Choroby i szkodniki winorośli

Wraz z upowszechnianiem się uprawy winorośli w Polsce, będzie przybywać problemów związanych z ochroną winnic przed organizmami szkodliwymi. Choroby oraz szkodniki są przyczyną obniżenia plonu i jakości owoców, a także mają niekorzystny wpływ na wzrost, kondycję oraz wytrzymałość krzewów na mróz (straty pośrednie).

Zagrożenia ze strony organizmów szkodliwych na plantacjach winorośli w naszym kraju zmieniają się ze względu na szybki wzrost areału upraw, anomalie klimatyczne, postępujące ocieplenie klimatu, które są przyczyną pojawienia się organizmów dotychczas nienotowanych w Polsce oraz zmian w rozwoju i szkodliwości tradycyjnych agrofagów; przenoszenie niektórych chorób i szkodników z materiałem szkółkarskim; jednocześnie w naszym kraju jest niewiele środków ochrony zarejestrowanych do stosowania w uprawie winorośli.

Choroby winorośli
Mączniak rzekomy, wywoływany przez organizm grzybopodobny  Plasmopara viticola, rozwija się przede wszystkim na liściach i niedojrzałych gronach. Objawami towarzyszącymi porażeniu młodych liści są żółtooliwkowe, a później nekrotyczne plamy z białoszarym, mączystym nalotem na dolnej stronie. Porażone młode jagody ciemnieją, więdną i zamieniają się w brązowofioletowe mumie. Walka z tą chorobą polega na zabiegach profilaktycznych preparatami zawierającymi mankozeb, np. Dithane NeoTec 75 WG w dawce 3-4,5 kg/ha (karencja 14 dni).

Mączniak rzekomy winorośli – liść od dołu

Mączniak prawdziwy winorośli wywoływany jest przez grzyb Uncinula necator (stadium konidialne – Oidium tuckeri). Choroba ta rozwija się na wszystkich zielonych częściach roślin, w tym na niezdrewniałych pędach (szarobrunatne plamy), liściach, kwiatostanach i jagodach, które pokrywają się mączystym, szarobiałym nalotem, ciemnieją i zamierają. Na liściach nalot występuje głównie na górnej stronie. Charakterystyczną cechą porażenia intensywnie rosnących jagód jest ich głębokie pękanie, aż do nasion. Do ubiegłego roku zwalczanie polegało na profilaktycznym opryskiwaniu preparatami siarkowymi, np. Tiotar 800 SC, jednak w efekcie nieprzedłużenia rejestracji środek ten został wycofany z użycia w Polsce.

Objawy mączniaka prawdziwego winorośli

Szara pleśń, sprawcą której jest grzyb Botrytis cinerea (stadium doskonałe – Botryotinia fuckeliana), powoduje uszkodzenia liści (rdzawobrunatne plamy), zamieranie kwiatostanów, a najczęściej gnicie owoców w okresie ich dojrzewania. Na porażonych jagodach ukazują się stopniowo powiększające się wodniste plamy. Skórka ciemnieje pęka i oddziela się od miąższu. Na gnijących owocach może pojawiać się kożuchowaty, siwobiały nalot.

Nekroza korowa winorośli, powodowana przez grzyb Phomopsis viticola, jest chorobą drewna oraz liści (nekrozy, perforacja). W krajach o cieplejszym klimacie sprawca choroby poraża także grona. Na uszkodzonych dwuletnich pędach (łozach) występuje bielenie kory, począwszy od pierwszego lub drugiego międzywęźla. Kora często pęka i odchodzi od pędu wąskimi paskami. Porażone pędy zasychają. Choroba ta może powodować zamieranie części krzewu lub całych roślin. Grzyb poraża także pąki, które nie rozwijają się lub wydają zniekształcone, bezpłodne latorośle. Choroba ograniczana jest przez preparaty stosowane przeciwko mączniakowi rzekomemu.

Nekroza korowa na łozie

Guzowatość korzeni to najczęściej spotykana w Polsce choroba winorośli, powodowana przez kompleks bakterii Agrobacterium tumefaciens i A. vitis. Objawami są charakterystyczne narośla na korzeniach lub wieloletnich, zdrewniałych częściach krzewu. Podstawowe znaczenie dla ograniczenia guzowatości mają działania profilaktyczne, polegające na sadzeniu zdrowego materiału szkółkarskiego, zakładaniu winnic w miejscach, w których nie notowano objawów występowania tej choroby na innych gatunkach oraz usuwaniu porażonych roślin w młodych winnicach.

Guzowatość korzeni w formie narośli na pniu

[NEW_PAGE]Wraz z rozwojem uprawy i importem materiału rozmnożeniowego można oczekiwać pojawienia się chorób powodowanych przez fitoplazmy i wirusy. Obecność tzw. żółtaczki fitoplazmatycznej nie została w Polsce udokumentowana. Żółtaczka prowadząca w efekcie do stopniowego zamierania krzewów, występowała do niedawna w rejonach o znacznie cieplejszym klimacie (Kalifornia, południowa Europa), ale od kilku sezonów jest obecna także w Austrii.

Do wirusów powodujących największe straty gospodarcze należą: kompleks degeneracji zakaźnej – wirus wachlarzowatości liści winorośli (roncet, Grapevine fanleaf virus – GFLV), wirus mozaiki gęsiówki (ArMV) oraz wirus liściozwoju winorośli (Grapevine leafroll virus – GLRaV).

Szkodniki winorośli
Uciążliwymi szkodnikami winorośli są sarny i zające, które uszkadzają zarówno pędy zdrewniałe, jak i zielne latorośle, dlatego winnica powinna być ogrodzona np. siatką leśną. Owady błonkoskrzydłe np. osy oraz szerszenie często niszczą dojrzewające jagody, w sierpniu i pierwszych dniach września. Spośród ptaków główne szkody wyrządzają szpaki i kwiczoły, które chętnie zjadają drobne i ciemne jagody oraz uszkadzają większe, co prowadzi do ich gnicia.

Latorośl uszkodzona przez zająca
 
W najważniejszych krajach winiarskich, z wyjątkiem Chile i częściowo Australii, krzewy winorośli są szczepione na podkładkach odpornych na filokserę winiec (Daktulosphaira vitifoliae). Szkodnik ten, przypominający wyglądem i biologią mszyce, wykształca dwie formy: liściową i o wiele groźniejszą – korzeniową, której żerowanie prowadzi do stopniowego zamierania roślin. W warunkach Polski filoksera może wystąpić incydentalnie, po zawleczeniu z sadzonkami. Ryzyko jej szerszego wystąpienia jest minimalizowane przez chłodny klimat, rozproszenie upraw, brak roślin żywicielskich w naturalnych warunkach oraz przez uprawę krzewów na lekkich piaszczystych glebach. W Polsce można sadzić zarówno krzewy własnokorzeniowe, jak i szczepione na filokseroodpornych podkładkach, które są standardowym materiałem rozmożeniowym w UE.

Przędziorki – chmielowiec (Tetranychus urticae) i owocowiec (Panonychus ulmi) to małe pajęczaki (ok. 0,5 mm). Ruchome stadia szkodników (larwy, nimfy i osobniki dorosłe) wysysają sok od dolnej strony liści, które pokrywają delikatną pajęczynką. Żerowanie dużej liczby szkodników prowadzi do deformacji młodych liści, wskutek nierównomiernego wzrostu tkanek zdrowych i uszkodzonych. W warunkach sprzyjających rozwojowi przędziorkówi przy ich licznym wystąpieniu dochodzi do przedwczesnego opadania liści, pogarsza się dojrzewanie owoców i łozy, która jest później wrażliwa na mróz. Do zwalczania przędziorków polecany jest preparat Agricolle (3 l/ha), przed kwitnieniem winorośli.

Pilśniowiec winoroślowy, zwany też pilśniowcem winoroślowcem (Eriophyes vitis), jest wrzecionowatym roztoczem mikroskopijnych rozmiarów (długość ok. 0,15 mm), którego larwy i formy dorosłe żywią się sokiem, nakłuwając liście od dolnej strony. W miejscu żerowania tego szpeciela widoczne są wybrzuszenia liści. Od dolnej strony wybrzuszenia znajduje się gruba, włóknista, srebrzystokremowa warstwa, nazywana pilśnią.

Na winorośli występują również inne szpeciele – obrzęk (Phylloceptes vitis) i wyroślec winoroślowy (Epitrimerus vitis). Na uszkodzonych przez nie liściach pojawiają się bezbarwne plamy. Blaszki liściowe są małe i silnie zdeformowane, a latorośle cienkie, z niewyrównanymi pod względem długości między węźlami. Liczebność szpecieli ograniczają preparaty siarkowe aplikowane w trakcie rozwoju pąków i w początkowych fazach wzrostu latorośli (do długości 15-20 cm).

Na winorośli sporadycznie występują gąsienice zwójkówek: zwójki kwasigroneczki (Eupoecilia ambiguella) oraz zwójki krzyżóweczki (Lobesia botrana), które oplatają grona nitkami oprzędu i wygryzają wnętrze pąków kwiatowych lub młodych jagód. Gąsienice zwójki kwasigroneczki są czerwonawe lub żółtobrązowe, a zwójki krzyżóweczki – zielonożółte, i mają długość ok. 10 mm. Do zwalczania zwójkówek można użyć zoocydów pyretroidowych: Bulldock 025 EC – 0,6 l/ha (karencja 7 dni) i Sumi-Alpha 050 EC – 0,6 l/ha (karencja 21 dni).

[NEW_PAGE]Szkodnikiem od kilku lat spotykanym w naszym kraju jest skoczek winoroślowy (Empoasca vitis), długości 2-3 mm, barwy najczęściej zielonej. Żeruje on na nerwach od dolnej strony liścia. Powoduje zasychanie liści, począwszy od brzegów.

W uprawie winorośli jest grupa szkodników występujących sporadycznie. Wśród nich znajdują się m.in.: mszyce wysysające sok z wierzchołków młodych latorośli, czy misecznik śliwowy, którego dorosłe żeńskie osobniki i larwy II stadium nakłuwają pędy, wysysając z nich sok, natomiast larwy I stadium żerują na liściach. Duże szkody mogą zaistnieć wskutek żerowania szkodników polifagicznych, bytujących w strefie korzeniowej winorośli, takich jak: drutowce (larwy chrząszczy z rodziny sprężykowatych – Elateridae) czy larwy opuchlaka truskawkowca (Otiorhynchus sulcatus). Inny polifagiczny szkodnik – ogrodnica niszczylistka (Phyllopertha horticola) szkieletuje liście oraz sporadycznie nadgryza zawiązki owoców. Natomiast słodyszek rzepakowy (Meligethes aeneus)wygryza formujące się pąki kwiatowe oraz niszczy pylniki i słupki. Szkodnikiem polifagicznym, atakującym drewno pnia i pędów, jest rozwiertek nieparek (Xyleborus dispar), który drąży w nim rozwidlone chodniki. Na plantacjach winorośli często występują także gąsienice motyli np. zawisaków (Sphingidae) powodujące wżery w liściach czy tutkarz brzozowiec (Byctiscus betulae), którego larwy żywią się liśćmi.

Larwy opuchlaka

„Szkieletowanie” liści przez ogrodnicę niszczylistkę

Istotna profilaktyka
W ochronie przed organizmami szkodliwymi olbrzymie znaczenie mają: odpowiednia lokalizacja winnicy (miejsca nasłonecznione, umiarkowanie przewiewne); dobór odmian o małej podatności na choroby; założenie winnicy z roślin wolnych od chorób i szkodników; prawidłowa identyfikacja organizmu szkodliwego; właściwe działania profilaktyczne, obejmujące prawidłową agrotechnikę – staranne cięcie krzewów, zwalczanie chwastów, umiarkowane nawożenie azotowe, niszczenie źródeł tzw. infekcji pierwotnej, polegające na spalaniu wyciętych pędów i resztek owoców; zabiegi przy użyciu chemicznych środków ochrony roślin rekomendowanych dla winorośli.
 

Dr hab. Jerzy Lisek, prof. nadzw. IO
Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach
Fot. J. Lisek

Related Posts

None found

Poprzedni artykułOrmianie pełni optymizmu
Następny artykułWłoskie arbuzy niezupełnie włoskie

ZOSTAW ODPOWIEDŹ

Wpisz treść komentarza
Wpisz swoje imię

ZGODA NA PRZETWARZANIE DANYCH OSOBOWYCH *

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany, podajesz go wyłącznie do wiadomości redakcji. Nie udostępnimy go osobom trzecim. Nie wysyłamy spamu. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem*.