W bieżącym roku wystąpiła znaczna nadprodukcja drzewek wiśni. Sądzę, że jest to okazja do stopniowego uporządkowania sytuacji w zakresie źródeł pozyskiwania nasion i założenia sadu nasiennego z drzewek selekcjonowanych. Umożliwi to szkółkarzom w przyszłości wejście w okres prosperity na nowym jakościowo poziomie produkcji podkładek i drzewek wiśni. Na razie będziemy musieli ograniczyć liczbę produkowanych drzewek tego gatunku, upraszczając technologię produkcji i poprawiając jakość produkowanego materiału szkółkarskiego. Rozmnażanie generatywne w praktyce szkółkarskiej.
| Rozmnażanie generatywne w praktyce szkółkarskiej | ||
W produkcji materiału szkółkarskiego do nasadzeń w sadach rozmnażanie generatywne ogranicza się do orzecha włoskiego oraz nielicznych samozgodnych odmian brzoskwini (Siewka Rakoniewicka, Siewka Jeżychowska). Zadecydowały o tym dwie podstawowe wady tego sposobu rozmnażania: zmienność genetyczna uzyskiwanego potomstwa oraz jego juwenilność (stadium rozwoju rośliny do chwili wejścia w okres owocowania). Drzewka uzyskane z siewu na skutek losowego rozchodzenia się chromosomów w okresie podziału redukcyjnego podczas powstawania gamety żeńskiej oraz pyłku, a także przypadkowego zapylenia i łączenia się gamet rzadko dziedziczą wiernie cechy rośliny matecznej. Zazwyczaj poszczególne osobniki różnią się między sobą cechami morfologicznymi i gospodarczymi (fot. l).
Juwenilność potomstwa uzyskanego z siewu objawia się najsilniej w postaci późnego niejednakowego terminu wchodzenia w okres owocowania. W populacji orzecha włoskiego spotyka się siewki, które tworzą pierwsze kwiaty i owoce już w 3. 4. roku po wysiewie, ale także i kwitnące po kilkunastu latach. Tak długie oczekiwanie na owocowanie nie jest już akceptowane we współczesnych sadach. Rozmnażanie generatywne częściej stosuje się w produkcji podkładek, na których szczepimy drzewa pestkowe. W przyszłości w intensywnym sadownictwie drzewa na podkładkach generatywnych będą miały coraz mniejsze znaczenie, ale obecnie są jeszcze powszechnie wykorzystywane w krajowym szkółkarstwie. Dążeniem Inspekcji Nasiennej oraz ośrodków naukowych jest wykorzystanie w tej produkcji nasion pochodzących z kwalifikowanych sadów nasiennych założonych z selekcjonowanych drzew. Obecnie mamy dwa wyselekcjonowane w Instytucie Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach typy antypki (Piast i Popiel), natomiast selekcja czereśni ptasiej nie przyniosła takich efektów praktycznych. Na razie udział nasion z kwalifikowanych sadów w produkcji podkładek wiśni nie przekracza kilkunastu procent, pozostała część jest pozyskiwana z drzew rosnących na stanowiskach naturalnych (czereśnia ptasia) lub z nasadzeń znajdujących się w gospodarstwach szkółkarskich i sadowniczych. Do czasu poprawy sytuacji w zaopatrzeniu w nasiona lub do zaowocowania zakładanych sadów nasiennych z selekcjonowanego i kwalifikowanego materiału szkółkarskiego, niemal cała odpowiedzialność za jakość produkowanych podkładek i drzewek wiśni spoczywa na szkółkarzach. | ||
| Pozyskiwanie nasion | ||
Szkółkarz, przed zbiorem owoców dla pozyskania nasion, powinien przynajmniej dwa razy w okresie wegetacji obejrzeć drzewa, z których będzie je zbierał: raz w czasie kwitnienia i ponownie w okresie dojrzewania. W pierwszym okresie należy przeprowadzić dokładną lustrację drzew i egzemplarze o opóźnionym kwitnieniu (fot. 2), wydłużonych płatkach oraz dnie kwiatowym usunąć z nasadzenia (antypka kwitnie i rozpoczyna wzrost znacznie później niż czereśnia ptasia).
Zbiór owoców poprzedzamy kolejną lustracją drzew. Nie zbieramy owoców z drzew, na których później dojrzewają i tych z wyraźnie zaznaczonym na wierzchołku ostrym końcem. Nie zbieramy także owoców z drzew o silnie skróconych międzywęźlach długopedów, osłabionym wzroście i drobnych liściach, czasem z żółtymi przebarwieniami na brzegach. Opisane objawy są jednymi z najbardziej widocznych oznak zawirusowania drzew przez nekrotyczną pierścieniową drzew pestkowych lub karłowatość śliwy. Takie rośliny należy usunąć. W czasie lustracji powinno się eliminować drzewa ze srebrzystością liści lub porażone przez raka bakteryjnego. Nasiona pozyskane z takich okazów mateczny są słabo wykształcone i mają obniżoną zdolność kiełkowania. Zbiór owoców antypki i czereśni ptasiej przeprowadzamy w okresie, kiedy miąższ jest już miękki. Te pierwsze dają się łatwo otrząsnąć z drzew dopiero w pełnej dojrzałości — wtedy są niemal czarne. Panuje również przekonanie, że lepiej zbierać je w kilka dni przed pełnym dojrzewaniem, kiedy są jeszcze czerwonobrązowe. Sądzę, że dla dobrego kiełkowania nasion ważniejsze jest w tym przypadku późniejsze ich traktowanie niż termin zbioru. Przy produkcji dużej liczby podkładek zwykle zbiera się owoce w fazie pełnej dojrzałości strząsając je z gałęzi na rozłożoną pod drzewami folię. Bezpośrednio po zbiorze owoce rozgniatamy, aby wydobyć z nich pestki. Można je rozgniatać w worku foliowym, przecierać na sicie z grubej blachy o podłużnych oczkach lub rozgnieść mechanicznie w pralce wirnikowej, a nawet w małej betoniarce. Otrzymaną masę miąższu i nasion przemywamy następnie wodą, niewykształcone nasiona pływają wówczas po powierzchni, natomiast pestki z nasionami w pełni uformowanymi opadają na dno. Przemywanie powtarzamy aż do dokładnego usunięcia resztek miąższu. W przypadku antypki przy dokładnym oczyszczeniu woda zlewana znad pestek powinna być bezbarwna. Tradycyjne podfermentowywanie owoców dla łatwiejszego oczyszczenia z miąższu jest zabiegiem ułatwiającym pracę, ale niebezpiecznym. Zbyt długie przetrzymanie pestek w warunkach beztlenowych, jakie stwarza fermentująca masa owoców, często prowadzi bowiem do całkowitej utraty zdolności kiełkowania nasion. | ||
| Przygotowanie do siewu | ||
| Pestek antypki i czereśni ptasiej przeznaczonych do siewu jesiennego nie suszymy. Po dokładnym oczyszczeniu z miąższu mieszamy je z piaskiem w proporcji l : 3 i umieszczamy w pojemnikach albo na pryzmie w wilgotnej i chłodnej piwnicy, aby przeszły tam część okresu stratyfikacji. Pozostały etap stratyfikacji, która wynosi u wymienionych gatunków 90–120 dni, nasiona przejdą po wysianiu do gruntu. W czasie stratyfikacji sprawdzamy wilgotność substratu co 2 tygodnie. W miarę potrzeby należy podlewać nasiona albo je przeszuflowywać (przy nadmiernej wilgotności w celu przewietrzenia). Gdy nasion jest niewiele, można skrzynkę lub pojemnik umieścić w dole ziemnym w miejscu zacienionym, przykryć drobnooczkową siatką, aby utrudnić dostęp gryzoniom i na górną powierzchnię narzucić kilka centymetrów ziemi. Tak zadołowane nasiona nie wymagają żadnej opieki do okresu wysiewu. Gleba zapewnia temperaturę i warunki wilgotnościowe takie, jakie mają w naturze owoce i nasiona, które opadają z drzew. Stratyfikacja nasion bez suszenia bezpośrednio po zbiorze sprzyja kiełkowaniu. Tylko nieliczne nasiona czereśni przelegują w glebie, natomiast u antypki około 30% pestek nie kiełkuje pozostając w glebie do następnego roku. | ||
