Fot. 1. Podłoża szkółkarskie to zazwyczaj mieszanina kilku składników
Samodzielnie czy nie?
W Stanach Zjednoczonych mniejsze i średnie szkółki zazwyczaj korzystają z gotowych substratów, ze względu na wysoki koszt robocizny i maszyn potrzebnych do mieszania, większe przedsiębiorstwa częściej przygotowują podłoża we własnym zakresie. W Europie Zachodniej przeważnie używa się gotowych mieszanek, w Polsce — zwykle przygotowuje się je samodzielnie w gospodarstwie, gdyż wybór fabrycznych podłoży szkółkarskich jest u nas niewielki, a ich ceny — wysokie.
Urządzenia do mieszania
Najczęściej do samodzielnego sporządzenia podłoża używa się mieszarek bębnowych, które działają na podobnej zasadzie, jak betoniarka. Urządzenia te mogą mieć bęben obracający się (wtedy łopatki mieszające przymocowane są na stałe do jego ścian) lub nieruchomy (w kształcie walca lub prostopadłościanu, z łopatkami zamontowanymi w środku na obrotowej osi). Dla celów szkółkarskich lepszy jest pierwszy typ, gdyż w drugim łopatki trąc o ściany mieszalnika niszczą strukturę użytych składników. Jednak mieszalniki z ruchomym bębnem są trudniejsze do napełnienia i rozładunku. Trzeba pamiętać, że urządzeń z nieruchomą komorą mieszającą nie powinno się napełniać powyżej 2/3 jej objętości, gdyż składniki dodane na końcu mogą pozostać w górnej warstwie mieszanki. Nie należy także zbyt długo mieszać komponentów, gdyż ulegną one rozdrobnieniu, co obniży pojemność wodną i powietrzną podłoża.
Linie do mieszania podłoży wyposażone są w zasobniki na poszczególne komponenty. Z zasobników składniki odmierzane są (wagowo lub objętościowo) i wysypywane na przenośniki taśmowe (fot. 2), a następnie transportowane do zbiornika, w którym odbywa się mieszanie. Taki system gwarantuje jednorodność poszczególnych partii i jest powszechny w „fabrykach” podłoży.
Fot. 2. Fragment linii do mieszania podłoży
Niektórzy szkółkarze mieszają podłoża na płycie betonowej przy pomocy łyżki zamocowanej z przodu ciągnika. Taki system jest wprawdzie tani, ale nie zapewnia dokładnego wymieszania składników. Trudno jest bowiem dokładnie rozprowadzić, na przykład, kilogram nawozu w metrze sześciennym podłoża. Ten problem można rozwiązać kupując jeden ze składników dodawanych w większej objętości (np. torf lub korę) fabrycznie wymieszany z komponentami, których dodaje się niewiele (niektóre zakłady podłożowe sporządzają mieszanki na zamówienie, np. torf z nawozem). Często spotyka się jeszcze producentów, którzy mieszają podłoża za pomocą przerobionych rozrzutników do obornika. Są one jednak niewskazane do tego celu, gdyż łatwo uszkadzają grubsze frakcje komponentów substratu.
Jeśli zachodzi potrzeba wymieszania niewielkich porcji podłoża ręcznie, za pomocą łopat, nie powinno się jednorazowo przygotowywać więcej niż 200 l mieszanki. W przeciwnym bowiem razie nie uda się równomiernie rozprowadzić komponentów. Należy je najpierw wysypać warstwami jeden na drugi (najlepiej na betonowej płycie) i mieszać przerzucając przygotowane składniki z pierwszej pryzmy na drugą, stopniowo polewając wodą aż do uzyskania właściwej wilgotności.
Przed i po
Przed mieszaniem poszczególne składniki podłoża powinny być przechowywane tak, aby nie miały kontaktu z glebą ani z wodą. Można przetrzymywać je luzem na betonowej płycie (w pryzmach lub w boksach), ale pod dachem lub zabezpieczone czarną folią przed deszczem oraz nasionami chwastów i zarodnikami grzybów chorobotwórczych, a także szkodnikami, które mogą przenosić się z wiatrem. Komponentów w workach nie powinno się przechowywać na zewnątrz dłużej niż 6–8 tygodni (pod dachem — do roku).
Poszczególne składniki powinny mieć przed mieszaniem stosunkowo niską wilgotność, zwłaszcza jeżeli do substratu mają być dodane nawozy w formie pylistej. Lepiej dodatkowo nawilżyć podłoże po wymieszaniu (można dodać preparatów zwilżających, aby ułatwić sobie tę czynność). Trzeba pamiętać, że objętość mieszanki po dodaniu wody może się zmniejszyć aż o 25%
Najczęściej zalecany czas mieszania mechanicznego to 2, 3 minuty (nigdy nie zaleca się robić tego dłużej niż 5 minut). Szczególnie ostrożnie należy się obchodzić z tymi składnikami, które łatwo mechanicznie uszkodzić. Typowe przykłady to perlit, który podczas mieszania ulega rozdrobnieniu, czy nawozy otoczkowane, zwłaszcza o przedłużonym działaniu (uszkodzeniu ulega otoczka).
Trwałość gotowego podłoża w workach, przechowywanego na zewnątrz przedłuża okrycie mleczną folią. Nie należy też mieszać więcej podłoża niż jest potrzebne do wykorzystania w ciągu kilku tygodni. Problem ten dotyczy zwłaszcza mieszanek, do których dodano nawozów. Mogą one bowiem przemieszczać się z górnych do dolnych warstw pryzmy, a nawet wypływać z wyciekającą wodą zanieczyszczając środowisko.
