Rozpoznawanie w szkółce
Na odróżnienie odmian w szkółce pozwalają właściwie tylko dwie cechy — rodzaj gruczołków przylistnych oraz odcień zabarwienia liści. Inne pomocnicze cechy rozpoznawcze to cechy morfologiczne liści i pędów: długość i szerokość blaszki liściowej, długość ogonka, ząbkowanie brzegu, pomarszczenie powierzchni, grubość i zabarwienie pędów.
Brzoskwinie i nektaryny mają dwa rodzaje gruczołków — kuliste lub nerkowate (fot. 1). Rzadziej występują gruczołki mieszane, a rzadkością jest ich brak. Cechą diagnostyczną jest rodzaj gruczołków, a także ich wielkość i liczba. Ocenę prowadzi się w okresie wegetacji od czerwca do września. Wśród dziewięciu odmian wpisanych do krajowego Rejestru Odmian tylko 'Reliance’ ma gruczołki kuliste. Daje to możliwość odróżnienia zamieszań w rzędach tej odmiany w szkółce. Większość uprawnych odmian ma gruczołki nerkowate. Spośród 140 odmian ocenionych w kolekcji w SD w Dąbrowicach, 25 (18%) ma gruczołki kuliste. Poza odmianą 'Reliance’ gruczołki kuliste mają, między innymi odmiany: 'Harbinger’, 'Harken’, 'Dixired’, 'Sunhaven’, 'Fairhaven’, 'Newhaven’, 'Mayflower’, 'Loring’.
Fot. 1. Brzoskwinie i nektaryny mają dwa rodzaje gruczołków — kuliste (a) lub nerkowate (b)
Odcień zabarwienia liści daje z kolei możliwość odróżnienia odmian białomiąższowych od żółtomiąższowych. Odmiany żółtomiąższowe mają bardziej żółte zabarwienie liści i nerwów, gdy ogląda się liście pod światło. W Polsce mamy o tyle korzystną sytuację, że wszystkie podkładki (Rakoniewicka, Mandżurska, Siberian C) to odmiany białomiąższowe, a wszystkie odmiany wpisane dotychczas do krajowego Rejestru Odmian to odmiany żółtomiąższowe. Ułatwia to odróżnianie siewek od okulantów w szkółce drzewek. Zdarza się bowiem, że razem z drzewkami sprzedawane są siewki brzoskwiń. Nie powinno być takich przypadków, bo siewki (jako formy juwenilne) mają drobniejsze liście i cieńsze pędy.
i w sadzie
Praktycznie niemożliwe jest wizualne rozróżnienie drzew różnych odmian brzoskwini w stanie bezlistnym. Różnice wielkości i pokroju koron (wyłączając odmiany genetycznie karłowe) nie są znaczne, a ponadto są modyfikowane przez czynniki agrotechniczne i środowiskowe (intensywność cięcia, żyzność gleby, nawożenie, nawadnianie, nasłonecznienie, itp.). Cechy rozpoznawcze to kąty rozgałęzień, zagęszczenie pędów, długość, grubość i zabarwienie pędów, zagęszczenie węzłów, układ pąków na pędzie.
Łatwiejsze jest odróżnienie odmian na podstawie cech morfologicznych i pomologicznych — ocenianych w okresie wegetacji. Cechy te są następujące:
Rodzaj kwiatów, ich wielkość i zabarwienie; zabarwienie dna kwiatowego, występowanie omszenia zalążni. Brzoskwinie i nektaryny mają dwa rodzaje kwiatów: ró-żowate (duże, podobne do kwiatów dzikiej róży) i dzwonkowate, o mniejszych zagiętych płatkach (fot. 2).
Fot. 2. Brzoskwinie i nektaryny mają dwa rodzaje kwiatów: różowate (duże, podobne do kwiatów dzikiej róży) i dzwonkowate, o mniejszych, zagiętych płatkach
Wśród odmian wpisanych do krajowego Rejestru Odmian kwiaty różowate występują u odmian 'Royal-vee’, 'Velvet’, 'Harko’, 'Inka’, 'Iskra’, a pozostałe: 'Harnaś’, 'Redhaven’, 'Reliance’, 'Harrow Beauty’ mają kwiaty dzwonkowate. Zabarwienie dna kwiatowego jest skorelowane z zabarwieniem miąższu owoców — pomarańczowe dno kwiatowe mają odmiany żółtomiąższowe, a zielonkawożółte — odmiany białomiąższowe (fot. 3a i b).
Występowanie lub brak omszenia dna kwiatowego pozwala na odróżnienie brzoskwiń od nektaryn. Nektaryny mają nieomszone zalążnie, a potem owoce. Odróżnienie drzewka brzoskwini od nektaryny po wyglądzie pędów czy liści jest niemożliwe.
Fot. 3. Pomarańczowe zabarwienie dna kwiatowego i nieomszoną zalążnię mają odmiany żółtomiąższowe (a – z lewej) zabarwienie zielonkawożółte i omszoną zalążnię mają odmiany białomiąższowe (b – z prawej)
Termin dojrzewania owoców — dojrzewanie brzoskwini w warunkach Polski trwa od połowy lipca do połowy września. Kolejność dojrzewania 40 odmian ocenianych w kolekcji ISK w Dąbrowicach k. Skierniewic przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Terminy dojrzewania odmian brzoskwiń w centralnej Polsce
(średnia z lat 1997–2004) 
* nektaryny
Kształt owoców, symetryczność, głębokość i szerokość zagłębienia szypułkowego. Większość odmian ma owoce kuliste lub owalne, są także odmiany płaskoowocowe, na przykład 'Saturn’.
Wielkość owoców jest tylko w pewnym stopniu cechą diagnostyczną, zależy także od intensywności zawiązania i dokładności przerzedzania zawiązków oraz warunków agrotechnicznych (intensywność cięcia, nawadnianie).
Kolor skórki, rodzaj i wielkość rumieńca. Skórka może być zielonkawa, żółta lub pomarańczowa, a rumieniec jednolity, marmurkowy, kropkowany, rozmyty.
Występowanie i wielkość omszenia. Brzoskwinie „właściwe” mają skórkę mniej lub bardziej omszoną, nektaryny mają nieomszone owoce.
Kolor miąższu, zabarwienie miąższu pod skórką, w środku owocu i wokół pestki. Miąższ brzoskwiń i nektaryn może być biały lub żółty (fot. 4), ze wszystkimi możliwymi odcieniami, są także odmiany o miąższu czerwonym czy buraczkowym — na przykład 'Sanquine’ (fot. 5).
Fot. 4. Miąższ brzoskwiń i nektaryn może być biały lub żółty
Fot. 5. Są także odmiany o miąższu czerwonym czy buraczkowym
Zwięzłość miąższu. Odmiany deserowe mają miąższ mniej lub bardziej zwięzły, a jędrność zmienia się w miarę dojrzewania. Odmiany przetwórcze — twardki — mają jędrny miąższ, tylko nieznacznie mięknący w czasie dojrzewania, nie rozgotowuje się on w trakcie obróbki termicznej.
Odchodzenie miąższu od pestki. U większości odmian deserowych miąższ odchodzi od pestki, z wyłączeniem tych najwcześniej dojrzewających. U odmian przetwórczych — twardek — miąższ nie odchodzi od pestki, niezależnie od terminu dojrzewania.
Wielkość, urzeźbienie i zabarwienie pestki. Pestki stanowią pewien określony procent masy owocu, mogą być owalne, kuliste lub spłaszczone, bruzdowane i dołkowane, ostro lub tępo zakończone. Odmiany o czerwonym zabarwieniu miąższu wokół pestki mają z reguły buraczkowobrunatne zabarwione pestki, na przykład 'Harrow Beauty’, 'Siewka Rakoniewicka’.
Do wykonania szczegółowego opisu odmian pomolodzy wykorzystują deskryptory opracowane przez UPOV (Union Internationale pour la Protection des Obtentions Vegetales), w których uwzględnione jest 68 cech. Gdy brak możliwości rozpoznania odmian tradycyjnymi metodami, pozostają do dyspozycji nowoczesne metody biotechnologiczne (tak zwana metoda genetycznego odcisku palca — „fingerprinting”). Do badań pobierane są stożki wzrostu z wierzchołków pędów, a po izolacji i oznaczeniu sekwencji DNA, porównywane są kody kreskowe odmiany badanej ze standardami.
