Podczas mojego pobytu na południowym-wschodzie USA, zwłaszcza w stanach Georgia, Alabama i Południowa Karolina, od początku października moją uwagę zwracał rosnący przy drogach, przede wszystkim koło rond i skrzyżowań, niewysoki krzew o pięknie, intensywnie purpurowo zabarwionych liściach. Była to nandina domowa (Nandina domestica) z rodziny berberysowatych (Berberidaceae). U nas w kraju krzew ten pokazano parę lat temu na warszawskiej wystawie „Zieleń to Życie”. Liście zaczynały wtedy dopiero przybierać jesienną barwę.
Charakterystyka gatunku
Nandina domowa pochodzi z Chin, Japonii i Półwyspu Koreańskiego. Do uprawy została wprowadzona w 1804 roku. Wytrzymuje mrozy do około –20°C, a według niektórych danych do –10°C. W Polsce należałoby ją polecać tylko do uprawy w pojemnikach i eksponowania na zewnątrz do czasu wystąpienia silniejszych mrozów. Nandina domowa nadaje się w Polsce do uprawy w pojemnikach, natomiast zimą krzew ten mógłby zdobić jasne, chłodne wnętrza.
Ozdobą nandiny są, oprócz przebarwiających się jesienią liści, także kwiaty i owoce, atrakcyjny jest również pokrój i wygląd całych krzewów przypominających niektóre niskie bambusy. Podobieństwo to odzwierciedlone jest w niemieckiej i angielskiej nazwie rośliny brzmiącej, odpowiednio, Himmelsbambus i heavenly bamboo. Krzew ten staje się modny w całej Europie Zachodniej. Dorasta do wysokości 1,8–2,8 m, maksymalnie do 3,5 m. Na szerokość rozrasta się słabiej. W uprawie gruntowej rozprzestrzenia się dzięki odroślom. Pędy są mocne, proste, słabo rozgałęzione, młode – czerwonopurpurowe, potem brązowe, drewno na przekroju ma barwę żółtą, charakterystyczną dla roślin z rodziny berberysowatych. Zawsze zielone, naprzeciwlegle ułożone liście długości 30–60 (90) cm i podobnej szerokości są podwójnie bądź potrójnie pierzastozłożone.
Eliptycznolancetowate listki długości 2–6 cm są skórzaste, metalicznie błękitnawozielone, błyszczące, pod koniec lata zmieniają kolor na purpurowy. Największą ozdobą tego krzewu są przebarwiające się jesienią na czerwonopurpurowo liście , zwłaszcza gdy krzewy rosną w miejscach nasłonecznionych. Intensywność ich wybarwiania się jest cechą osobniczą. Liście nandiny domowej są trujące, zawierają bowiem związki cyjanidowe. Kwiaty w pąku są różowawe, po rozwinięciu białe z żółtymi pylnikami, 3–6-płatkowe, o średnicy 6–12 mm, zebrane w wyprostowanych wierzchołkowych wiechach. Kwiatostany u nandiny domowej są wzniesione, pojawiają się w maju i czerwcu.
Owoce to kuliste jagody o średnicy około 8 mm, błyszczące, czerwone, zawierają po dwa nasiona, dojrzewają w sierpniu lub we wrześniu i pozostają na roślinach przez zimę. Pod ciężarem owocostanów gałązki mogą się przeginać. Owoce zawiązują się tylko wtedy, gdy krzewy rosną obok siebie w większej liczbie i może dojść do zapylenia krzyżowego.
Odmiany
Na świecie znane są bardzo liczne kultywary gatunku Nandina domestica, na przykład w Japonii wyselekcjonowano, nazwano i opisano ponad 50 odmian pstrolistnych. W Europie spotyka się ich siedem:
‘Alba’ – krzew o wysokości 120–150 cm, liście zimą jasnożółtozielone, owoce białe.
‘Fire Power’ – krzew zwarty, o wysokości 30–70 cm, liście jesienią i zimą błyszczące, czerwone.
‘Harbour Dwarf’ – krzew o wysokości 60–90 cm i podobnej szerokości, gęsty, rozrasta się silniej niż roślin gatunku, liście szerokie, jesienią i zimą intensywnie czerwonopurpurowe. Kwiaty i owoce pojawiają się u okazów starszych. Odmiana ta należy do najczęściej uprawianych.
‘Purpurea’ – krzew o wysokości około 70 cm i szerokości ponad 90 cm, zwarty, liście jesienią i zimą czerwonopurpurowe, prawdopodobnie nie kwitnie i nie owocuje.
‘Pygmaea’ – krzew o wysokości około 30 cm, liście zimą błyszczące, czerwone.
‘Richmond’ – krzew o dużym wigorze (osiąga wysokość do 2 m), liście jesienią i zimą błyszczącoczerwone, owoce czerwone.
‘Wood’s Dwarf’ – krzew o wysokości 70–90 cm, zimą liście intensywnie czerwone, bardzo ładne.
Zarys uprawy
Odpowiednie dla nandiny domowej jest miejsce słoneczne do półcienistego. W cieniu liście przebarwiają się mało intensywnie. Nie jest wymagająca wobec podłoża, jednak preferuje żyzne i wilgotne substraty – powinny one zawierać łącznie około 40% gliny przemrożonej i piasku, a na dnie pojemnika należy umieścić drenaż. Zimą podlewanie nandiny powinno być oszczędne, stosowne do temperatury i wilgotności pomieszczenia, w którym – w polskich warunkach klimatycznych – powinna być przechowywana do wiosny. Do cotygodniowego zasilania młodych roślin należy używać nawozu wieloskładnikowego w stężeniu 2 g/l wody. Dla rozrośniętych krzewów w okresie wegetacji zaleca się natomiast stężenie 3–4 g/l. Zimą dostarcza się jednej trzeciej letniej dawki nawozu. Spośród nawozów o spowolnionym działaniu odpowiednie są te uwalniające składniki pokarmowe od maja do września. Podczas produkcji przesadza się młodsze rośliny co 2 lata. Przycięte, formowane rośliny rozgałęziają się bardzo słabo, dlatego zwykle usuwa się tylko pędy najstarsze. Dotychczas nie stwierdzono chorób i szkodników niszczących nandinę domową.
[NEW_PAGE]Rozmnażanie
Z nasion. Wydobywa się je całkowicie dojrzałe z owoców po maceracji. Nasiona można przechowywać w warunkach wysokiej wilgotności powietrza i temperaturze 30°C albo na sucho w temperaturze 4–5°C. Stratyfikacja cieplna, trwająca 3–4 miesiące, a po niej chłodna, tak samo długa, przyspieszają dojrzewanie zarodka. Nasiona przetrzymywane przez 9–10 miesięcy w chłodzie wschodzą lepiej niż wysiane bezpośrednio po zbiorze. Oczyszczone i świeże kiełkują w około 65%. Produkcja roślin handlowych odbywa się w szklarni lub w namiocie foliowym.
Z sadzonek pędowych. Tym sposobem są rozmnażane odmiany karłowate, np. ‘Purpurea’ (syn. ‘Atropurpurea Nana’) i ‘Harbour Dwarf’. W dużej szkółce w Alabamie sadzonki te przed umieszczeniem w podłożu traktowane są roztworem auksyn – mieszanką IBA o stężeniu 1250 ppm (0,125%) oraz NAA o stężeniu 1500 ppm (0,15%) i ukorzeniają się w wysokim procencie. Odmiana ‘Purpurea’ jest tam rozmnażana za pomocą sadzonek wierzchołkowych, sporządzanych od późnej wiosny do połowy jesieni. Sadzonki nie powinny mieć liści czerwieniejących, gdyż ukorzeniają się gorzej od tych z liśćmi zielonymi. Do stymulowania ukorzeniania się sadzonek zielnych stosowany jest IBA w stężeniu 1250 ppm (0,125%), a dla bardziej dojrzałych (półzdrewniałych) w stężeniu 1870 ppm (0,187%). Umieszcza się je w mieszance rozdrobnionej kory sosnowej, torfu wysokiego i perlitu, w stosunku objętościowym 3 : 2 : 3, w doniczkach o średnicy 10 cm, przy 50% zacienieniu i zamgławianiu. Zagony lub skrzynki z sadzonkami zaleca się co tydzień opryskiwać fungicydem, aby nie dopuścić do gnicia roślin. Przed sadzeniem ukorzenionych sadzonek do pojemników zaleca się użyć nawozu Osmocote (18-6-12) w dawce 3 kg/m3 podłoża, wskazany jest także dodatek mikroelementów i przemrożonej gliny. Sadzonki odmiany ‘Harbour Dwarf’ pozbawia się przed ukorzenianiem nadmiaru liści, gdyż są bardzo wrażliwe na wysychanie.
Przez odrośla. Przez odejmowanie pędów odroślowych można mnożyć np. odmianę ‘Harbour Dwarf’.
W kulturach tkankowych. Wiele odmian nandiny domowej rozmnaża się także in vitro – metodę tę wykorzystuje kilka szkółek w Nowej Zelandii i w Stanach Zjednoczonych. Eksplantami są pąki boczne (pachwinowe) i wierzchołkowe (szczytowe). Stosowano zmodyfikowaną pożywkę Gamborg B5 z dodatkami (w mg/dm3): tiamina HCl – 0,4; inozytol – 100; IBA – 1,0; aktywny węgiel – 1500; agar 8000 i cukier – 30 000. Żelazo dodano zgodnie z pożywką MS (Murashige-Skooga). Namnażanie pędów przebiegało na takiej samej pożywce, ale bez węgla, a ich ukorzenianie – na pożywce MS (1/3) z dodatkiem aktywnego węgla. Ukorzenione sadzonki, czyli młode rośliny z kultur sadzono do mieszanki torfu wysokiego oraz perlitu i aklimatyzowano.
