Gatunki patogenu i rośliny żywicielskie
P. citricola jest gatunkiem najczęściej występującym na różanecznikach. Na młodych porażonych roślinach wierzchołki pędów brązowieją i brunatnieją, a nekroza rozszerza się na blaszki liściowe. Niekiedy patogen może infekować pęd przy nasadzie powodując jego więdnięcie i zamieranie. W przypadku opanowania starszych roślin często pojawiają się w miejscach rozgałęzień pędów wydłużone, brunatne plamy rozszerzające się na następne odgałęzienia. Jeśli plamy wystąpią na prawie całym obwodzie pędu, dochodzi do stopniowego więdnięcia liści i zamierania pojedynczych pędów, zwykle po jednej stronie rośliny. Na borówce brusznicy objawy występują zwykle po jednej stronie rośliny. Wierzchołki łodyg brązowieją, a zgnilizna rozszerza się na liście. Przed kilkoma laty P. citricola wykryto na zamierających wierzchołkach pędów wrzosów. Początkowo zbrązowienie występowało na długości kilku centymetrów od wierzchołka i, w zależności od stopnia zdrewnienia, nekroza rozszerzała się w kierunku podstawy. Porażone pędy zaginały się ku dołowi. Opisane symptomy fytoftorozy były podobne do objawów szarej pleśni (Botrytis cinerea). W celu stwierdzenia przyczyny choroby niezbędne jest więc wykonanie analizy mikologicznej chorych roślin.
P. cinnamomi infekuje głównie podstawę pędów i korzenie większości roślin wrzosowatych. Liście porażonych różaneczników są jasnozielone, po czym więdną (fot. 1). Na wrzosach brązowieją całe, pojedyncze pędy, zwykle po jednej stronie rośliny i nekroza rozszerza się stopniowo. Choroba występuje na ogół placowo.
Fot. 1. Więdnięcie różanecznika porażonego przez P. cinnamomi
P. citrophthora występuje głównie na pierisie, powodując zamieranie wierzchołków pędów (fot. 2).
Niekiedy objawy widoczne są tylko po jednej stronie chorej rośliny. Zgnilizna, pojawiająca się na wierzchołku pędu, rozszerza się stopniowo w dół do miejsca rozgałęzienia pędów i stopniowo obejmuje następne przyrosty.
Fot. 2. Fytoftoroza — objawy na wierzchołku pędu pierisa
P. ramorum stwierdzono w Europie po raz pierwszy w sezonie 1993/94. Patogen ten wywołał zarazę różanecznika. Do 2005 roku patogen stwierdzono na większości gatunków róża-necznika ale również na borówce brusznicy, kalmii, pierisie, kiścieniu i wrzosach. Badania prowadzone w innych krajach wykazały, że P. ramorum może się również rozwijać na innych roślinach, w tym na golterii pełzającej (Gaultheria procumbens). Wykazano, że na golterii patogen tworzył kilkakrotnie więcej chlamydospor (zarodników przetrwalnikowych) niż na gatunkach uznanych dotychczas za rośliny żywicielskie, mimo prawie niewidocznych symptomów chorobowych na jej liściach. Objawy wywołane przez P. ramorum na różaneczniku są podobne do powodowanych przez P. citricola. Występują głównie na wierzchołkach pędów, gdzie dochodzi do brązowienia i brunatnienia kory, a nekroza rozszerza się na liście. Niekiedy zmiany obserwowane są tylko na liściach, w postaci nieregularnych, brązowych plam w różnych miejscach blaszek. Porażone liś-cie szybko opadają.
Rozwój patogenu
Wszystkie z wymienionych gatunków z rodzaju Phytophthora rozwijają się szybko w warunkach bardzo wysokiej wilgotności względnej powietrza i w temperaturze powyżej 200C. Tylko P. ramorum rozwija się w temperaturze od 20C do około 300C, przy optimum wynoszącym 200C. Oznacza to, że patogen zagraża roślinom często już od wczesnej wiosny aż do późnej jesieni. Na porażonych liściach i łodygach tworzą się zarodnie pływkowe (zoosporangia), z których — nawet przy niewielkich wahaniach temperatury — uwalniają się zarodniki pływkowe (zoospory). Zarodniki te są roznoszone z wodą po roślinie oraz na kontenerowni. Phytophthora ramorum, już po kilku dniach od pojawienia się pierwszych plam na porażonej roślinie, tworzy w obrębie przebarwień liczne chlamydospory, umożliwiajające patogenowi przetrwanie niekorzystnych warunków.
Ochrona
W ochronie roślin wrzosowatych przed patogenami z rodzaju Phytophthora bardzo istotna jest zdrowotność sadzonek, stan sanitarny podłoża (najlepiej, aby było nowe) i pojemników oraz kontenerowni. Podczas sadzenia trudno odróżnić chore rośliny od zdrowych. Fytoftoroza ujawnia się bowiem po kilku, kilkunastu tygodniach od sadzenia, w zależności od warunków klimatycznych. Po zauważeniu chorych roślin trzeba je niezwłocznie usunąć ze szkółki tak, aby podłoże nie spadało na matę. Rośliny takie należy spalić, a podłoże parować lub odkazić chemicznie przy użyciu środka Basamid 97 GR. Od momentu stwierdzenia fytoftorozy należy regularnie kontrolować rośliny w szkółce i konieczna jest dalsza ich ochrona. Dane z piśmiennictwa wskazują, że rośliny wrzosowate, zwłaszcza wrzosy i wrzośce, są bardzo wrażliwe na niektóre środki ochrony — reagują zahamowaniem tworzenia nowych korzeni, ograniczeniem wzrostu i niekiedy brązowieniem wierzchołków pędów lub brzegów liści.
Badania prowadzone na różanecznikach oraz wrzosach wykazały, że środki Mildex 711,9 WG i Previcur Energy 840 SL spełniają wymagania szkółkarzy. Skutecznie chronią rośliny przed P. citricola, P. cinnamomi i P. ramorum, nie oddziałując negatywnie na rozwój roślin, a wręcz stymulując ich wzrost. Previcur Energy 840 SL winien być stosowany doglebowo w stężeniu 0,2% (około 2 l cieczy na m2), wszędzie tam, gdzie fytoftoroza już występowała i istnieje prawdopodobieństwo ponownego pojawienia się patogenu. Fungicyd ten można stosować w czasie ukorzeniania sadzonek i po ich posadzeniu do doniczek. Z kolei Mildex 711,9 WG, w stężeniu 0,2%, może być z powodzeniem używany do opryskiwania roślin. Fosetyl glinowy jako jedna z substancji aktywnych tego środka stymuluje odporność roślin na Phytophthora spp., podczas gdy fenamidon — drugi składnik tego fungicydu — bardzo silnie ogranicza tworzenie zoosporangiów. Dodatkową zaletą środka Mildex jest silne hamowanie formowania chlamydospor przez P. ramorum. Spośród badanych środków Mildex w największym stopniu hamował tworzenie się tych zarodników. W czasie wegetacji fungicyd ten należy zastosować po zauważeniu nawet sporadycznych symptomów choroby. Rośliny trzeba opryskać bardzo dokładnie tak, aby ciecz użytkowa pokryła całe pędy, a także ich podstawę.
Fytoftoroza rozwija się szczególnie szybko w ciepłe, wilgotne (np. kikudniowa mżawka) dni. Jeśli nie opryskiwano roślin przed wystąpieniem takich warunków, zabieg trzeba wykonać bezpośrednio po ustabilizowaniu się pogody. Bardzo istotna jest ochrona wierzchołków pędów. Dlatego przy intensywnym wzroście roślin opryskiwania należy powtarzać co 10–14 dni. Wskazane jest przemienne użycie środka Mildex 711 WG z biopreparatami Biosept 33 SL (0,05%) lub Biochikol 020 PC (1%).
