Przypuszcza się, że chociaż brokuły znane były jako pierwsze, później ustąpiły miejsca kalafiorom. W czasach współczesnych, gdy te ostatnie były już popularne w Europie, brokuły dopiero rozpoczynały swoją karierę w USA, gdzie ich uprawa rozpowszechniła się dzięki nasionom przywiezionym przez włoskich osadników.
| W Kalifornii, w której obecnie znajduje się ponad 90% amerykańskich upraw tego warzywa, pierwsza ich towarowa plantacja powstała w 1923 roku. Brokuły na stałe zadomowiły się w tym kraju i obecnie uprawiane są na znacznie większą skalę niż kalafiory. W ciągu ostatnich 25 lat konsumpcja brokułów zwiększyła się tam aż o 940%! Jedną z przyczyn takiego wzrostu popularności było opublikowanie wyników badań tamtejszego Instytutu Onkologii mówiących, że spożywanie — między innymi — dużej ilości brokułów może w wielu przypadkach chronić przed chorobami nowotworowymi. | ||||
W naszym kraju kalafiory od wielu lat mają ugruntowaną pozycję wśród uprawianych i spożywanych warzyw, natomiast brokuły powoli, ale systematycznie zdobywają sobie coraz więcej zwolenników. Producenci cenią je, między innymi, ze względu na łatwiejszą niż w przypadku kalafiorów uprawę. Brokuły są także poszukiwane przez przemysł przetwórczy, gdyż świetnie nadają się na mrożonki. Warto dodać, że w przetwórstwie wykorzystywane są także róże boczne tego warzywa (fot. 1).
| ||||
| Stanowisko, nawożenie, nawadnianie | ||||
| Każdy stres termiczny, wodny lub nawozowy — może spowodować obniżenie wielkości i jakości plonu. Jest to szczególnie istotne w przypadku kalafiora, który spośród warzyw kapustnych jest najbardziej wrażliwy na niesprzyjające warunki uprawy. Kalafiory i brokuły należą do roślin klimatu umiarkowanego i chłodnego, dlatego najlepiej rozwijają się i plonują przy temperaturze 16–l8°C oraz dużej ilości opadów. Brokuły są bardziej wytrzymałe na upały, dlatego też dają pewniejszy plon w warunkach długotrwałego utrzymywania się temperatury wyższej od 20°C, znoszą również krótkotrwałe jej spadki do minus 5°C, podczas gdy róże kalafiora wytrzymują przymrozki tylko do minus 2°C. Oba te gatunki wymagają żyznych gleb o dużej zawartości próchnicy, mających zdolność magazynowania wody, ale jednocześnie przewiewnych. Wartość pH powinna osiągnąć od 6,5 do 7,0 — co pozwala nie tylko na prawidłowy rozwój roślin, w dużym stopniu zapobiega także rozprzestrzenianiu się najgroźniejszej choroby tych warzyw, jaką jest kiła kapusty. Warto regularnie wapnować glebę, w odstępach 4-letnich, najlepiej używając wapna dolomitowego, zawierającego magnez — pierwiastek, którego na ogół brakuje w naszych glebach. Nie poleca się uprawy tych warzyw na ciężkich, niezdrenowanych glebach ilastych. Jeśli w gospodarstwie uprawia się oba gatunki, należy pamiętać, że kalafiorom zawsze dajemy pierwszeństwo, jeśli chodzi o jakość stanowiska uprawowego, brokuły mają nieco mniejsze wymagania glebowe. W nowoczesnej produkcji warzywniczej nawożenie powinno opierać się na wynikach chemicznej analizy gleby. Dla tych warzyw orientacyjne dawki nawozów na hektar wynoszą: 40–50 kg fosforu (lub 80–100 kg w formie P2O5), 150–200 kg potasu (200–250 kg K2O) oraz 150–250 kg azotu (nawet 300, jeśli plantacja jest nawadniana). Fosfor, w postaci superfosfatu potrójnego, i potas w formie soli potasowej (lub siarczanu potasowego) dajemy jesienią i wiosną — po pół dawki w każdym terminie. Przy dwukrotnym wysiewaniu tych nawozów zapewnione jest lepsze wymieszanie ich z warstwą orną. Azot w ilości 100 kg czystego składnika dajemy przed rozpoczęciem uprawy (w formie saletrzaku) i uzupełniamy w nawożeniu pogłównym dwukrotnie w 2. lub 3. oraz 5. lub 6. tygodniu po wysadzeniu rozsady, używając do tego celu saletry amonowej (tab. 1).
W uprawie brokułów i kalafiorów szczególną uwagę musimy zwrócić na nawożenie borem i molibdenem (należy pamiętać, że źle się rozpuszczają w zimnej wodzie!). Niedobór boru wywołuje brunatnienie róż. Zapobiegać temu można podlewając rozsadę 0,3% roztworem boraksu (30 gramów na 10 litrów wody) lub na polu — podając nawozy zawierające ten pierwiastek, np. boraks (około 20 kg/ha) lub najprościej — superfosfat potrójny borowany. Boraksu nie można mieszać z wapnem ani z nawozami zawierającymi wapń. Objawem braku molibdenu jest biczykowatość. Zapobiega jej podlewanie rozsady 0,1% roztworem molibdenianu amonowego lub sodowego (10 gramów na 10 litrów wody) w ilości około 4 litrów na 1 m2 rozsadnika. Jako przedplony wyklucza się jedynie rośliny kapustne i inne krzyżowe (np. gorczycę). Bardzo dobre stanowisko uzyskuje się po roślinach motylkowatych i zbożach. Dla kalafiorów i brokułów uprawianych na późny zbiór przedplonem mogą być wczesne ziemniaki, groch na zielone ziarno, sałata, szpinak oraz jęczmień ozimy. Wszystkie zabiegi agrotechniczne powinny prowadzić do zapewnienia obfitego zaopatrzenia gleby w wodę, gdyż jest ona najważniejszym czynnikiem wpływającym na powodzenie uprawy kalafiora (i na który możemy mieć wpływ). Dlatego tak ważne jest nawożenie obornikiem przed uprawą, wpływające na zwiększenie zdolności gleby do gromadzenia wody. Najlepsze wyniki daje uprawa w dolinach rzek, gdzie woda gruntowa znajduje się na poziomie około 60–80 cm, oraz przy sztucznym nawadnianiu. Krytyczny pod względem zapotrzebowania na wodę jest moment sadzenia rozsady oraz okres tworzenia się i dorastania róż. Przy niedostatku naturalnych opadów, na przykład w Polsce centralnej, na początku wzrostu roślin dawka wody powinna wynosić każdorazowo 15–20 mm, a podczas dorastania róż od 25 do 30 mm. W sumie nawadniając powinno się podać około 100–150 mm wody w ciągu całej uprawy. | ||||
| Produkcja rozsady | ||||
W uprawie na zbiór jesienny nasiona wysiewa się na 4–6 tygodni przed wysadzeniem roślin w pole (tab. 2). Praktykuje się jeszcze sadzenie rozsady „rwanej”, produkowanej na rozsadniku — wysiewy prowadzi się wówczas ręcznie lub siewnikiem, na głębokość około 1 cm, w rzędy oddalone o 20 cm. Na metrze rzędu umieszczamy około 70 nasion, które koniecznie muszą być zaprawione. Zwykle po wschodach siewki atakowane są przez pchełki ziemne, które niszczą liścienie i pierwsze liście. Wówczas należy natychmiast rozpocząć ich zwalczanie chemiczne. Aby poprawić warunki kiełkowania, rozsadnik można przykryć włókniną, którą należy usunąć, gdy rośliny wytworzą dwa liście. Podlewać należy wówczas raczej umiarkowanie, aby pobudzić wytworzenie silnego systemu korzeniowego. Natomiast na kilkanaście godzin przed sadzeniem rozsadę trzeba obficie podlać. Korzenie zaleca się zamoczyć w papce — mieszaninie gliny, torfu i ewentualnie pestycydów, chroniących przed śmietką kapuścianą. Nie można dopuścić do przeschnięcia tej papki na korzeniach, gdyż tworząca się skorupa mogłaby uszkodzić włośniki.
Coraz częściej jednak rozsadę przygotowuje się w wielodoniczkach (o liczbie komórek od 96 do 160) — pozwala to uzyskać bardzo wyrównany materiał nasadzeniowy (fot. 2), a w konsekwencji skrócić okres zbiorów (jest to bardzo ważne, gdyż pochłaniają one zazwyczaj 20–40% kosztów produkcji). Doświadczenia prowadzone w Anglii na odmianie „White Fox” wykazały, że okres zbioru u roślin uzyskanych z siewu do wielodoniczek wynosił 14–22 dni, a tych z rozsadnika 29–43 dni. Ponadto rozsadę doniczkowaną można sadzić nawet przy niesprzyjającej, suchej pogodzie. Jest to szczególnie ważne, gdy nie ma możliwości nawadniania plantacji.
Dobrej jakości rozsada powinna być silna, krępa i nie przerośnięta. Zasady tej należy przestrzegać szczególnie w przypadku kalafiorów. Z roślin przerośniętych — które mają więcej niż 6 liści, łodygę o średnicy powyżej 5 mm, wykazującą objawy zdrewnienia, a w szczególności, jeśli między liśćmi ukazuje się już zawiązek róży — otrzymuje się znaczny procent niehandlowych, guzikowatych róż. | ||||
| Sadzenie, pielęgnacja, zbiór | ||||
| Rozsadę sadzi się głębiej niż rosła poprzednio — „po najmłodsze liście”. Zalecana rozstawa wynosi 62,5 x 40–50 cm, 67,5 x 40–50 cm lub 75 x 35–40 cm. Przed sadzeniem należy przygotować taką powierzchnię pola, jaką jesteśmy w stanie obsadzić jednorazowo — co pozwala zachować największą ilość wody w glebie. Nie powinno się więc uprawiać pola na zapas. Po posadzeniu rośliny powinny mieć zapewnione intensywne nawożenie azotem, nawadnianie oraz ochronę przed chorobami, szkodnikami i chwastami, gdyż im więcej liści o dużej powierzchni wytworzą one przed rozwojem róż, tym lepsza będzie jakość plonu. Na plantacjach kalafiorów chemiczne zwalczanie chwastów możliwe jest zarówno przed, jak i po posadzeniu roślin. Brokuły można odchwaszczać tylko mechanicznie, gdyż do tej pory nie zarejestrowano u nas herbicydów dla tych upraw. W czasie wegetacji dużo uwagi musimy poświęcić zwalczaniu mszyc oraz gąsienic — zabiegi powinno się rozpoczynać natychmiast po zauważeniu pierwszych larw. Szczególnie uważnie należy przeglądać plantacje brokułów, gdyż na zielonej powierzchni ich róż szkodniki trudno zauważyć. Zawsze trzeba pamiętać o przestrzeganiu okresu karencji, zwłaszcza jeśli będziemy zmuszeni do opryskiwania plantacji podczas zbiorów. W niektórych rejonach uprawy mogą pojawić się problemy związane z zanikaniem stożka wzrostu (fot. 3) — nie tworzą się wówczas róże. Wywołane może być ono przez żerowanie larw paciornicy krzyżowianki lub zaburzenia fizjologiczne, których przyczyny nie są jeszcze do końca wyjaśnione. Najskuteczniejszą metodą przeciwdziałania takim objawom jest zapewnienie optymalnych warunków rozwoju roślin. Natomiast, jeśli na danym terenie występuje paciornica, należy opryskiwać plantację systematycznie w odstępach tygodniowych — począwszy od wysadzenia roślin do momentu pojawienia się róż. Czasem brak stożka wzrostu może być efektem poparzenia roślin w czasie nieumiejętnie prowadzonego nawożenia pogłównego.
W naszych warunkach klimatycznych we wszystkich terminach uprawy wskazane jest okrywanie kalafiorów — od momentu, gdy między liśćmi widać już zawiązki róż. Praktykuje się różne metody, na przykład załamywanie dwóch, trzech liści znajdujących się nad różą. Nie jest to najlepszy sposób, gdyż liście mają tendencję do podnoszenia się lub szybko więdną i są odchylane przez wiatr. Dużo lepiej jest używać do tego celu liści zerwanych u nasady rośliny, należy składać je „na krzyż”, wsuwając brzegi pod te znajdujące się tuż przy róży. Bardzo często także zawiązuje się zewnętrzne liście w „rurkę” sznurkiem lub, lepiej, gumką — w różnych terminach o innym kolorze. W przyszłości ułatwi to zbiór — kalafiory związane gumkami tej samej barwy powinny dorastać równocześnie. Przy słonecznej pogodzie róże powinno się okrywać codziennie, a podczas długotrwałej suszy zwiędłe liście trzeba zastępować świeżymi i na nich kłaść te zwiędnięte. Zabieg osłaniania może być zbędny w uprawie na zbiór jesienny, w przypadku odmian silnie kryjących, u których liście wewnętrzne ściśle przylegają do róż i dodatkowo są nad nimi spiralnie skręcone (fot. 4). Nie zawsze jednak jest to cecha korzystna, gdyż całkowite zasłonięcie utrudnia określenie stopnia dojrzałości zbiorczej. Zmusza to do częstego dotykania róż lub odsłaniania liści okrywowych, co powoduje uszkodzenia mechaniczne obniżające jakość kalafiorów.
Zbiór kalafiorów przeprowadza się stopniowo, w miarę osiągania przez nie dojrzałości zbiorczej. Róże należy wycinać, kiedy są możliwie największe, ale powierzchnia ich jest jeszcze całkowicie zwarta i gładka. W dni pochmurne można je zbierać przez cały dzień, natomiast w dni słoneczne tylko we wczesnych godzinach porannych, kiedy są jeszcze jędrne, a liście nie zwiędnięte. W uprawie brokułów problem okrywania nie występuje, a nawet trzeba zwrócić uwagę, by nie odcinać dopływu światła do rozwijających się róż. Przybierają one wtedy barwę żółtawą (fot. 5) i tracą wartość handlową. Róże zbieramy wówczas, gdy pąki na ich powierzchni osiągną wielkość główki od szpilki, a więc średnicę około 2 milimetrów. Brokuły są mniej trwałe niż kalafiory, dlatego też najlepiej ścinać je wczesnym rankiem, gdy są w sposób naturalny schłodzone. Jak najszybciej należy dostarczyć je do miejsca odbioru, pamiętając, że nie powinno się ich przetrzymywać w temperaturze pokojowej. Najlepsze warunki do krótkotrwałego przechowywania tych warzyw panują przy temperaturze 0°C i wilgotności względnej powietrza 98%.
| ||||
