Popularność eustomy (Lisianthus russelianus) wzrosła w ostatnich latach nie tylko w Holandii, ale także w innych krajach europejskich, przede wszystkim ze względu na bardzo dobrą trwałość kwiatów i pojawienie się nowych, atrakcyjnych odmian, o krótkim okresie uprawy. W Holandii eustoma znajduje się w pierwszej dziesiątce najważniejszych kwiatów ciętych; w 1998 roku sprzedano około 107 milionów kwiatów, a średnia cena giełdowa wzrosła z 57 i 59 centów (w dwóch poprzednich latach) do 64 centów. Liczącymi się dostawcami eustomy na giełdy holenderskie są państwa Afryki, przede wszystkim Tanzania i Kenia. Na samą tylko aukcję w Aalsmeer, w okresie zaledwie kilku miesięcy - od lipca 1998 r. do końca marca 1999 r. - sprowadzono z Tanzanii ponad 2 mln kwiatów. Dzięki temu można było zimą utrzymać stosunkowo niskie ceny, a wielu producentów holenderskich zrezygnowało z uprawy, obciążonej w tym czasie kosztami doświetlania (20 guldenów/m2).
| Odmiany, serie | |||
| Powodzenie uprawy zależy w dużej mierze od wyboru odpowiednich odmian. Ich tolerancja wobec intensywności światła oraz temperatury nie jest jednakowa i dlatego w ofertach firm specjalistycznych można znaleźć wyraźne zalecenia co do przydatności odmian do produkcji w różnych porach roku. Podaje się przy tym dokładny termin sadzenia, w zależności od żądanego terminu zbioru kwiatów, a także informuje o konieczności zaciemniania lub doświetlania roślin. Obecnie dzieli się odmiany eustomy na 4 grupy. Pierwsza obejmuje odmiany dobrze znoszące niedobór światła i niską temperaturę (12–13°C); sadzenie roślin na miejsce stałe powinno przypadać od 27. do 12. tygodnia roku, tj. od połowy lipca do końca marca. Odmiany z kolejnych grup sadzi się wiosną i wczesnym latem: od 12. do 18. tygodnia — te z grupy II, od 18. do 24. tygodnia — z grupy III i od 24. do 27. tygodnia — z grupy IV. Większość odmian zwanych zimowymi, z grupy I, może być uprawiana w pozostałych miesiącach roku, ale zawsze plon jest gorszej jakości i kwitnienie opóźnione. Firmy specjalizujące się w hodowli eustomy to przede wszystkim japońska Sakata i holenderskie — Hamer Flower Seeds i Vegmo Plants. Co roku w ich ofercie znajduje się kilkadziesiąt odmian różniących się siłą wzrostu, wielkością, barwą i wypełnieniem kwiatów, odpornością na choroby i tolerancją wobec warunków uprawy. Obecnie do najważniejszych kierunków hodowli należy uzyskanie odmian wczesnych, przydatnych do całorocznej uprawy, o szybkim wzroście siewek i bardzo dobrej jakości kwiatów ciętych. Oferowane odmiany to mieszańce F1, należące do kilkunastu serii, z których największe znaczenie mają Fuji i Kyoto (tabela).
– Seria Fuji — w Japonii znana pod nazwą Heidi — bardzo dobrze nadaje się do uprawy na zbiór wiosną i jesienią. Pędy roślin są silne, z kilkoma rozgałęzieniami i kwiatami ułożonymi na tej samej wysokości. Do najczęściej uprawianych należą odmiany: „F. Deep Blue”, „F. Yellow” i „F. Apricot”, ale tylko ta ostatnia cieszy się rosnącą popularnością. Cennym uzupełnieniem tej serii stały się odmiany „F. Green” i „F. Lime Green”, o zazielenionych płatkach, bardzo cenione przez florystów. – Seria Malibu — polecana jest do uprawy w tym samym czasie, ale dzięki szybkiemu wzrostowi siewek zakwita wcześniej i ma bardziej wyrównany wzrost; rozetowatość pędów występuje rzadko. – Seria Kyoto — w Japonii nazywana Flamenco jest doskonała do uprawy latem. Rośliny sadzone w tym samym czasie, co te z serii Fuji, kwitną nieco później i tworzą mniej rozgałęzione, ale długie i grube pędy. Ostatnio tę bogatą kolorystycznie serię uzupełniono odmianami: „K. Wine-Red”, o kwiatach czerwonopurpurowych oraz — polecanymi do uprawy późnym latem — „K. Cherry Blossom” (różowa) i „K. Rose Rim” (o płatkach białych z szeroką, malinową obwódką). – Seria Charm — polecana jest szczególnie do sadzenia latem, na kwitnienie jesienne; rośliny są o 15–25 cm wyższe niż w serii Kyoto. – Seria Laguna — ma wszystkie cechy serii Kyoto, ale przewyższa ją jakością pędów i wigorem siewek; rozetowatość pędów prawie nie występuje. – Seria Ventura — na razie zawiera tylko odmiany niebieskie, opracowana została specjalnie do produkcji przy krótkim dniu i małej intensywności światła. Jest wczesna, o wyrównanym wzroście i silnych pędach; rozetowatość występuje rzadko. – Seria Polestar — reprezentowana jedynie przez odmianę „P. Purple”, nadaje się do uprawy zimą, gdy zbiór kwiatów przypada wczesną wiosną. Wyróżnia się krótkim okresem uprawy i wyrównanym wzrostem; rozetowatość pędów prawie nie występuje. – Seria Echo — najpopularniejsza z pełnych odmian, do uprawy wczesną wiosną. Latem daje bardzo krótkie pędy, a zimą uprawa trwa zbyt długo, natomiast pędy są cienkie i wiotkie. – Seria Mariachi — najnowsza z pełnokwiatowych kreacji, nazywana „różą bez kolców”, z regularnie, spiralnie ułożonymi płatkami. Najlepsza do uprawy latem. Wprowadzona ostatnio do uprawy odmiana „M. Green”, o zazielenionych płatkach (fot. 1), w miarę przekwitania zmienia barwę na jasnożółtą.
– Seria Piccolo — o pojedynczych, niewielkich, ale licznych kwiatach osadzonych na jednakowej wysokości, na szczycie gałązki, jest przez florystów stosowana do niewielkich kompozycji. – Seria Tyrol — charakteryzuje się kwiatami średniej wielkości, niedawno wprowadzona na rynek w 5 kolorach, polecana do uprawy w tym samym czasie, co wielkokwiatowe serie Fuji i Echo. Odmienne są wymagania odbiorców w różnych stronach świata. Na przykład rynek japoński bardziej ceni odmiany pojedyncze, dwubarwne, białe z niebieską obwódką, w Europie największe jest zapotrzebowanie na odmiany pojedyncze, ciemnoniebieskie, natomiast w USA dobrze sprzedaje się odmiany pełne, w rozmaitych kolorach. | |||
| Produkcja materiału wyjściowego | |||
| Firmy specjalistyczne oferują otoczkowane nasiona i rozsadę w paletach wielodoniczkowych. Producenci na ogół zaopatrują się w gotową rozsadę, gdyż mimo wysokiej ceny, jest to bardziej opłacalne. Podczas produkcji rozsady straty wynikające z niskiej zdolności kiełkowania nasion, zamierania siewek, itd. są bowiem bardzo duże. W l gramie mieści się około 800 nasion otoczkowanych lub 19–20 tysięcy nieotoczkowanych. Przy dostępie światła, w temperaturze 22–24°C i wilgotności prawie 100% nasiona kiełkują w ciągu 10–15 dni. Mimo znacznego postępu w pracach hodowlanych, wschody u wielu odmian, niestety, są słabe, niekiedy zaledwie 20-procentowe. W dużych zakładach specjalistycznych, gdzie siew do palet jest maszynowy, a kiełkowanie odbywa się w doświetlanych kamerach, z możliwością częstego zraszania i zamgławiania, używa się tylko nasion otoczkowanych (otoczki muszą się szybko rozpuścić). Jeszcze przed przerośnięciem korzeni przez otwory w dnie palety siewki przesadza się do doniczek o większej średnicy. Dopiero po wytworzeniu 2, 3 par liści, czyli nie wcześniej niż po upływie 8–12 tygodni od siewu nasion, można rośliny posadzić na miejsce stałe. Tak długa produkcja rozsady wynika z bardzo wolnego wzrostu siewek. Najnowsze doświadczenia wykazały, że korzystne jest utrzymywanie dużej różnicy między temperaturą dnia i nocy. Zaleca się dzień 12-godzinny, z temperaturą 25°C, oraz tej samej długości noc, o temperaturze 15–17°C. Takie traktowanie małych siewek skutecznie zapobiega rozetowatości pędów (fot. 2). Ta nieinfekcyjna choroba polega na silnym zahamowaniu wzrostu pędów w fazie młodocianej. Jej przyczyną jest zarówno zbyt wysoka (powyżej 25°C), jak i zbyt niska (poniżej 13°C) temperatura. U większości nowych odmian rozetowatość występuje w niewielkim stopniu.
| |||
| Przygotowanie podłoża i nawożenie | |||
| Eustomę uprawia się w jasnych, dobrze wietrzonych szklarniach, na zagonach płaskich lub podwyższonych. Podłoże powinno być przepuszczalne, próchniczne, zasobne w wapń, o pH 6,3–7,0. Wrażliwość roślin na choroby odglebowe sprawia, że konieczne jest odkażanie podłoża, szczególnie w przypadku wielokrotnej uprawy na tym samym miejscu. W Holandii uzyskuje się w ciągu roku 3 zbiory kwiatów z tej samej powierzchni i dlatego, oprócz corocznego parowania, odkaża się podłoże chemicznie przed każdym kolejnym cyklem uprawy, na przykład Rizoleksem 50 WP w ilości 1,5 ml/m2. Wymagania pokarmowe eustomy są dość duże, ale młodych roślin nie można sadzić w podłoże o dużej koncentracji składników mineralnych. Dlatego stosuje się nawozy o przedłużonym działaniu (5–6 miesięcy), o zbliżonej zawartości N, P, K, gdyż zapotrzebowanie na wszystkie te składniki jest dość duże. Do dokarmiania najlepiej nadają się nawozy w pełni rozpuszczalne w wodzie, stosowane z każdym lub z co drugim nawadnianiem, w roztworach o stężeniu nie większym niż 200 ppm (0,2 g/l). Młode rośliny nawozi się przede wszystkim azotem w formie azotanowej (saletry), ale już w 2., 3. tygodniu uprawy rozpoczyna się systematyczne dokarmianie potasem. W czasie tworzenia się pąków kwiatowych dawki potasu muszą być dwukrotnie większe niż azotu. Duże jest także zapotrzebowanie na wapń i dlatego składnik ten podawany jest także pogłównie, najczęściej w postaci saletry wapniowej. Niedobór wapnia objawia się żółknięciem i zamieraniem wierzchołków liści, niedostateczną sztywnością pędów, a nawet zamieraniem pąków kwiatowych. Wysoka wilgotność powietrza w szklarni może hamować przemieszczanie się wapnia w roślinach, chociaż zawartość tego pierwiastka w podłożu jest wystarczająca. Celowe jest wtedy 2-, 3-krotne dokarmianie dolistne tym składnikiem. Aby nie dopuścić do nadmiernej koncentracji soli w podłożu, wskazane jest systematyczne badanie przewodnictwa roztworu glebowego; EC powinno wynosić 0,5–0,8 mS/cm. | |||
| Sadzenie roślin… | |||
| …na miejsce stałe przypada nie wcześniej niż po 60–70 dniach od wysiewu nasion, gdy siewki mają 4–6 liści, ale pędy jeszcze się nie wydłużają. Gęstość sadzenia zależy od warunków uprawy i siły wzrostu odmiany. W Polsce umieszcza się najczęściej 48– 64 rośliny na metrze kwadratowym, podczas gdy w Holandii nawet 80. W czasie sadzenia nie wolno uszkadzać korzeni, gdyż powoduje to osłabienie wzrostu i opóźnia kwitnienie. Rozsadę sadzi się na tę samą głębokość, na której rosła w paletach, ponieważ zbyt głębokie sadzenie zwiększa prawdopodobieństwo porażenia roślin przez choroby odglebowe. Podczas sadzenia na miejsce stałe trudno rozpoznać rośliny, które nie będą się dalej normalnie rozwijały. Objawy rozetowatości są bowiem wyraźne dopiero po 3–6 tygodniach uprawy. Można wtedy opryskać rośliny raz lub dwa razy roztworem Gibreskolu o stężeniu nie większym niż 200 ppm (0,2 g/l). Niestety, zabieg ten zwykle przynosi niekorzystne skutki uboczne — obniża jakość kwiatów ciętych i opóźnia kwitnienie. W uprawie eustomy na kwiat cięty konieczna jest konstrukcja wspierająca (fot. 3); dla odmian silnie rosnących rozpina się nawet 2 piętra siatki. Nie zaleca się natomiast uszczykiwania pędów, gdyż na rozgałęzieniach tworzy się wówczas mniej kwiatów i kwitnienie jest opóźnione.
| |||
| Dalsza uprawa | |||
| W ciągu kilkunastu tygodni uprawy, aż do zbioru kwiatów, rośliny trzeba starannie pielęgnować. Temperatura jest obok światła najważniejszym czynnikiem decydującym o jakości kwiatów i długości okresu produkcji. Bezpośrednio po posadzeniu roślin na miejsce stałe powinno się przez 2 tygodnie utrzymywać temperaturę 17–18°C, następnie w okresie szybkiego wydłużania się pędów, czyli od 3. do 8. tygodnia uprawy temperatura w nocy powinna wynosić 17°C, a w dzień 19–20°C. W fazie generatywnej, gdy rośliny już wytworzą pąki kwiatowe, korzystne jest obniżenie temperatury do 15–16°C. Takie dokładne regulowanie temperatury jest możliwe tylko w szklarniach klimatyzowanych, w których jednocześnie utrzymuje się optymalną wilgotność powietrza. Na początku uprawy wynosi ona 80%, następnie 70–75% i dopiero w okresie kwitnienia znów jest wyższa — 75–80%. W uprawie późnowiosennej i letniej, podczas słonecznej pogody, konieczne jest silne cieniowanie szklarni. Chociaż eustoma znosi dobrze krótkotrwałą zwyżkę temperatury, nawet do 35°C, to jednak lepiej nie dopuszczać do przegrzewania się roślin, gdyż zawsze powoduje to zakłócenia wzrostu i kwitnienia. Wymagania eustomy w stosunku do światła mogą być spełnione dzięki doświetlaniu lub zaciemnianiu. Eustoma jest rośliną dnia długiego i latem tworzy pąki kwiatowe wcześnie, na zbyt krótkich pędach. Dlatego przez kilka tygodni, jeszcze podczas produkcji rozsady i wkrótce po posadzeniu na miejsce stałe, stwarza się warunki dnia krótkiego przez zaciemnianie szklarni od 17.00 do 8.00. Kwitnienie opóźni się o 2–3 tygodni, ale rośliny wytworzą dłuższe pędy. W okresie niedoboru światła, późną jesienią i zimą, korzystne jest natomiast doświetlanie eustomy. Dzień trzeba wydłużyć do 16 godzin lub doświetlać nocą, przez 4 godziny, jednak tylko do momentu wytworzenia przez rośliny 10–12 par liści. Najnowsze odmiany eustomy polecane do produkcji w różnych porach roku są na ogół tolerancyjne wobec warunków uprawy, tak że nie wymagają specjalnych zabiegów. Zapotrzebowanie na wodę jest zróżnicowane w poszczególnych etapach produkcji. Młode siewki i rozsady uprawiane w paletach są szczególnie narażone na niedobór wody. Po posadzeniu roślin na miejsce stałe także konieczne jest dość obfite podlewanie, szczególnie latem. Dopiero gdy utworzą się pąki kwiatowe, stopniowo zmniejsza się dawki wody i dzięki temu nieco przyspiesza kwitnienie. Nie można jednak ograniczać podlewania przed osiągnięciem przez rośliny żądanej wysokości. Nawet późną jesienią i zimą nie dopuszcza się do przesuszenia podłoża, gdyż rośliny tworzą wtedy pąki kwiatowe na zbyt krótkich oraz cienkich pędach. Najlepsze wyniki daje podlewanie kroplowe, które nie zwilża liści i pozwala na dużą oszczędność wody. Jednak w uprawie letniej korzystne jest także podlewanie z góry, gdyż zwiększona wilgotność powietrza sprzyja wydłużaniu się pędów. Po wytworzeniu się pąków kwiatowych lepiej nie podlewać roślin z góry, gdyż zwiększa się niebezpieczeństwo porażenia szarą pleśnią. | |||
| Zbiór kwiatów | |||
| Przypada on co kilka dni. Ścina się pędy, na których są już 2, 3 rozwinięte kwiaty i kilka zabarwionych pąków. Najlepszą trwałość ma eustoma zbierana w godzinach rannych i — bezpośrednio po posortowaniu, powiązaniu w pęczki (po 10 sztuk) oraz zapakowaniu w osłonki foliowe — umieszczona w wodzie, w chłodni o temperaturze 10°C i stosunkowo niskiej wilgotności powietrza (ok. 55–60%). Do kondycjonowania kwiatów bezpośrednio po zbiorze producenci używają Chrysalu CVB lub AVB, hurtownicy do wody dodają preparatu Chrysal Professional, natomiast do przedłużania trwałości kwiatów w wazonie nadaje się Chrysal Universal. Hodowcy zapowiadają nowe odmiany przystosowane do transportu „na sucho”, ale na razie poleca się przewożenie eustomy ustawionej w naczyniach z wodą. Jeszcze do niedawna wielu producentów ścinało kwiaty na wysokości około 25 cm, aby na pozostawionym odcinku pędu utworzyły się nowe rozgałęzienia i by eustoma zakwitła powtórnie. Obecnie wymagania jakościowe są już tak wysokie, że tego sposobu uprawy się nie stosuje. | |||
| Eustoma w doniczkach… | |||
…znajduje w Polsce coraz więcej nabywców. Odmiany o niskim wzroście nie wymagają środków skarlających, a produkcja jest krótsza niż kwiatów ciętych. Najczęściej sadzi się po kilka roślin do doniczek o średnicy 11–12 cm i jeden raz uszczykuje wierzchołki pędów (fot. 4). Uzyskuje się w ten sposób rośliny lepiej rozkrzewione już nad 2.–3. parą liści.
| |||
| Ochrona roślin | |||
| Zabiegi muszą być systematycznie wykonywane, ale przede wszystkim wskazane jest regularne kontrolowanie zdrowotności roślin, aby nie dopuścić do rozprzestrzeniania się chorób i szkodników. Specjaliści twierdzą bowiem, że każde opryskiwanie niszczy woskowy nalot na liściach eustomy ułatwiając kolejne infekcje i zmusza do zwiększenia częstotliwości zabiegów. Eustomy uprawiane w niedezynfekowanym podłożu są często porażane przez grzyby z rodzaju Fusarium, Rhizoctonia i Pythium. Patogeny te powodują rozkład korzeni i, w przypadku silnej infekcji, rośliny mogą całkowicie zamierać. Fuzarioza objawia się też więdnięciem roślin na skutek zaatakowania wiązek przewodzących. Choroba szybko się rozwija w wysokiej temperaturze, przy przenawożeniu azotem, szczególnie w formie amonowej, a także przy niedoborze wapnia i boru w podłożu. Wysoka wilgotność powietrza sprzyja rozwojowi szarej pleśni. Na liściach oraz kwiatach pojawiają się jasnobrązowe plamki, a na pędach nekrotyczne bruzdy i narośla. Eustoma jest również atakowana przez choroby wirusowe, przenoszone przez wciornastki, mszyce, a także narzędzia. Na liściach pojawiają się chlorotyczne plamy, występują zniekształcenia liści i pędów, a porażone rośliny mogą w ogóle nie zakwitnąć. Najlepiej jak najwcześniej usunąć takie egzemplarze z zagonów, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się infekcji. Mszyce, miniarki, mączlik i wciornastek, a w uprawie siewek także larwy ziemiórki, to najczęściej występujące szkodniki, które można zwalczyć preparatami chemicznymi polecanymi do ochrony eustomy. | |||
