W produkcji owocowego materiału szkółkarskiego najczęściej stosuje się cztery kryteria podziału drzewek: - w zależności od siły wzrostu (drzewka superkarłowe, karłowe, półkarłowe i silnie rosnące); - wysokości pnia (drzewka krzaczaste, niskopienne, półpienne, pienne i wysokopienne); - technologii i czasu produkcji (jednoroczne okulanty, drzewka dwuletnie, drzewka dwuletnie z jednoroczną koroną, drzewka 3 K); - liczby elementów biologicznych, z których drzewka zostały wyprodukowane (drzewka jedno-, dwu- i trójelementowe).
| Ograniczone zróżnicowanie rodzajów drzew wiśni | ||||||
| W przypadku wiśni nie wszystkie wymienione we wstępie rodzaje drzewek są wykorzystywane w praktyce. Po pierwsze, słaby wzrost drzew wiśni nie zmuszał do intensywnych badań nad uzyskaniem podkładek karłowych (inaczej niż w przypadku czereśni). Obecnie napotykamy więc tylko nieliczne informacje o podkładkach karłowych dla wiśni i nie ma tego rodzaju drzewek na rynku szkółkarskim. Sadownicy mają natomiast do dyspozycji drzewka na silnie rosnących siewkach czereśni ptasiej, antypce i, bardzo rzadko, na wegetatywnie mnożonych, silnie rosnących podkładkach F 12/1 lub Colt. Negatywne doświadczenia zmusiły do zaniechania zalecanej kiedyś produkcji piennych drzewek wiśni przeznaczonych do mechanicznego zbioru. Obecnie zaleca się produkcję drzewek niskopiennych, o wysokości pnia 40–60 cm, formowanego poprzez pensowanie. Biorąc pod uwagę czas i technologię produkcji mamy w przypadku wiśni także bardzo małe zróżnicowanie rodzaju drzewek ze względu na technologię i czas produkcji. Powszechnie uważa się bowiem, że najlepiej do intensywnych sadów wiśniowych nadają się jednoroczne okulanty, toteż tego rodzaju drzewka są produkowane w szkółkach. Pod względem liczby elementów biologicznych, z których produkowane są drzewka wiśni, te ostatnie można podzielić na jednoelementowe i dwuelementowe (zaproponowana terminologia jest, być może, dyskusyjna, ale oddaje ona istotę zagadnienia). | ||||||
| Przydatność jedno- i dwuelementowych | ||||||
| Do grupy jednoelementowych należą drzewa własnokorzeniowe, w których system korzeniowy, pień i korona są identyczne pod względem genetycznym i pochodzą z tej samej odmiany uprawnej lub tego samego typu lokalnego. Tego rodzaju drzewka uzyskuje się trzema sposobami: z odrostów korzeniowych, sadzonek zielnych, metodą kultur tkankowych (rozmnażanie in vitro). Drzewa dwuelementowe produkowane są z dwóch składników: z podkładki stanowiącej system korzeniowy i niewielki fragment nasady pnia oraz z odmiany uprawnej, która stanowi pień i koronę. Obydwa te elementy, połączone na drodze okulizac-ji lub szczepienia, różnią się genetycznie, biologicznie, a także pod względem cech gospodarczych. Poniżej przedstawiam wyniki badań nad przydatnością sadowniczą drzew własnokorzeniowych (fot. 1) i podkładkowych — doświadczenia wykonano w różnych regionach kraju. W tabeli 1 i 2 zamieszczone są wyniki dotyczące plonowania, jakości owoców i wzrostu 4 odmian wiśni: dane pochodzą z trzech ośrodków naukowych: GD Lublin-Felin, GD Przybroda k. Poznania oraz SZD Dąbrowice k. Skierniewic.
| ||||||
| Najważniejszy jest dobór odmian | ||||||
| Rezultaty tych badań pozwalają na sformułowanie dwóch wniosków praktycznych, z których wynika, że rodzaj materiału szkółkarskiego nie ma decydującego wpływu na wyniki produkcyjne w sadzie. Te ostatnie zależą natomiast od odmiany (najsłabiej plonowała 'North Star’) oraz rejonu uprawy (w Dąbrowicach zbierano mniejsze plony niż w okolicach Poznania czy Lublina). Analizując jednak wielkość plonu z drzew jednoelementowych (własnokorzeniowych) i dwuelementowych (okulizowanych na podkładkach) badanych odmian można stwierdzić, że reakcja odmian na rodzaj drzew nie była jednakowa. ’Łutówka’. Drzewka własnokorzeniowe dawały podobny plon, jak okulizowane na podkładkach. Średnio dla trzech rejonów różnice między drzewami własnokorzeniowymi z sadzonek zielnych, a drzewami okulizowanymi na antypce czy podkładce wegetatywnej F 12/1, nie przekraczały 0,7 kg. Stanowi to zaledwie 6% możliwości plonowania. W przypadku tej odmiany nie stwierdzono istotnego wpływu rodzaju drzew na masę owoców (tabela 1).
’Kelleris 16′. W rejonie Poznania i Lublina, na lepszych glebach, wydała większe plony z drzew własnokorzeniowych niż z okulizowanych na podkładkach, natomiast na słabszych glebach (SZD Dąbrowice) drzewa własnokorzeniowe plonowały znacznie słabiej niż okulizowane na podkładkach. Podobnie jak u 'Łutówki’, rodzaj drzew nie zmieniał w sposób znaczący wielkości owoców. ’North Star’. Drzewa własnokorzeniowe we wszystkich trzech rejonach plonowały słabiej niż okulizowane na podkładkach. ’Nefris’. Dawała nieco większe plony z drzew własnokorzeniowych niż z okulizowanych na antypce czy czereśni ptasiej (odmianę tę badano tylko w dwóch zakładach).
Badania pola powierzchni przekroju poprzecznego pnia wykazały, że drzewa własnokorzeniowe z sadzonek zielnych odmian 'Kelleris 16′ i 'Nefris’ odznaczały się podobną siłą wzrostu, jak okulizowane na antypce (różnica między rodzajami drzew wynosiła 3–12%, tabela 2). Natomiast u odmian 'Łutówka’ i 'North Star’ wykazano znacznie słabszy wzrost drzew własnokorzeniowych niż okulizowanych na antypce (fot. 2). W GD Lublin-Felin oraz Przybroda różnice między wymienionymi rodzajami drzew wahały się od 19% do 47%.
Tylko w doświadczeniu prof. Borkowskiej* porównano drzewa uzyskane metodą kultur tkankowych in vitro z pozostałymi omówionymi wcześniej rodzajami drzew (tabela 1). Celem pełniejszej analizy wartości tych drzew w tabeli 3 zamieszczone są wyniki badań uzyskane na Akademii Rolniczej w Krakowie (fot. 3)** oraz na AR w Lublinie***. W doświadczeniach tych w okresie 9 lat porównywano drzewa własnokorzeniowe otrzymane w kulturach in vitro z okulizowanymi na podkładkach.
W przypadku odmiany 'Łutówka’ na krakowskiej AR drzewa własnokorzeniowe z kultur in vitro plonowały lepiej i rosły silniej niż okulizowane na antypce. W Lublinie uzyskano podobne plony z drzew własnokorzeniowych z kultur in vitro, jak z okulizowanych na antypce, ale istotnie słabszy był wzrost tych drzew. W obydwu doświadczeniach nie wykazano istotnego wpływu rodzaju drzew na wielkość owoców. W doświadczeniu Borkowskiej drzewa własnokorzeniowe z kultur in vitro odmiany 'Łutówka’ rosły i plonowały nieco słabiej niż drzewa okulizowane na antypce. Odmiana 'North Star’ w doświadczeniu Borkowskiej i Lecha charakteryzowała się znacznie słabszym wzrostem i plonowaniem drzew otrzymanych in vitro w porównaniu z okulizowanymi na podkładkach (tabela 1 i 3).
Tak więc w przypadku odmiany 'North Star’ drzewa własnokorzeniowe, niezależnie od sposobu ich produkcji, mają mniejszą wartość sadowniczą niż okulizowane na podkładkach. Dla odmiany 'Łutówka’ i 'Nefris’ te pierwsze są podobnie wartościowym materiałem szkółkarskim, jak drzewa okulizowane na antypce lub czereśni ptasiej. Uwzględniając fakt słabszego wzrostu drzew własnokorzeniowych w rejonach o mniejszej ilości opadów (Wielkopolska, Lubelszczyzna, lepsze gleby Polski centralnej), można zwiększyć plonowanie sadów założonych z odmiany 'Łutówka’ poprzez większe zagęszczenie drzew własnokorzeniowych. U odmiany 'Kelleris 16′ nie było znacznych różnic siły wzrostu oraz jakości owoców między drzewami własnokorzeniowymi i na podkładkach. Na żyznych glebach plonowanie drzew własnokorzeniowych tej odmiany było bardziej obfite niż drzew okulizowanych, ale na słabszych glebach drzewa własnokorzeniowe plonowały znacznie słabiej niż te na podkładkach. | ||||||
