W HO 2 i 3/2001 omówione zostały szkodniki marchwi oraz pozostałych gatunków warzyw z tej grupy. Poniżej dokończenie cyklu — Autor omawia osobno szkodniki wielożerne, ze względu na szybko wzrastające zagrożenie z ich strony (red.).
| Części podziemne warzyw korzeniowych są często uszkadzane przez szkodniki glebowe, zwykle występujące na plantacjach, których przedplonem były uprawy wieloletnie, użytki zielone, zboża, trwałe nieużytki. Takie stanowiska powinny być przed obsianiem warzywami obligatoryjnie poddane zabiegom fitosanitarnym likwidującym omawianych wielożerców. Rolnice (Agrotis spp.). Są to gąsienice motyli należących do rodziny sówkowatych (Noctuidae). W Polsce występuje ich ponad 50 gatunków. Jako szkodniki najczęściej są wymieniane gąsienice: rolnicy czopówki (Agrotis exclamationis) — długości do 50 mm, brunatnoszare, z jasną linią wzdłuż ciała; rolnicy panewki (A. c-nigrum) — szarozielone lub brązowe, do 35 mm; rolnicy gwoździówki (A. ypsilon) — około 55 mm, ciemnozielone z rdzawą linią na stronie grzbietowej; rolnicy tasiemki (A. pronuba) — zielonkawe lub brązowe, do 50 mm; rolnicy zbożówki (A. segetum) — oliwkowobrunatne z ciemniejszymi liniami na grzbiecie, do 40 mm. Wygryzają one głębsze lub płytsze, nieregularne dziury w tkance podziemnych części roślin (fot. na str. obok). Uszkadzają także młode rośliny. Żerują w warstwie ziemi do głębokości 12 cm.
Ochrona. Przed założeniem plantacji wskazane jest skontrolowanie wierzchniej warstwy gleby. Jeśli stwierdzimy występowanie rolnic, należy zniszczyć je mechanicznymi uprawkami — podorywką, kultywatorowaniem, bronowaniem lub jesienną orką. Część szkodników jest wówczas niszczona mechanicznie, wyjadana przez ptaki, ginie na skutek zmian pogodowych. W rejonach, w których od lat stwierdza się dużą liczebność rolnic, należy zaorywać sąsiednie nieużytki i ugory, które są wylęgarnią tych szkodników. Najskuteczniejszą i najtańszą metodą zwalczania rolnic jest użycie doglebowych insektycydów granulowanych — Basudinu 10 GR lub Diazinonu 10 GR. Zabieg należy przeprowadzić bezpośrednio po zbiorze przedplonu, kiedy temperatura gleby nie spada poniżej 15°C. Rolnice w tym czasie jeszcze bardzo aktywnie poszukują pokarmu i łatwo stykają się z granulatem. Wykonywanie zabiegów później, przy niższej temperaturze, nie jest skuteczne. Wymienione preparaty, w dawce 40–50 kg/ha, należy rozsypać na powierzchni ziemi za pomocą siewników nawozowych lub specjalnego agregatu, po czym zmieszać z glebą na głębokość 6–10 cm. Przy uprawie warzyw korzeniowych o dłuższym okresie wegetacji (na zbiór jesienny) powyższy zabieg można wykonać wiosną, przy ciepłej pogodzie. Rozsiewa się wówczas granulat w dawce 90 kg/ha i miesza z glebą na głębokość 20 cm, ponieważ w tej warstwie rolnice diapauzują zimą. Interwencyjne zwalczanie rolnic jest dopuszczalne tylko na plantacjach roślin o dłuższym okresie wegetacji. Zaleca się ich opryskiwanie jednym z następujących insektycydów: Dursban 480 EC (1,5 l/ha), Nurelle D 550 EC (0,5 l/ha), Orthene 75 SP (l kg/ha). Na mniejszych areałach lub w uprawach pod okryciem można stosować przynętę o następującym składzie (na 1000 m2): 100 g biopreparatu Biobit 32 WP + 3,2 kg otrąb + 200 g cukru + 3,2 l wody. Podane składniki należy zmieszać, po czym wyłożyć wzdłuż rzędów roślin. Drutowce (Agriotes spp.). Są to larwy chrząszczy należących do rodziny sprężykowatych (Elateridae). Spośród kilkunastu gatunków najczęściej występują larwy: osiewnika skibowca (Agriotes sputator) — słomiastożółte, długości 17–20 mm, preferujące ciężkie gleby; osiewnika ciemnego (A. obscurus) — żółtobrązowe, długości 15–20 mm, występujące na suchszych stanowiskach; osiewnika rolowca (A. lineatus) — żółte, długości 17–25 mm, spotykane najczęściej w glebach próchnicznych. Wgryzają się one do korzeni i szyjki korzeniowej drążąc korytarze i zanieczyszczając je odchodami. Żerują w strefie korzeniowej roślin, do głębokości 20 cm. W zależności od gatunku, okres rozwoju szkodnika trwa od 2 do 4 lat. Owady dorosłe (chrząszcze) odżywiają się różnym pokarmem — rozkładającą się materią organiczną, mogą też żerować na roślinach wygryzając tkanki. Chrząszcze są zazwyczaj ciemno ubarwione, długości do 17 mm. Odwrócone na grzbiet, odbijają się od podłoża wydając charakterystyczny trzask. W ostatnich latach drutowce są szczególnie licznie notowane na uprawach marchwi i buraków. Chętnie żerują również w korzeniach pasternaku. Ochrona. Szkodniki te zajmują te same stanowiska, co rolnice. Dlatego też zaleca się wykonywanie przeciwko nim analogicznych zabiegów ochronnych. Przeorywanie ziemi przy słonecznej i suchej pogodzie zmniejsza liczebność drutowców w stadium jaj i młodych larw, ponieważ są one wrażliwe na brak wilgoci i giną. Terminowe zwalczanie chwastów, a szczególnie perzu, również zmniejsza ich liczebność. W zabiegach chemicznych stosuje się te same granulaty, co przeciwko rolnicom, ale w dawce 90 kg/ha, z uwagi na potrzebę wymieszania ich z ziemią do głębokości 20 cm. Granulaty można rozsiewać pasowo pozostawiając 2–3-metrowe odstępy, ponieważ z braku roślin na polu drutowce przemieszczają się w ziemi w poszukiwaniu pokarmu. Dawkę tych insektycydów można wówczas obniżyć do 60 kg/ha. Opryskiwanie roślin w okresie wegetacji nie jest skuteczne, podobnie jak zatrute przynęty. Pędraki. Są to larwy chrząszczy należących do rodziny żukowatych (Scarabaeidae). U wszystkich gatunków są one do siebie podobne — białe, łukowato wygięte, ze zgrubiałym, niebieskosinym końcem, brązową głową i trzema parami odnóży — różnią się rozmiarami. Uszkadzają korzenie wygryzając w nich dziury o nieregularnym kształcie. Mogą także niszczyć siewki i młode rośliny. Spośród kilkunastu gatunków najczęściej występują larwy: ogrodnicy niszczylistki (Phylloperta horticola) — długości do 20 mm, guniaka czerwczyka (Amphimallus solstitialis) — do 30 mm, chrabąszcza majowego (Melolontha melolontha) — do 50 mm, chrabąszcza kasztanowca (Melolontha hippocastani) — do 35 mm. Pędraki żerują przez cały sezon wegetacyjny. Szkodnikami są również chrząszcze, które niszczą części nadziemne roślin. Ochrona. Pędraki zwalcza się podobnie, jak rolnice i drutowce. W przypadku masowego wystąpienia chrząszczy, np. ogrodnicy niszczylistki, plantację można opryskać jednym z następujących insektycydów: Nurelle D 550 EC (0,6 l/ha), Dursban 480 EC (1 l/ha) lub Talstar 100 EC (0,1–0,2 l/ha), Ripcord 10 EC (0,2–0,3 l/ha). Ponieważ szkodniki występują gromadnie, zabieg można ograniczyć do miejsc plantacji przez nie opanowanych. Krocionóg krwawoplamy (Blaniulus guttulatus) jest wijem należącym do rodziny krocionogowatych (Julidae). Krocionogi powodują podobne uszkodzenia, jak drutowce. Preferują młode rośliny, a także wychodzące z nasion kiełki. Występują przeważnie na wilgotnych glebach, bogatych w materię organiczną. W ostatnich latach najczęściej spotykano je na plantacjach buraków ćwikłowych. Wydłużone, segmentowane ciało krocionoga jest białawe, długości do 16 mm, z rzędami czerwonych plamek po bokach ciała i dwoma rzędami odnóży. Ochrona. Krocionogi zwalcza się podobnie, jak pędraki i chrząszcze żukowatych. | ||
| Wrogowie naturalni szkodników | ||
| Naturalnym sprzymierzeńcem człowieka w ograniczaniu liczebności szkodników w uprawach są gatunki drapieżne i pasożytnicze. Nadmierne stosowanie zoocydów prowadzi do wyniszczenia naturalnych wrogów szkodników, ponieważ zdecydowana większość preparatów nie jest selektywna — działają jednakowo zabójczo na szkodniki i organizmy pożyteczne (owady, pajęczaki). Zabiegi chemiczne należy wykonywać tylko, gdy są one konieczne, w ściśle określonych terminach i częstotliwościach, przy użyciu sprawnej aparatury rozprowadzającej środki ochrony roślin. Mszyce należy zwalczać wcześnie — w okresie, kiedy stwierdza się nieliczne jeszcze kolonie. Konsekwencją opóźniania zabiegów lub ich nieuzasadnionego wykonania jest zniszczenie wrogów naturalnych mszyc, między innymi larw i chrząszczy biedronek (Coccinellidae), złotooków (Chrysopidae), larw muchówek z rodziny bzygowatych (Syrphidae), pasożytniczych błonkówek (Hymenoptera). W okresie letnim redukują one liczebność mszyc nawet o 90%. Istotne znaczenie w obniżaniu liczebności szkodników, których cykl rozwojowy jest związany z podłożem, na przykład śmietki ćwiklanki, połyśnicy marchwianki, zmieników, rolnic, pędraków, odgrywają drapieżne chrząszcze z rodziny biegaczowatych (Carabidae) i kusakowatych (Staphylinidae), a także liczne gatunki drapieżych pająków, a szczególnie kosarze (Opilionidea). Z biegaczowatych najliczniej występują: niestrudki (Bembidion spp.), zwinniki (Trechus spp.), szykonie (Pterostichus spp.) oraz latacze (Pseudophonus spp.). Z kusakowatych dominującym gatunkiem jest rydzenica (Aleochara bilineata). Zoofagi te atakują i zjadają szkodniki w każdym stadium rozwojowym, od jaja do postaci dorosłej. Penetrują one stale otoczenie w poszukiwaniu ofiary i częste opryskiwanie plantacji zoocydami prowadzi do ich wyginięcia. Doc. dr hab. Jerzy Szwejda jest pracownikiem Instytutu Warzywnictwa w Skierniewicach | ||
