Rozmnażanie przez okulizację
Rozmnażanie odmian uprawnych przez okulizację to najbardziej efektywny sposób wegetatywnego rozmnażania odmian drzew owocowych. Okulizację przeprowadza się latem w okresie mniejszego nasilenia prac w szkółce. Jest zabiegiem łatwym, wydajnym, zapewniającym wysoki procent przyjęć oczek (u drzew ziarnkowych — 95%, u pestkowych — 70–90%). W Polsce latem najczęściej wykorzystywana jest metoda okulizacji na przystawkę (fot. 1) oraz w literę „T” (fot. 2). Dokładna pora uszlachetniania zależy od pogody i mikroklimatu w danym regionie. Najlepszy okres to pełnia lata (od końca lipca do połowy sierpnia) w czasie intensywnych podziałów komórek kambium. Warunkiem dobrego przyjmowania się oczek na podkładkach jest obecność aktywnej twórczej miazgi.
Fot. 1. Oczko 'Łutówki' założone na antypce sposobem na przystawkę
Fot. 2. Okulizacja antypki w literę „T” wykonana 1 września
Przy okulizacji w literę „T” założenie oczka na podkładkę uzależnione jest od wilgotności gleby, gdyż podczas suszy kambium przestaje funkcjonować i kora nie odchodzi od drewna. Mniejszą zależność między aktywnością miazgi a przyjmowaniem się oczek obserwuje się podczas okulizacji na przystawkę, dzięki czemu procent przyjęć oczek jest w tym przypadku większy. Wybór odpowiedniego sposobu oraz terminu okulizacji jest bardzo ważny, zwłaszcza w produkcji drzewek wiśni.
Termin okulizacji
W latach 1997–2000 w Gospodarstwie Doświadczalnym Felin AR w Lublinie przeprowadzono badania, w których oceniano wpływ terminów (15 lipca, 1 września) i sposobów okulizacji („T”, na przystawkę) antypki i czereśni ptasiej na przyjmowanie się oczek, wzrost i jakość drzewek oraz wydajność szkółkarską wiśni odmiany 'Łutówka'. Podkładki posadzono do szkółki wczesną wiosną w rozstawie 90 cm x 25 cm (44,4 tys. szt./ha). Do okulizacji w lipcu wykorzystano zrazy pochodzące z sadu zraźnikowego, natomiast we wrześniu — zrazy ze szkółki jednorocznych okulantów (wybierano pędy o niezakończonym wzroście).
W okresie badań nie wykazano wyraźnego wpływu sposobu okulizacji na przyjmowanie się oczek wiśni. Większy udział przyjętych oczek obserwowano na siewkach antypki niż na czereśni ptasiej, co świadczy o dużym wpływie podkładki na wynik okulizacji. Opóźniona okulizacja antypki (1 września) w każdym roku pozwalała na uzyskanie większego procentu przyjętych oczek od okulizacji polecanej 15 lipca (dla antypki 15 lipca jest terminem radykalnie wczesnym, a dla czereśni ptasiej 1 września — radykalnie późnym).
W przypadku czereśni ptasiej lepsze efekty uzyskiwano natomiast po okulizacji siewek w lipcu niż 1 września (tab. 1).
Tabela 1. Wpływ terminów i sposobów okulizacji na przyjmowanie się
oczek wiśni odmiany 'Łutówka'
Terminy i sposoby okulizacji nie wpływały wyraźnie na cechy jakościowe okulantów wiśni. Znacznie większy wpływ na wzrost i rozgałęzianie się drzewek w szkółce miała podkładka. Drzewka wyprodukowane na siewkach antypki były grubsze i wyższe oraz silniej rozgałęzione niż na czereśni ptasiej. Najlepsze jakościowo okulanty wiśni uzyskano z okulizacji antypki 1 września w literę „T” (tab. 2, fot. 3).
Tabela 2. Wpływ terminów i sposobów okulizacji na wzrost
oraz rozgałęzianie się okulantów wiśni odmiany 'Łutówka'
Fot. 3. Okulanty wiśni odmiany 'Łutówka' okulizowane 1 września na antypce w literę „T”
Wydajność szkółkarska
Największą wydajność szkółki dla wiśni (powyżej 74% okulantów oraz 33 000 drzewek z 1 ha) uzyskano z okulizacji siewek antypki wykonanej 1 września. W przypadku antypki wydajność przy opóźnionej okulizacji była o 11% wyższa i otrzymano o ponad 4500 okulantów więcej niż z terminu lipcowego. O większej wydajności późnej okulizacji decydowały zarówno korzystniejsze warunki pogodowe w okresie zabiegu, jak i jakość zrazów wykorzystywanych do niego (ze szkółki jednorocznych okulantów). Dla czereśni ptasiej wydajność w większym stopniu zależała od sposobu okulizacji niż od terminu. Zakładanie oczek metodą na przystawkę w dwóch różnych terminach (15 lipca, 1 września) pozwalało na uzyskanie o ponad 20% więcej okulantów niż w przypadku okulizacji w literę „T”.
W doświadczeniu nie wykazano wpływu terminów i sposobów okulizacji na udział drzewek I wyboru w wyprodukowanym materiale. Na siewkach antypki otrzymywano średnio ponad 75% okulantów wysokiej jakości, natomiast na czereśni ptasiej niecałe 51% (tab. 3).
Tabela 3. Wpływ terminów i sposobów okulizacji na wydajność szkółkarską
oraz jakość okulantów wiśni odmiany 'Łutówka'
Wybór optymalnego terminu oraz sposobu okulizacji dla danego gatunku uwarunkowany jest wieloma czynnikami, często niezależnymi od producenta. W badaniach świadomie zastosowano dwa skrajne terminy okulizacji — polecany dla wiśni 15 lipca — i termin nietypowy, opóźniony — 1 września — uznawany przez praktyków i teoretyków szkółkarstwa za zbyt późny.
Na podstawie uzyskanych wyników można stwierdzić, że przy sprzyjających warunkach pogodowych okulizacja w terminie późniejszym pozwala na osiągnięcie zadowalających wyników w produkcji drzewek wiśni, zwłaszcza na antypce. Zwraca uwagę ogólnie wysoki procent przyjęć oczek i wysoka wydajność szkółkarska po okulizacji 1 września. Uzyskanie dobrych wyników z późnej okulizacji antypki sugeruje, że aktywność miazgi tej siewki trwa dłużej niż u czereśni ptasiej, dzięki czemu można przez dłuższy okres i później okulizować na tej pierwszej podkładce. Niezależnie od terminu i sposobu okulizacji, okulanty na antypce były lepszej jakości niż na czereśni ptasiej.
