W krajach Unii Europejskiej przywiązuje się ostatnio wielką wagę do precyzyjnej standaryzacji, zarówno samych podłoży, jak i metod oceny ich jakości. Od początku 2002 r. będzie tam obowiązywała nowa norma określania gęstości nasypowej torfu i substratów torfowych. Wiele zakładów produkujących te podłoża już ją stosuje, co ma bezpośredni wpływ na pomiar objętości podłoża w opakowaniach handlowych. Wprowadziło to trochę zamieszania na rynku, bowiem te same opakowania mają teraz pozornie mniejszą objętość, natomiast tę samą, co poprzednio, cenę, co budzi podejrzenia o ukrytą podwyżkę cen i niepewność przy obliczeniach ilości potrzebnego podłoża. Jest to widoczne również na naszym rynku. Nie jesteśmy jeszcze członkiem Unii Europejskiej i nowa norma tam wprowadzana nie dotyczy polskich producentów. Na naszym rynku są więc zarówno podłoża produkowane przez krajowe zakłady i pakowane według norm dotychczas obowiązujących, jak i importowane lub produkowane u nas przez zagraniczne firmy przestrzegające już nowej.
Określenie objętości podłoża (torfu) w opakowaniu dokonywane jest w stanie „nasypowym”, a więc znacznie luźniejszym niż zagęszczenie uprawowe. Aby objętość ta była porównywalna, niezależnie od wielkości i kształtu opakowań (najczęściej worków) oraz stopnia ich sprasowania, jej pomiar musi odbywać się w sposób standardowy, znormalizowany. Na taśmie pakującej odbywa się to automatycznie, ale maszyna pakująca musi zostać najpierw skalibrowana. Wykorzystuje się przy tym gęstość podłoża (ciężar objętościowy), która oznaczana jest w ściśle znormalizowany sposób. I właśnie zmiana tej normy spowodowała wspomniany powyżej efekt pozornej zmiany objętości podłoża w takich samych opakowaniach.
Na rysunku 1 przedstawiono wyposażenie służące do oznaczania gęstości torfu i podłoży torfowych według norm dotychczas obowiązujących w Polsce (BN-72/0520-11) i w Niemczech (DIN 11540), skąd trafia do nas najwięcej podłoży importowanych, oraz według nowej normy europejskiej EN 12580. Według starych norm, podstawowym elementem tego wyposażenia jest skrzynka o wymiarach dna 40 x 40 cm i wysokości 25 cm (objętości 40 l). Dodatkowymi elementami (wg DIN) jest nadstawka nakładana na skrzynkę — również o wymiarach 40 x 40 cm, ale o wysokości 10 cm oraz sito o wielkości oczek 16 mm. Procedura pomiaru gęstości (ciężaru objętościowego) polega na tym, że przez sito położone na skrzynce z nadstawką przesiewa się torf (podłoże) o stopniu uwilgotnienia takim, jak dana pakowana partia. Torf opada luźno do skrzynki i wypełnia ją, po czym zdejmuje się nadstawkę i listwą zgarnia nadmiar torfu, a następnie waży się dokładnie zawarty w skrzynce torf. Stosunek masy („ciężaru”) torfu do objętości określa jego gęstość — jako ostateczną wielkość przyjmuje się średnią z dwóch pomiarów. Służy ona do obliczania objętości torfu w dowolnych opakowaniach lub przesyłanego luzem. Taka lub podobna normalizacja określania objętości torfu obowiązywała tylko w kilku państwach europejskich, a w większości krajów procedura ta nie była w ogóle znormalizowana.
 |
W 1988 r. powołana została w Unii Europejskiej Komisja TC 223 z zadaniem opracowania norm oznaczania właściwości fizycznych torfu i podłoży na nim opartych. Efektem jej pracy jest szereg ciągle jeszcze dyskutowanych i testowanych projektów, natomiast jedna z propozycji komisji została już zatwierdzona w formie ostatecznej przez Europejski Komitet Normalizacyjny CEN w 2000 r. Jest to właśnie norma EN 12580 dotycząca sposobu oznaczania gęstości do celów przemysłowych. Według niej, procedura oznaczania gęstości jest podobna, jak w starej normie, zmianie uległo natomiast wyposażenie służące do tego celu. Podstawowym jego elementem jest cylinder o średnicy 300 mm i wysokości 283 mm (objętości 20 l). Dodatkowymi są nadstawka o tej samej średnicy i wysokości 75 mm oraz sito o oczkach 20, 40 lub 60 mm. Rodzaj sita dobierany jest zależnie od wielkości cząstek podłoża. Używa się tego o najmniejszych oczkach, ale pozwalającego na pozostanie na sicie nie więcej niż 10% przesiewanego materiału, z zachowaniem jego typowej struktury i granulacji. Sito nakłada się na nadstawkę tak, aby znajdowało się nie wyżej niż 50 mm ponad nią. Podłoże przesiewa się porcjami o objętości maksymalnie 5 l, przegarniając i lekko rozkruszając je, nie niszcząc jego typowej struktury. Nadmiar pozostały na sicie delikatnie wsypuje się do cylindra. Po napełnieniu wyrównuje się poziom podłoża równo z nadstawką i zdejmuje ją. Następnie zgarnia się nadmiar podłoża nie ugniatając go i nie wyciągając większych włókien oraz cząstek z cylindra, a jeśli to jest konieczne — uzupełnia się takie miejsca drobniejszym materiałem. Dokładnie waży się cylinder z torfem i odejmuje masę („ciężar”) samego cylindra. Stosunek masy torfu do objętości cylindra stanowi gęstość torfu (ciężar objętościowy). Pomiar wykonuje się dwukrotnie i oblicza średnią. Jak z powyższego opisu wynika, procedura jest ściśle określona, aby wyniki były obiektywne i porównywalne.
Różnica między starą a nową metodą jest znaczna. W starej sito jest dużo gęstsze, przechodzą więc przez nie cząstki bardzo drobne, lekkie. Z powodu intensywnego przecierania torfu na sicie włókna są silnie poskręcane, skędzierzawione. Osiadanie podłoża w skrzynce pomiarowej jest więc bardzo słabe, przy tym wysokość skrzynki jest niższa niż wysokość cylindra, a więc wysokość opadania cząstek podłoża niższa i zagęszczenie, w związku z tym, mniejsze. Kanciasty kształt skrzynki również powoduje mniej swobodne zagęszczanie się podłoża niż okrągły kształt cylindra. W nowej metodzie podłoże jest mniej rozdrobnione i spulchnione, opada z większej wysokości, do cylindra wrzucane są też grubsze, nieprzesiane części. Wszystko to powoduje, że jest ono bardziej zagęszczone, jego masa przy tej samej objętości jest większa niż w starej metodzie, a więc odwracając — na tę samą jednostkę masy przypada mniejsza objętość. Gęstość podłoża jest przy tym znacznie bardziej zbliżona do tej, jaką posiada ono w uprawie w szklarni, choć ciągle nie jest jeszcze taka sama.
Jeśli więc na podstawie tak oznaczonej gęstości wykalibrowana zostanie maszyna pakująca, to takie same worki, wypełnione taką samą masą torfu, będą miały mniejszą objętość niż przy kalibracji dokonanej z wykorzystaniem gęstości oznaczonej starą metodą. Stąd też worki o objętości 80 l, w jakich najczęściej dotychczas oferowano podłoża ogrodnicze, po zmianie będą miały objętość 70 l (rys. 2). Zawierają one jednak taką samą masę podłoża, można nim napełnić taką samą liczbę doniczek, jak poprzednio. Dla ogrodnika jest to zmiana korzystna, bo konieczna będzie mniejsza poprawka przy przeliczaniu na uprawową objętość podłoża, która zależy od metody uprawy roślin, techniki napełniania pojemników, ich wielkości, itp. Przy ręcznym sadzeniu roślin, w doniczkach o średniej wielkości i torfie średniowłóknistym objętość uprawowa wynosiła dotychczas około 70% objętości handlowej. Po zmianie wynosić będzie około 80%, a przy sadzeniu maszynowym nawet więcej.
 |
Doc. dr hab. Zbigniew Strojny jest pracownikiem Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach
