze szkółki. W przypadku zgorzeli, które wystąpiły w miejscu wiosennego przycięcia wykonanego przez sadownika (przewodnik, skrócenie pędów bocznych), o reklamacji nie ma mowy.

Wirusy
Zdiagnozowanie obecności wirusów oraz chorób wirusopodobnych na młodym materiale roślinnym jest trudne, ponieważ objawy etiologiczne tego typu często przypominają niedobory fizjologiczne i nasilają się dopiero w późniejszym okresie wzrostu drzew. Precyzyjne i wiarygodne potwierdzenie obecności wirusów wymaga wykonania testu laboratoryjnego. Według obowiązujących przepisów, do testowania wirusów powinno stosować się metodyki testów rekomendowane przez Europejską Śródziemnomorską Organizację Ochrony Roślin (EPPO) albo inne rekomendowane metodyki w przypadku braku metodyk zalecanych przez EPPO. Na terenie Polski jednostką upoważnioną do ocen laboratoryjnych jest m.in. Ośrodek Elitarnego Materiału Szkółkarskiego w Prusach. Jest to szczególnie ważne w sytuacji, gdy materiał został sprowadzony z zagranicy.

Tożsamość podkładowa lub/i odmianowa
W tym przypadku reklamacja najczęściej ma miejsce kilka lat po założeniu sadu. Stwierdzenie niezgodności ww. komponentów jest dość trudne i wymaga praktyki od osoby wykonującej ekspertyzę. W praktyce ocenę tożsamości można wykonać na podstawie cech pomologicznych lub testów genetycznych (precyzyjne i dokładne określenie markerów kodu genetycznego). Przeprowadzenie oceny cytologicznej jest dość kosztowne i możliwe do wykonania tylko w laboratorium inżynierii genetycznej.

Błędy popełniane po zakupie roślin
Materiał szkółkarski opuszczający gospodarstwo szkółkarskie często narażony jest na niewłaściwe traktowanie (przechowywanie) przez sadownika. Niedopuszczalne jest przechowywanie drzewek w chłodni lub sortowni, ponieważ wydzielający się z owoców etylen powoduje nieodwracalne i niekorzystne zmiany w materiale roślinnym. Istotną rolę odgrywa również właściwe postępowanie z materiałem przechowywanym w chłodni szkółkarskiej, ważne jest, aby był on odpowiednio rozhartowany, zaś jego system korzeniowy przygotowany przed posadzeniem (wymaga moczenia przez 1–7 dni).

Reklamacja materiału sprowadzonego z zagranicy
Postępowanie w razie reklamacji materiału sprowadzonego z zagranicy można przeprowadzić na podobnych zasadach, jak w przypadku drzewek zakupionych w kraju. W pierwszej kolejności zaleca się jednak zgłosić ewentualne nieprawidłowości do Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN), wówczas sprawa przyjmuje oficjalną i urzędową formę. W takim przypadku ocenę wizualną i ewentualne badania laboratoryjne (laboratorium centralne) wykonuje się za pośrednictwem PIORiN.

Dr inż. Magdalena Kapłan
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Artykuł pochodzi z numeru 3/2013 MPS „Sad”